Chemistry
ટેરેફથૅલિક ઍસિડ
ટેરેફથૅલિક ઍસિડ : બેન્ઝિનના ડાયકાર્બૉક્સિલિક ઍસિડના ત્રણ પૈકીનો એક સમઘટક. તેને 1, 4-બેન્ઝિન ડાયકાર્બૉક્સિલિક ઍસિડ કહે છે. તેનું સૂત્ર HOOC–C6H4–COOH છે. તે રંગવિહીન અને સોયાકાર સ્ફટિક રૂપે મળે છે. ગ. બિં. 300° સે. (ઊર્ધ્વપાત) પેરાઝાઇલીનનું નાઇટ્રિક ઍસિડ કે પરમૅંગેનેટથી ઉપચયન કરવાથી તે બનાવી શકાય છે. 25° સે. તાપમાને 100 ગ્રા.…
વધુ વાંચો >ટેલ્યુરિયમ
ટેલ્યુરિયમ : આવર્ત કોષ્ટકના 16મા (અગાઉના VI B) સમૂહનું રાસાયણિક તત્ત્વ. સંજ્ઞા Te. 1782માં ઑસ્ટ્રિયન રસાયણશાસ્ત્રી ફ્રાન્ઝ જૉસેફ મ્યુલર વૉન રિકેન્સ્ટીને આ તત્વ મેળવ્યું હતું. 1798માં ક્લેપ્રોથે સૂચવ્યું કે પૃથ્વી માટેના લૅટિન શબ્દ Tellus પરથી તેને ટેલ્યુરિયમ નામ આપવામાં આવે. કુદરતમાં ઉપસ્થિતિ : પૃથ્વીના આગ્નેય ખડકોમાં ટેલ્યુરિયમનું પ્રમાણ લગભગ 10–9…
વધુ વાંચો >ટેસ્ટૉસ્ટરોન
ટેસ્ટૉસ્ટરોન : શુક્રજનન (spermatogenesis) માટે આવશ્યક સ્ટીરૉઇડ પ્રકારનો અંત:સ્રાવ (hormone). રાસાયણિક નામ, 17 b – હાઇડ્રૉક્સી-4-એન્ડ્રોસ્ટન 3. ઓન; અણુસૂત્ર, C19H28O2; બંધારણીય સૂત્ર : ગ. બિં. : 154° સે., રંગ સફેદ અથવા આછો પીળાશ પડતો સફેદ (cream white). તે પાણીમાં અદ્રાવ્ય પણ ક્લૉરોફૉર્મ, આલ્કોહૉલ વગેરેમાં દ્રાવ્ય, ગંધવિહીન સ્ફટિકીય પદાર્થ છે. ટેસ્ટૉસ્ટરોનનું…
વધુ વાંચો >ટૉક્સાફિન
ટૉક્સાફિન : કૅમ્ફિનના ક્લોરિનીકરણ દ્વારા મેળવાતું ઘટ્ટ, પીળાશ પડતું કાર્બનિક પદાર્થોનું અર્ધઘન મિશ્રણ. (કૅમ્ફિન ટર્પેન્ટાઇનમાંથી મેળવાય છે.) ટૉક્સાફિનમાં લગભગ 68 % ક્લોરિન હોય છે. તે પાણીમાં અદ્રાવ્ય પરંતુ કેટલાંક કાર્બનિક દ્રાવકોમાં અતિદ્રાવ્ય છે. ટૉક્સાફિન જંતુઘ્ન તરીકે વપરાય છે. પ્રકાશ, ઉષ્મા અથવા પ્રબળ આલ્કલીની હાજરીમાં તેનું વિઘટન થતાં તેમાંથી હાઇડ્રોજન ક્લોરાઇડ…
વધુ વાંચો >ટૉડ, સર ઍલેક્ઝાંડર રૉબટર્સ
ટૉડ, સર ઍલેક્ઝાંડર રૉબટર્સ (જ. 2 ઑક્ટોબર 1907, ગ્લાસગો) : જનીનદ્રવ્યોની અગત્ય સમજવા આવશ્યક ન્યૂક્લિયોટાઇડ, ન્યૂક્લિયોસાઇડ તથા ન્યૂક્લિયોટાઇડ સહઉત્સેચકોના બંધારણ તથા સંશ્લેષણ માટે 1957ના રસાયણશાસ્ત્રના નોબેલ પુરસ્કાર-વિજેતા બ્રિટિશ જીવ-રસાયણશાસ્ત્રી. તેમણે ઍલન ગ્લૅન સ્કૂલ તથા ગ્લાસગો યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરી 1928માં બી.એસસી.ની પદવી મેળવી. 1931માં ફ્રૅન્કફર્ટ યુનિવર્સિટીમાંથી ડૉક્ટરેટ મેળવી; 1933માં ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી…
