Chemical engineering

પ્રવાહી–પ્રવાહી નિષ્કર્ષણ (liquid-liquid extraction)

પ્રવાહી–પ્રવાહી નિષ્કર્ષણ (liquid-liquid extraction) : એકબીજામાં લગભગ અદ્રાવ્ય (અમિય) એવી બે પ્રવાહી પ્રાવસ્થાને એકબીજાના ઘનિષ્ઠ સંપર્કમાં લાવી એકમાં ઓગળેલા પદાર્થને અલગ કરવાની દ્રવ્યમાન સ્થાનાંતરણવિધિ (mass transfer operation). આ પદ્ધતિ રાસાયણિક વિભવના તફાવત ઉપર આધારિત હોવાથી તે અણુના આમાપ (size) કરતાં તેના રાસાયણિક પ્રકાર પ્રત્યે વધુ સંવેદી છે. આ વિધિમાં ત્રિઘટકીય…

વધુ વાંચો >

પ્રવાહી-પ્રવાહી પ્રણાલી

પ્રવાહી-પ્રવાહી પ્રણાલી : બે અથવા વધુ પ્રવાહીઓ ભેગાં થવાથી બનતી પ્રણાલી. જો એકબીજામાં મિશ્ર (miscible) એવા બે કે વધુ પ્રવાહીઓને ભેગાં કરવામાં આવે તો એક જ પ્રાવસ્થા (phase) ધરાવતું સમાંગ દ્રાવણ મળે છે. જો બે પ્રવાહીઓ એકબીજા સાથે અમિશ્ર હોય તો તેવે વખતે બે પ્રવાહી પ્રાવસ્થા ધરાવતી પ્રણાલી મળે છે;…

વધુ વાંચો >

પ્રવાહી-વાયુ પ્રણાલી

પ્રવાહી-વાયુ પ્રણાલી : એકબીજા સાથે સમતોલનમાં રહેલ પ્રવાહી અને વાયુની પ્રાવસ્થાનું બનેલું તંત્ર. વાયુ-પ્રવાહી પ્રણાલીઓનો અભ્યાસ નિસ્યંદન (distillation), અવશોષણ (absorption), અવલેપન (stripping), આર્દ્રીકરણ (humidification), વિઆર્દ્રીકરણ (dehumidification) વગેરેના અભ્યાસમાં અત્યંત ઉપયોગી છે. એકરૂપ પ્રવાહી મિશ્રણમાંથી જુદા જુદા ઘટકોને નિસ્યંદન દ્વારા છૂટા પાડી શકાય છે. વિવિધ રાસાયણિક ઉદ્યોગો જેવા કે પેટ્રોલિયમ રિફાઇનરી,…

વધુ વાંચો >

પ્લાસ્ટિસાઇઝર

પ્લાસ્ટિસાઇઝર : બહુલકના અણુના આંતરિક રૂપાંતર દ્વારા અંતિમ નીપજની નમ્યતા (flexibility) કે સુઘટ્યતા (plasticity), કઠોરતા (toughness) કે ર્દઢતા (rigidity) તથા ભેજ અને તાપમાન સામેની પ્રતિકારકતા વધારવા માટે તેમજ પ્રક્રમણ (processing) સરળ બનાવવા માટે ઉચ્ચ-બહુલકમાં ઉમેરવામાં આવતો કાર્બનિક પદાર્થ. બહુલકમાંના અણુઓ દ્વિતીયક સંયોજકતા-બંધ વડે એકસાથે જોડાયેલા હોય છે. પ્લાસ્ટિસાઇઝર તેમાંના કેટલાકનું…

વધુ વાંચો >

ફીણ (foam)

ફીણ (foam) : પ્રવાહીના પ્રમાણમાં નાના કદમાં, પ્રવાહીની ફિલ્મ દ્વારા એકબીજાથી અલગ રહેલા વાયુના પરપોટાના અસંતુલિત (non equilibrium) પ્રકીર્ણન(dispersion)થી બનેલો પદાર્થ. પરપોટાને અલગ પાડતી પ્રવાહીની ફિલ્મ જાડી (આશરે 1 મિમી.) હોય તો પરપોટા ગોલીય (spherical) હોય છે પણ જો પ્રવાહીની ફિલ્મ પાતળી (આશરે 0.01 મિમી.) હોય તો તેમનો આકાર બહુફલકીય…

