સરોજા કોલાપ્પન
અરડૂસો
અરડૂસો (અરલવો, મોટો અરડૂસો) : દ્વિદળી વર્ગના સીમારાઉબેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Ailanthus excelsa Roxb (સં. महानिम्ब, आरलु, महावृक्ष; હિં. महानिम्ब; મ. મહારૂખ; અં. એઇલેન્ટો) છે. મહાકાય, ખૂબ ઝડપથી વધનારું, અત્યંત ઓછી કાળજી માગી લેતું, વિશાળ છાયાવાળું વૃક્ષ. 10થી 15 મી. ઊંચાઈ. થડ અને ડાળીઓનો રંગ ફિક્કો પીળો,…
વધુ વાંચો >અરણી
અરણી : દ્વિદળી વર્ગના વર્બીનેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ lerodendron multiflorum (Burm. f.) O. Ktze. Syn. C. phlomidis L. (સં. अरणिक, अग्निमन्थ, वातघ्न, હિં. अरनी, अगेथु, गणियारी; મં. ટાકળી, નરવેલ; અં. ટ્યૂબ ફ્લાવર) છે. ઇન્દ્રધનુ, સાગ, સેવન, નગોડ વગેરે તેનાં સહસભ્યો છે. વાડમાં ઊગતો નાનો ક્ષુપ. ત્રિકોણાભ (deltoid),…
વધુ વાંચો >અર્જુન (2)
અર્જુન (2) : દ્વિદળી વર્ગના કૉમ્બ્રીટેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Terminalia arjuna (Roxb.) W. & A. (સં. अर्जुन; હિં. – अर्जुना; મ. અર્જુન સાદડા, બંર્જુનગાછ; ગુ. અર્જુન, અર્જુન સાજડ) છે. T. tomentosa W & A syn. T. alata Heyne ex. Roth. નો પણ આર્યભિષક્માં ‘અર્જુન સાજડ’ કે ‘અર્જુન’…
વધુ વાંચો >અર્ડટમાન ગુન્નાર
અર્ડટમાન, ગુન્નાર (જ. 18 નવેમ્બર 1897, સ્વિડન; અ. 17 ફેબ્રુઆરી 1973) : જગતભરમાં પરાગરજવિજ્ઞાન અથવા પદ્મરેણુવિદ્યા(palynology)ના પ્રમુખ આર્ષ દ્રષ્ટા. તેઓ સ્વિડનમાં બ્રોમ્મા–સ્ટૉકહોમની પરાગરજવિજ્ઞાનની પ્રયોગશાળાના મદદનીશ તરીકે જોડાઈને છેવટે અધ્યક્ષ બન્યા હતા. ઈ. સ. 1957માં તેમણે ભારતમાં વ્યાખ્યાનો આપેલાં તે વખતે પોતાનાં સંશોધનોની રૂપરેખા આપી હતી. સંશોધનમાં તેમનાં પત્ની ગુન્ની સાથીદાર…
વધુ વાંચો >અર્ધીકરણ (અર્ધસૂત્રણ અર્ધસૂત્રી વિભાજન)
અર્ધીકરણ (અર્ધસૂત્રણ, અર્ધસૂત્રી વિભાજન (meiosis) કોષવિભાજનનો એક પ્રકાર. આ પ્રકારના વિભાજનથી માતૃકોષ કરતાં નવજાત કોષમાં રંગસૂત્રોની સંખ્યા અર્ધી થાય છે. તે પ્રાણીઓમાં જન્યુકોષોના નિર્માણ સમયે થાય છે. તેને જન્યુક અર્ધીકરણ (gametic meiosis) કહે છે. શુક્રકોષજનન (spermatogenesis) દરમિયાન પ્રાથમિક-પૂર્વશુક્રકોષ(primary spermatocyte)નું અને અંડકોષજનન દરમિયાન પ્રાથમિક પૂર્વ અંડકોષ(primary oocyte)નું અર્ધીકરણ થાય છે. લીલ…