વધુ વાંચો >ટૉબે, હેન્રી
ટૉબે, હેન્રી (જ. 30 નવેમ્બર 1915, ન્યૂડૉર્ફ, કૅનેડા; અ. 16, નવેમ્બર 2005, સ્ટેનફોર્ડ, કૅલિફૉર્નિયા) : જન્મે કૅનેડિયન એવા અમેરિકન અકાર્બનિક (inorganic) રસાયણવિદ અને 1983ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કાર-વિજેતા. ટૉબેએ સસ્કટૂન (Saskatoon) ખાતે આપેલી સાસ્કેચવાન (Saskatchwan) યુનિવર્સિટીમાંથી 1935માં બી.એસ. અને 1937માં એમ.એસ.ની પદવી મેળવી હતી. 1937માં તેઓ અમેરિકા ગયા અને બર્કલેની…
વધુ વાંચો >ટૉલ્યુઈન
ટૉલ્યુઈન (મિથાઇલ બેન્ઝિન) : ઔદ્યોગિક રસાયણોના ઉત્પાદનમાં ખૂબ વપરાતો ઍરોમૅટિક રંગવિહીન પ્રવાહી હાઇડ્રોકાર્બન. કોલટારના હળવા (light) તેલના ઘટક-વિભાગમાં તે 15 %થી 20 % જેટલો હોય છે. પેટ્રોલિયમમાં તે અલ્પ પ્રમાણમાં હોય છે. ઔદ્યોગિક ઉપયોગ માટે તે બંનેમાંથી ટૉલ્યુઈન મેળવાય છે પરંતુ મોટાભાગનું ટૉલ્યુઈન પેટ્રોલિયમ નેફ્થાના ઉદ્દીપન વડે કરાતી ભંજન (cracking)…
વધુ વાંચો >ટ્રિટિયમ
ટ્રિટિયમ : હાઇડ્રોજનનો સૌથી ભારે, એકમાત્ર વિકિરણધર્મી સમસ્થાનિક. 1934માં રૂધરફૉર્ડ, ઓલિફન્ટ અને હાર્ટેક દ્વારા તે શોધી કાઢવામાં આવેલ. કુદરતમાં તે અતિ અલ્પ માત્રામાં મળે છે. સામાન્ય રીતે તે કેન્દ્રીય તત્વાંતરણની કૃત્રિમ વિધિથી બનાવવામાં આવે છે. રાસાયણિક તથા જીવવૈજ્ઞાનિક સંશોધનમાં તે ટ્રેસર તરીકે વપરાય છે તથા ઉષ્માનાભિકીય (thermonuclear) અથવા હાઇડ્રોજન બૉમ્બનો…
વધુ વાંચો >ટ્રૅગાકાન્થ
ટ્રૅગાકાન્થ : દ્વિદળી વર્ગના ફેબેસી કુળમાં આવેલ એસ્ટ્રેગેલસ ગમીફેર અને તેની બીજી જાતિઓના પ્રકાંડમાંથી મળતો ગુંદર. વાણિજ્યમાં તે પર્શિયન ટ્રૅગાકાન્થ તરીકે ઓળખાય છે. તે ઈરાન અને ઉત્તર સીરિયામાંથી મળે છે. સ્મર્ના ટ્રૅગાકાન્થ તુર્કસ્તાનમાં મળે છે. ગુંદર આશરે 3 સેમી. લાંબી, 1 સેમી. પહોળી અને 2 મિમી. જાડી પાતળી, ચપટી, વક્ર…
વધુ વાંચો >ટ્રેસર–પ્રવિધિ
ટ્રેસર–પ્રવિધિ : સહેલાઈથી પારખી શકાય તેવા સ્થિર (stable) અથવા વિકિરણધર્મી (radioactive) સમસ્થાનિકોને તત્વ કે સંયોજન રૂપે રાસાયણિક, જૈવવૈજ્ઞાનિક, ભૌતિક, ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય કે અન્ય પ્રણાલીમાં કોઈ કસોટી કે પ્રયોગ માટે દાખલ કરી તે સમસ્થાનિકને પારખીને તે પ્રણાલીનો અભ્યાસ કરવાની પ્રવિધિ. સમસ્થાનિકોનો ટ્રેસરપ્રવિધિમાં અભ્યાસ 1930 પછી શરૂ થયો. ટ્રેસર તરીકે વપરાતા સમસ્થાનિક પદાર્થના…
વધુ વાંચો >