Botany
હળદર
હળદર એકદળી વર્ગમાં આવેલા ઝિન્જિબરેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Curcuma longa Linn. syn. C. domestica Val (સં. હરિદ્રા; મ. હલદ; હિં. હરદી, હલ્દી; બં. હલુદ; ક. આભિનિન, અરષણુ; તે. પાસુપુ, પસુપુ; તા. મંજલ, મંચલ; મલ. મન્નસ; ફા. જરદચોબ; અ. કંકુમ, ઉરુકુસ્સુફર; અં. ટર્મરિક) છે. સ્વરૂપ : તે 60–90…
વધુ વાંચો >હળદરવો
હળદરવો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા રૂબિયેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Adina cordifolia (Roxb.) Hook f. ex Brandis (સં. હારિદ્રાક, હરિદ્રુ, પીતદારુ, બહુફલ, કદમ્બક; હિં. હલ્દ, હલ્દુ, કરમ; બં. કેલીકદંબ, ધૂલિકદંબ, દાકમ; મ. હેદ, હલદરવા, હેદુ; ગુ. હેદ, હળદરવો; કો. એદુ; ક. અરસિંટેગા, યેટ્ટેગા; મલ. ત. મંજકદંબ; ઉ. હોલોન્ડો; તે.…
વધુ વાંચો >હંસરાજ (તનુબીજાણુધાનીય = લેપ્ટોસ્પોરેન્જિયેટી)
હંસરાજ (તનુબીજાણુધાનીય = લેપ્ટોસ્પોરેન્જિયેટી) : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓના ફિલિકોફાઇટા (પ્ટેરોફાઇટા) વિભાગનો એક વર્ગ. આ વર્ગમાં 232 પ્રજાતિઓ અને લગભગ 8,680 જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેમને ‘હંસરાજ’ (fern) તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે. તે ઉષ્ણકટિબંધીય વર્ષા-જંગલોમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં થતી હોવા છતાં સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોમાં પણ જોવા મળે છે. તે ભેજવાળી, છાયાયુક્ત અને ઠંડી…
વધુ વાંચો >હાઇડ્રિલા
હાઇડ્રિલા : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા હાઇડ્રૉકૅરિટેસી કુળની એક જલજ પ્રજાતિ. તે તળાવો અને નદીઓમાં વિપુલ પ્રમાણમાં નિમગ્ન (submerged) સ્થિતિમાં મળી આવે છે. Hydrilla verticillata Pregl.(હિં. બં. ઝાંગી, કુરેલી; તે. પુનાચુ, પાચી, નચુ; પં. જાલા, મુંબઈ-સાખરી શેવાળ; ગુ. બામ)નું પ્રકાંડ પાતળું અને નાજુક હોય છે. તેની ગાંઠો પરથી અસ્થાનિક (adventitious)…
વધુ વાંચો >હાઇડ્રૉફાઇલેસી
હાઇડ્રૉફાઇલેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. તે ઑસ્ટ્રેલિયા સિવાય બધા ખંડોમાં વ્યાપક પ્રમાણમાં વિતરણ પામેલું છે. ખાસ કરીને પશ્ચિમ-ઉત્તર અમેરિકામાં તે પુષ્કળ પ્રમાણમાં થાય છે અને દક્ષિણ તરફ મેગેલનના જલસંયોગી (strait) સુધી વિસ્તરેલું છે. આ કુળ લગભગ 20 પ્રજાતિઓ અને 265 જાતિઓ ધરાવે છે; તે પૈકી 15 પ્રજાતિઓ…
વધુ વાંચો >હાઇફીની
હાઇફીની : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા એરિકેસી (પામી) કુળની તાડ-પ્રજાતિ. તે આશરે 30 જાતિઓ ધરાવે છે; જે આફ્રિકા, માડાગાસ્કર, અરેબિયા, મૅસ્કેરિનના દ્વીપો અને ભારતમાં વિતરણ પામેલી છે. ભારતમાં બે જાતિઓ થાય છે. Hyphaene thebaica Mart. (ઇજિપ્શિયન ડાઉમ પામ) દ્વિગૃહી (dioecious), યુગ્મશાખી (dichotomous), 12 મી. જેટલી ઊંચી તાડની જાતિ છે. તે…
વધુ વાંચો >હાઇમેનોફાઇલેસી
હાઇમેનોફાઇલેસી : વનસ્પતિઓના ત્રિઅંગી વિભાગમાં આવેલા ફિલિકોપ્સીડા વર્ગનું એક કુળ. તે ગ્રેડેટી (Gradate) કુળો પૈકીનું પ્રથમ કુળ છે. તેની જાતિઓ અલ્પથી માંડી મધ્યમ કદ ધરાવે છે. તેઓ ભૂમિ પર કે પરરોહી (epiphytic) તરીકે છાયાયુક્ત ભેજવાળા આવાસોમાં ઝરણાની આસપાસ થાય છે અને શલ્કવિહીન, ભૂપ્રસારી, ગાંઠામૂળી (rhizome) ધરાવે છે. વિષુવવૃત્તીય વર્ષાઋતુ-પ્રભાવી જંગલોમાં…
વધુ વાંચો >હાડસાંકળ
હાડસાંકળ : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા વાઇટેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Cissus quadrangula Linn. syn. Vitis quadrangula (Linn.) Wall. ex Wight & Arn. (સં. અસ્થિશૃંખલા, અસ્થિસંહારી, વજ્રવલ્લી; હિં. હડજોડ, હડજોરા, હારસાંકરી; બં. હાડજોડા, હારભંગા; મ. ચોધારી, હુરસંહેર, કાંડવેલ; ત. પિંડપિ, વચિરાવલ્લી; તે. નબ્લેરુટીગા; ક. મંગરોલી; ગુ. ચોધારી, હાડસંદ, વેધારી,…
વધુ વાંચો >હાથલો થોર
હાથલો થોર : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૅક્ટેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Opuntia dillenii Haw. (સં. કંથારી, કુંભારી; હિં. નાગફની, થુહર; મ. ફણીનીવડુંગ; ક. ફડીગળી; તે. નાગજૅમુડુ; ત. નાગથાલી, સપ્પાટથિકલી; મલ. પાલકાક્કલ્લી; ઉ. નાગોફેનિયા; ગુ. હાથલો થોર, ચોરહાથલો; અં. પ્રિકલી પીઅર, સ્લીપર થૉર્ન) છે. તે લગભગ 20 મી. જેટલી…
વધુ વાંચો >હાબરલાં જી.
હાબરલાં, જી. (જ. 28 નવેમ્બર 1854; અ. 30 જાન્યુઆરી 1945) : ઑસ્ટ્રિયન વનસ્પતિવિજ્ઞાની. તેમણે સૌપ્રથમ વાર દર્શાવ્યું કે અલગ કરેલી પેશીઓના સંવર્ધનની શક્યતાઓ છે (બોનર, 1936). તેમણે પેશીસંવર્ધન દ્વારા વ્યક્તિગત કોષોની ક્ષમતાઓનો નિર્દેશ કર્યો અને જણાવ્યું કે આ પદ્ધતિથી પેશીઓની પારસ્પરિક અસરો નક્કી થઈ શકે છે. હાબરલાંની પેશી અને કોષસંવર્ધનની…
વધુ વાંચો >