વધુ વાંચો >અલહાગી
અલહાગી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ફેબેસી (લેગ્યુમિનોસી) કુળની એક પ્રજાતિ. આ પ્રજાતિને પૅપિલિયોનોઇડી ઉપકુળમાં મૂકવામાં આવી છે. Alhagi pseudalhagi (Bieb.) Desv. syn. A. camelorum Fisch. (સં. मता; હિં. जवासो; ગુ. જવાસો, ધમાસો; અં. કૅમલ થોર્ન) જાણીતી જાતિ છે. કૌંચા, ચણોઠી, ઇકડ વગેરે તેનાં સહસભ્યો છે. આશરે 1 મીટર ઊંચાઈ…
વધુ વાંચો >અશેળિયો
અશેળિયો : દ્વિદળી વર્ગની એક વનસ્પતિ સં. आहलिव, आहालिम्ब, अशालिक, चन्द्रशुरा; હિં. हालीम, यनसुर. શાસ્ત્રીય નામ Lepidium sattvum L. તેનું કુળ Cruciferae. તેનું નવું નામ Brassicaceae છે. કોબીજ-ફ્લાવર, મૂળો-મોગરા, સળગમ વગેરે તેનાં સહસભ્યો. કોમળ, 25-3૦ સેમી. ઊંચા, એકવર્ષાયુ, ઊભા નાના છોડ, રુવાંટી વગરનાં, પક્ષવત્ વિદર (pinnatipartite) નીચેનાં પર્ણો અર્ધખંડિત, પર્ણદંડવાળાં,…
વધુ વાંચો >અશોક
અશોક : દ્વિદળી વર્ગના ફેબેસી કુળમાં આવેલા ઉપકુળ સિઝાલ્પિની ઑઇડીની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Saraca indica L. (સં. अशोक, गतशोक; હિં. अशोका; અં. અશોક ટ્રી) છે. કાયમ લીલુંછમ રહેતું, 5-7 મી. ઊંચું, ઘેરી ઘઉંવર્ણી છાલવાળું વૃક્ષ. 15-3૦ સેમી. લાંબાં, સંયુક્તરતાશ પડતાં પર્ણ. સામસામી, નીચે નમી પડતી (ઢળતી), 4-6 જોડવાળી…
વધુ વાંચો >અશ્મિલ
અશ્મિલ (fossils) : ભૂગર્ભમાં પ્રસ્તરરૂપે પરિવર્તન પામેલી સજીવોની સંપત્તિ. ઉત્ક્રાંતિ દરમિયાન અનેક જાતનાં સજીવો કાંપ અથવા ખડકોમાં સપડાયેલાં તે દટાઈને પ્રાચીન કાળથી ખડકોમાં રક્ષિત સ્થિતિમાં રહેલાં. તે અવશેષો કે છીપને અશ્મિ કહે છે. યુરેનિયમ (U238) અને કાર્બન (C14)જેવાં રેડિયો સમસ્થાનિકો(isotopes)ની મદદથી અશ્મિલોનાં પૂર્વવર્તી સજીવોના અસ્તિત્વનો સમય નક્કી થાય છે. અશ્મિલો…
વધુ વાંચો >અશ્મિલ દ્વિઅંગી
અશ્મિલ દ્વિઅંગી (fossils of bryophytes) : દ્વિઅંગીઓનાં અશ્મિલો. તે જૂજ સંખ્યામાં ઉપલબ્ધ હોય છે. કારણ કે તેમનું સુકાય (thallus) ઘણું નાજુક, બટકણું અને કુમાશવાળું હોય છે. દ્વિઅંગી બે પ્રકારની છે : પ્રહરિતા (liverworts) અને શેવાળ (moss). હાલ સુધીમાં આશરે 21 પ્રહરિતા અને 14 શેવાળ પ્રકારનાં અશ્મિલો જડ્યાં છે. શેવાળમાં કાર્બોનિફેરસ…
વધુ વાંચો >