Botany
સેલિસબરી રિચાર્ડ ઍન્ટૉની
સેલિસબરી, રિચાર્ડ ઍન્ટૉની (જ. 2 મે 1761, લીડ્સ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1829) : બ્રિટિશ વનસ્પતિવિજ્ઞાની. તેમના પિતાનું નામ રિચાર્ડ માર્ખમ હતું. તેમના અભ્યાસમાં મદદ થઈ શકે તે માટે આર્થિક વ્યવસ્થા ઊભી કરવા તેમનું અંતિમ નામ બદલીને સેલિસબરી રાખ્યું. તેમના દાદીમાના લગ્ન દ્વારા સંબંધિત મિ’સિસ ઍના સેલિસબરી સાથે આ હક્ક કરવામાં આવ્યો…
વધુ વાંચો >સેલિસિલિક ઍસિડ (Salicylic acid)
સેલિસિલિક ઍસિડ (Salicylic acid) : ઍરોમેટિક કાર્બોક્સિલિક વર્ગનો હાઇડ્રૉક્સિ (અથવા ફિનોલિક) ઍસિડ. તે ઑર્થોહાઇડ્રૉક્સિ અથવા 1-હાઇડ્રૉક્સિબેન્ઝૉઇક ઍસિડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. સૂત્ર, C6H4(OH)(COOH). કુદરતી રીતે તે ઓછી માત્રામાં ઘણા છોડવાઓમાં, ખાસ કરીને સ્પિરિયા(Speraea)ની વિવિધ જાતિઓમાં, મુક્ત સ્વરૂપે મળી આવે છે. એસ્ટર રૂપે પણ તે મળી આવે છે; દા.ત., વિન્ટરગ્રીન(wintergreen)ના તેલમાં…
વધુ વાંચો >સેવંતી
સેવંતી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ઍસ્ટરેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Chrysanthemum indicum L. (ગુ. ગુલદાઉદી, સેવંતી; હિં. દાઉદીમ, ગુલચીની; અં. ગોલ્ડન ક્રિસ) છે. તે નાની, બહુવર્ષાયુ, ઉન્નત, ક્ષુપસમ શાકીય 50-60 સેમી. ઊંચી વનસ્પતિ છે. તેનાં પર્ણો સાદાં, એકાંતરિક, સુગંધિત, પક્ષવત્ વિદર (pinnati-partite) અને રોમિલ હોય છે. પુષ્પવિન્યાસ સફેદ,…
વધુ વાંચો >સોપારી
સોપારી એકદળી વર્ગમાં આવેલા એરિકેસી (પામી) કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Areca catechu Linn. (સં. પૂગ; હિં. સુપારી; બં. ગુઆ, સુપારી; મ. પોફળ, સુપારી; ગુ. સોપારી; ક. અડિકેમારા; તે. પોકાકાયા, ક્રમક્રમુ; મલા. તા. કમુકૂ, પૂગમ; ફા. પોપીલ; અં. બિટલનટ) છે. સોપારીનું ઉદભવસ્થાન મલેશિયા છે. તેનું વાવેતર દક્ષિણ એશિયામાં ખાસ…
વધુ વાંચો >સોમલતા
સોમલતા : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ઍસ્ક્લેપિયેડેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Sarcostemma acidum Voigt syn. S. brevistigma Wight & Arn. (સં. સોમવલ્લી, સોમક્ષીરી; મ. રાનશેર, સોમવલ્લી; તે. કોન્ડાપાલા, પાલ્માકાશ્તામ; ક. હંબુકલ્લી, સોમલતા; અં. મૂન પ્લાન્ટ) છે. તે સામાન્યત: પર્ણવિહીન સંધિમય ક્ષુપ છે અને 1.0 મી. કે તેથી વધારે લંબાઈ…
વધુ વાંચો >સોયાબીન
સોયાબીન : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ફેબેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Glycine max Merrill syn. G. soja Sieb. & Zucc.; G. hispida Maxim.; Soja max Piper (હિં. ભાત, ભાતવાર, ભેટમાસ, રામકુર્થી; બં. ગર્જકલાઈ) છે. તે એકવર્ષાયુ, ટટ્ટાર કે આરોહી પ્રકાંડ ધરાવતી 45થી 180 સેમી. ઊંચી રોમો વડે ગાઢપણે આવરિત…
વધુ વાંચો >સોલેનેસી
સોલેનેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ – દ્વિદળી, ઉપવર્ગ – યુક્તદલા (Gamopetalae), શ્રેણી – દ્વિસ્ત્રીકેસરી (Bicarpellatae), ગોત્ર – પૉલિમૉનિયેલ્સ, કુળ – સોલેનેસી. આ કુળમાં 85 જેટલી પ્રજાતિઓ અને 2200થી વધારે જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે; જેમનું પ્રાથમિકપણે…
વધુ વાંચો >સોસાયટી [સમાજ (પરિસ્થિતિવિદ્યા)]
સોસાયટી [સમાજ (પરિસ્થિતિવિદ્યા)] : ક્લિમેન્ટ્સ(1916)ની વનસ્પતિસમાજની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિનો એક એકમ. તેમના મત પ્રમાણે, વનસ્પતિ-સામાજિક (phytosociological) દૃષ્ટિએ વનસ્પતિસમાજમાં મુખ્યત્વે ચાર એકમો જોવા મળે છે : (1) વનસ્પતિ-સમાસંઘ (plant formation), (2) સંઘ (association), (3) સંસંઘ (consociation) અને (4) સમાજ (society). આ પદ્ધતિમાં જાતિની પ્રભાવિતા અને અનુક્રમને મૂળભૂત સિદ્ધાંત તરીકે સ્વીકારવામાં આવેલ છે. સંઘ…
વધુ વાંચો >સ્ક્રોફ્યુલેરીએસી
સ્ક્રોફ્યુલેરીએસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : ઉપવર્ગ – યુક્તદલા (Gamopetalae), શ્રેણી (series) – દ્વિસ્ત્રીકેસરી (Bicarpellatae), ગોત્ર (order) – પર્સોનેલીસ, કુળ – સ્ક્રોફ્યુલેરીએસી. વિલિસ(1969)ના મંતવ્ય પ્રમાણે આ કુળ 210 પ્રજાતિઓ અને 3,000 જાતિઓ ધરાવે છે. બી.એસ.આઈ.(Botanical Survey of India)ની…
વધુ વાંચો >સ્ક્લેરિયા
સ્ક્લેરિયા : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા સાયપરેસી કુળની એકવર્ષાયુ કે બહુવર્ષાયુ પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ઉષ્ણ અને સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોમાં થયેલું છે. આ પ્રજાતિની 200 જેટલી જાતિઓ પૈકી ભારતમાં 28 અને ગુજરાતમાં 3 જાતિઓ નોંધાઈ છે. તે ભૂમિગત ગાંઠામૂળી ધરાવતી 0.25 મી.થી 2.0 મી. ઊંચી શાકીય જાતિઓની બનેલી છે; જે ચોમાસામાં ભેજવાળાં…
વધુ વાંચો >