Geology

ક્લાર્ક, ડબ્લ્યૂ. બી. (રેવ.) (જ. 2 જૂન 1798, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 16 જૂન 1878, સીડની, ઑસ્ટ્રેલિયા) : અંગ્રેજ ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. પણ પછીથી ઑસ્ટ્રેલિયાના ન્યૂ સાઉથ વેલ્સમાં સ્થાયી થયેલા. તેઓ ઑસ્ટ્રેલિયામાં ભૂસ્તરશાસ્ત્રનો પાયો નાખનાર હતા. મુખ્યત્વે સ્તરવિદ (stratigrapher) હતા. સાઇલ્યુરિયન કાળના ખડકસ્તરોનો તેમણે અભ્યાસ કર્યો હતો. ઑસ્ટ્રેલિયામાં મૂળ સ્થાનમાંથી (in situ) સોનું શોધી…

ક્લીપન : ભૂસંચલનજન્ય વિવૃતિઓ : સ્તરવિદ્યાની ર્દષ્ટિએ અને સ્તરાનુક્રમ મુજબ વ્યસ્ત રીતે ગોઠવાઈ ગયેલી ભેખડ-સ્વરૂપની ખડકવિવૃતિ. અતિધસારા(overthrust)-પટના કે ‘નૅપ’ના ધસારા બાદ શેષ રહી ગયેલા ખડકવિભાગો પોતાની નીચેના તળખડક-વિભાગોથી ધસારા-સપાટી દ્વારા સ્તરાનુક્રમની ર્દષ્ટિએ જુદા પડી આવે છે. આ પ્રકારની વિવૃતિઓમાં નવા સમયના ખડકસ્તરો ઉપર હોવા જોઈએ તેને બદલે નીચે હોય છે;…

ક્લોરાઇટ : વિષમાંગ ખનિજસમૂહ. મૂળ ગ્રીક શબ્દ ‘ક્લોરોસ’ (લીલો) પરથી આ ખનિજ માટે અપનાવેલો શબ્દ. પડરચનાયુક્ત ગોઠવણી-વાળાં ખનિજોના અબરખવર્ગ સાથે તે સામ્ય ધરાવે છે. આ વર્ગનાં ખનિજો સર્વસામાન્ય રાસાયણિક બંધારણ A6 (AlSi3)O 10(OH)8 જેવા સામાન્ય સૂત્રથી દર્શાવાય છે; જેમાં A = Mg, Fe2+, Fe3+, Mnનો નિર્દેશ કરે છે. આ સમૂહમાં…

ક્વાર્ટ વેજ : એક પ્રકાશીય ઉપકરણ. તેની મદદથી ખનિજોની ઝડપી અને ધીમાં કિરણોની સ્પંદનદિશાઓ, વ્યતિકરણ રંગોનો ક્રમ તેમજ પ્રકાશીય સંજ્ઞા નક્કી કરી શકાય છે. વધુમાં તે પોલરાઇઝિંગ માઇક્રોસ્કોપમાં ન્યૂટનનું વ્યતિકરણ રંગોનું માપ દર્શાવે છે. ક્વાર્ટ્ઝ વેજની રચનામાં એક છેડેથી બીજા છેડા તરફ બદલાતી જતી જાડાઈવાળો તેમજ પાતળો થતો જતો ક્વાર્ટ્ઝ…

ક્વાર્ટ્ઝ : મોટા ભાગના આગ્નેય ખડકો અને લગભગ બધા વિકૃત (metamorphic) અને જળકૃત (sedimentary) ખડકોના અંગભૂત ભાગ તરીકે જોવા મળતું સૌથી વધુ વ્યાપક સિલિકા ખનિજ. તે લગભગ શુદ્ધ સિલિકોન ડાયૉક્સાઇડ અથવા સિલિકા (SiO2) છે અને પૃથ્વીના પોપડામાં ફેલ્સ્પાર પછી બીજું સ્થાન ધરાવે છે. રેતીખડક (sandstone) અને ક્વાટર્ઝાઇટ તેમજ અખનિત રેતી…

ક્વાર્ટ્ઝ (રત્ન તરીકે) : વિવિધ પ્રકારોમાં મળી આવતી ક્વાર્ટ્ઝની સ્ફટિકમય કે દળદાર જાતો. તેમને કાચમણિના સામાન્ય નામે પણ ઓળખવામાં આવે છે. જરૂરિયાત મુજબ તે અર્ધકીમતી રત્નપ્રકારોમાં ખપે છે. તે જ્યારે રંગવિહીન, પારદર્શક અને સ્ફટિકમય હોય ત્યારે રૉક ક્રિસ્ટલ, આછો ગુલાબી હોય તો રોઝી ક્વાર્ટ્ઝ, જાંબલી કે પર્પલ હોય તો ઍમેથિસ્ટ…

ક્ષેત્રીય નકશો : જુઓ ક્ષેત્રીય ભૂસ્તરશાસ્ત્ર