વધુ વાંચો >

ફૂંકણી

ફૂંકણી : ધાતુ, વાંસ કે લાકડાની પોલી નળી, જેના દ્વારા હવા ફૂંકીને છાણાં, લાકડાં કે કોલસાનું દહન તીવ્ર બનાવાય છે. ગામડાંની સ્ત્રીઓ ચૂલાનો અગ્નિ જલાવવામાં અને સોની લોકો પણ છાણાં કે કોલસાને સળગાવવામાં ફૂંકણીઓનો ઉપયોગ કરે છે. ધાતુઓના રેણકામમાં તેમજ કાચના કામમાં પણ ધાતુની ફૂંકણીઓ વપરાય છે. ફૂંકણીઓનો આ પ્રકારનો…

વધુ વાંચો >

ફ્લોજિસ્ટનવાદ (Phlogiston theory)

ફ્લોજિસ્ટનવાદ (Phlogiston theory) : પદાર્થોના દહન અને ધાતુઓના ભસ્મીકરણ (colcination) દરમિયાન ફ્લોજિસ્ટન નામનો પદાર્થ ઉત્સર્જિત થતો હોવાની માન્યતા ધરાવતો રાસાયણિક સિદ્ધાંત. આ સિદ્ધાંત મુજબ એમ માનવામાં આવતું કે ધાતુઓ એ ભસ્મ (calx) અને ફ્લોજિસ્ટનની બનેલી છે અને દહન દરમિયાન ફ્લોજિસ્ટન મુક્ત થાય છે. ધાતુ – ફ્લોજિસ્ટન = ભસ્મ ભસ્મને કોલસા(charcoal)ના…

વધુ વાંચો >

માટી-ઉદ્યોગ

માટી-ઉદ્યોગ : માટી અને/અથવા ખનિજોના મિશ્રણમાંથી ઘડેલાં અને અગ્નિ વડે તપાવેલાં પાત્રો બનાવવાનો કલાકારીગરીવાળો ઉદ્યોગ. તેને મૃત્તિકા-નીપજો(clay products)નો અથવા સિલિકેટ-ઉદ્યોગ પણ કહે છે. માટીમાંથી બનાવેલાં વાસણો સાદાં અથવા કાચીકૃત (vitrified) અને અપારદર્શક, જ્યારે ચિનાઈ માટીનાં અર્ધપારદર્શક પ્રકારનાં હોય છે. સિરૅમિક ઉદ્યોગનો પણ આમાં સમાવેશ થઈ શકે છે. જોકે તેને અલગ…

વધુ વાંચો >

મૃદા (માટી) ઇજનેરી શાસ્ત્ર

મૃદા (માટી) ઇજનેરી શાસ્ત્ર : ખડકના ભૌતિક અને રાસાયણિક વિઘટનથી પેદા થયેલા અવસાદો (sediments) અને તેમાં એકઠા થયેલા મુખ્યત્વે કાર્બનિક ઘટકોનું મિશ્રણ ધરાવતા ઘન કણો હોય છે તેને લગતું શાસ્ત્ર. ઇજનેરી શાસ્ત્રની ર્દષ્ટિએ ખડક પર મળી આવતા ખનિજ અને કાર્બનિક પદાર્થો તથા અવસાદકોનો પ્રમાણમાં નરમ જથ્થો કે જેને સહેલાઈથી ખનિજ…

વધુ વાંચો >

મૃદા(માટી)નું સ્થિરીકરણ

મૃદા(માટી)નું સ્થિરીકરણ (soil stabilisation) : જુદી જુદી પદ્ધતિઓ અજમાવીને માટી(મૃદા)ની ગુણવત્તા સુધારીને માટીની ઇજનેરી ઉપયોગ માટે ગુણવત્તા સુધારવાની રીત. સ્થળ પ્રમાણે માટીને પોતાની ખાસિયતો અને ગુણવત્તા હોય છે. માટીનું સામર્થ્ય તેના સ્થિરીકરણ પર નિર્ભર છે. બાંધકામનો ખર્ચ ઘટાડવા તથા આયુષ્ય વધારવા ગુણવત્તાયુક્ત માટી બનાવવી પડે છે. માટી બે પ્રકારની હોય…

વધુ વાંચો >