Botany

હાઇડ્રૉફાઇલેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. તે ઑસ્ટ્રેલિયા સિવાય બધા ખંડોમાં વ્યાપક પ્રમાણમાં વિતરણ પામેલું છે. ખાસ કરીને પશ્ચિમ-ઉત્તર અમેરિકામાં તે પુષ્કળ પ્રમાણમાં થાય છે અને દક્ષિણ તરફ મેગેલનના જલસંયોગી (strait) સુધી વિસ્તરેલું છે. આ કુળ લગભગ 20 પ્રજાતિઓ અને 265 જાતિઓ ધરાવે છે; તે પૈકી 15 પ્રજાતિઓ…

હાઇફીની : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા એરિકેસી (પામી) કુળની તાડ-પ્રજાતિ. તે આશરે 30 જાતિઓ ધરાવે છે; જે આફ્રિકા, માડાગાસ્કર, અરેબિયા, મૅસ્કેરિનના દ્વીપો અને ભારતમાં વિતરણ પામેલી છે. ભારતમાં બે જાતિઓ થાય છે. Hyphaene thebaica Mart. (ઇજિપ્શિયન ડાઉમ પામ) દ્વિગૃહી (dioecious), યુગ્મશાખી (dichotomous), 12 મી. જેટલી ઊંચી તાડની જાતિ છે. તે…

હાઇમેનોફાઇલેસી : વનસ્પતિઓના ત્રિઅંગી વિભાગમાં આવેલા ફિલિકોપ્સીડા વર્ગનું એક કુળ. તે ગ્રેડેટી (Gradate) કુળો પૈકીનું પ્રથમ કુળ છે. તેની જાતિઓ અલ્પથી માંડી મધ્યમ કદ ધરાવે છે. તેઓ ભૂમિ પર કે પરરોહી (epiphytic) તરીકે છાયાયુક્ત ભેજવાળા આવાસોમાં ઝરણાની આસપાસ થાય છે અને શલ્કવિહીન, ભૂપ્રસારી, ગાંઠામૂળી (rhizome) ધરાવે છે. વિષુવવૃત્તીય વર્ષાઋતુ-પ્રભાવી જંગલોમાં…

હાયેનિયેલ્સ : વનસ્પતિઓના ત્રિઅંગી (Pteridophyta) વિભાગમાં આવેલા વર્ગ સ્ફેનોપ્સીડાનું એક અશ્મીભૂત ગોત્ર. તે નિમ્ન અને મધ્ય મત્સ્યયુગ(Devonian)માં અસ્તિત્વ ધરાવતું હતું. તેને ‘પ્રોટોઆર્ટિક્યુલેટી’ તરીકે પણ ઓળખાવવામાં આવે છે; કારણ કે તેઓ સ્ફેનોપ્સીડા વર્ગની સૌથી આદ્ય અને સરળ વનસ્પતિઓ હતી. આ ગોત્રમાંથી ઉત્ક્રાંતિની બે રેખાઓ ઉદભવી; જે પૈકી એક સ્ફેનોફાઇલેલ્સ અને બીજી…

હાર્ડી-વિન્બર્ગનો સિદ્ધાંત : વસ્તીમાં કોઈ એક લક્ષણ માટેના વિયોજન (segregation) દરમિયાન પરસ્પર સંતુલન સ્થાપવાનું વલણ. આ સિદ્ધાંત હાર્ડી-વિન્બર્ગ નામના વસ્તી-જનીનવિજ્ઞાનીઓએ સ્વતંત્રપણે આપ્યો છે. હાર્ડી બ્રિટિશ ગણિતશાસ્ત્રી અને વિન્બર્ગ જર્મન વિજ્ઞાની હતા. તેમણે આપેલો સિદ્ધાંત ‘હાર્ડી-વિન્બર્ગનો સંતુલનનો સિદ્ધાંત’ – એ નામે જાણીતો છે. કોઈ નિશ્ચિત જાતિના બધા સજીવો તે જાતિ માટે…