શિલીન નં. શુક્લ
રોગનોંધવહી (disease registry)
રોગનોંધવહી (disease registry) : ચોક્કસ વસ્તીવિસ્તારમાં અથવા હૉસ્પિટલમાં નવા નોંધાતા તથા સારવાર લેતા દર્દીઓની જે તે રોગ સંબંધિત માહિતીની નોંધપોથી. આરોગ્યલક્ષી માહિતી અંગેની પ્રણાલીઓ માટે વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાએ કેટલાંક માર્ગદર્શક સૂચનો કરેલાં છે. તે પ્રમાણે તે વસ્તી-આધારિત હોવી જોઈએ. તેમાં મેળવાયેલી જાણકારી અયોગ્ય સમૂહોમાં એકત્રિત કરેલી ન હોવી જોઈએ. તેમાં…
વધુ વાંચો >રોગ, વિકાર અને ચિકિત્સા
રોગ, વિકાર અને ચિકિત્સા : શારીરિક અને/અથવા માનસિક સ્વાસ્થ્યનો ભંગ અને તેની સારવાર. શારીરિક કે માનસિક ક્રિયામાં ઉદભવતી વિષમતાને પણ રોગ કહે છે. વિવિધ શબ્દકોશોએ ‘રોગ’ શબ્દની અલગ અલગ વ્યાખ્યાઓ આપી છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાએ ‘રોગ’ની વ્યાખ્યા કરી નથી. રોગનું લક્ષણપટ વિશાળ છે, તેમાં લક્ષણરહિત (asymptomatic) અથવા ઉપનૈદાનિક (subclinical) માંદગીથી…
વધુ વાંચો >રોગસ્થાનાંતરતા, કૅન્સરગત (cancer metastasis)
રોગસ્થાનાંતરતા, કૅન્સરગત (cancer metastasis) : એક સ્થાનમાં ઉદભવેલા કૅન્સરના કોષો સ્થાનાંતર કરીને અન્યત્ર પ્રસ્થાપિત થાય તથા ત્યાં ગાંઠ સર્જે તેવી સ્થિતિ. કૅન્સરના રોગવાળા કોષો અમર્યાદ સંખ્યાવૃદ્ધિ કરે છે. આસપાસની પેશીમાં તથા લોહી અને લસિકા(lymph)ની નસોમાં આક્રમણ (invasion) કરે છે અને તેમના દ્વારા શરીરમાં અન્યત્ર ફેલાઈને બીજા અવયવોને અસરગ્રસ્ત કરે છે.…
વધુ વાંચો >રોગો, બાળકોના
રોગો, બાળકોના : શિશુઓ (infants), બાળકો અને તરુણો(adolescent)ના રોગો. તેને બાળરોગવિદ્યા(paediatrics) અંતર્ગત આવરી લેવામાં આવે છે. બાળરોગવિદ્યામાં શિશુઓ, બાળકો અને તરુણોની તબીબી સમસ્યાઓ અને તેના ઉકેલનો અભ્યાસ થાય છે. જુદા જુદા દેશોમાં જન્મસમયથી 14થી 18 વર્ષની વય સુધીના ગાળાનો તેમાં સમાવિષ્ટ કરાય છે. તેના નિષ્ણાતને બાળરોગવિદ (paediatrician) કહે છે. પુખ્ત…
વધુ વાંચો >રૉબિન્સ, ફ્રેડ્રિક ચૅપમૅન
રૉબિન્સ, ફ્રેડ્રિક ચૅપમૅન (જ. 25 ઑગસ્ટ 1916, ઑવર્ન ઍલબામા, યુ.એસ.) : આ અમેરિકી તબીબ વૈજ્ઞાનિકે સન 1954માં જૉન ફ્રૅન્કલિન ઍન્ડર્સ તથા ટૉમસ હકલ વેલર સાથે તબીબી વિદ્યા અને દેહધર્મવિદ્યા અંગેનું નોબેલ પારિતોષિક પ્રાપ્ત કર્યું હતું. તેમણે બાળલકવો કરતા ધૂલિવર્ણમજ્જાશોથી વિષાણુ-(poliomyelitis virus)ને વિવિધ પેશીઓ પર ઉછેરવાની પદ્ધતિ વિકસાવી હતી. પેશીઓમાં થતા…
વધુ વાંચો >લકવો (paralysis)
લકવો (paralysis) : સ્નાયુઓનું નિયંત્રણ કરતા ચેતાતંત્રના કાર્યમાં વિકાર કે વિક્ષેપ ઉત્પન્ન થાય ત્યારે ઉદભવતી સ્નાયુઓની નબળાઈ. તેમાં સ્નાયૂર્જા(muscle power)માં ઘટાડો થાય છે. તેને ઘાત પણ કહે છે. શરીરનાં અંગો-ઉપાંગોનું હલનચલન તેમાં રહેલા સ્નાયુઓના સંકોચન અને શિથિલન વડે થતું હોય છે. આ ક્રિયાઓ પર ચેતાતંત્રનું નિયંત્રણ હોય છે. ચેતાતંત્રનો જે…
વધુ વાંચો >લકવો, અલ્પકાલી અરુધિરી (transient ischaemic attacks, TIA)
લકવો, અલ્પકાલી અરુધિરી (transient ischaemic attacks, TIA) : 24 કલાકમાં લોહીના પરિભ્રમણમાં ઉદભવતા અટકાવને કારણે મગજના કોઈ ભાગમાં થતો શરીરના કોઈક ભાગનો લકવો. તેને અલ્પઘાત (TIA) પણ કહે છે. સામાન્ય રીતે 1થી 2 કલાક જ તે રહે છે. જેમને મસ્તિષ્કઘાત(stroke)નો હુમલો થયો હોય તેવા દર્દીઓના 30 % દર્દીઓમાં અગાઉ અલ્પકાલી…
વધુ વાંચો >લક્ષણવિદ્યા (symptomatology)
લક્ષણવિદ્યા (symptomatology) : દર્દીને થતી તકલીફો કે તેની શારીરિક કે માનસિક ફરિયાદો જાણીને તેને થયેલા રોગનું નિદાન કરવું તે. દર્દી જે તકલીફ વર્ણવે તેને લક્ષણ (symptom) કહે છે અને તેની શારીરિક તપાસમાં ડૉક્ટર જે શોધી કાઢે છે તેને ચિહન (sign) કહે છે. લગભગ 92 %થી 95 % કિસ્સાઓમાં લક્ષણો અને…
વધુ વાંચો >લવાઉફ એન્ડ્રે (Lwoff Andre)
લવાઉફ, એન્ડ્રે (Lwoff, Andre) (જ. 8 મે 19૦2, Ainay-le-Chateau (Allier), ફ્રાન્સ; અ. 1994) : સન 1965ના ફ્રાન્ક જૅકોબ (Francois Jacob) તથા જૅક્સ મોનોડ સાથેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. તેમને ઉત્સેચકો (enzymes) અને વિષાણુના સંશ્લેષ્ણ (virus synthesis) પરના જનીનીય નિયંત્રણ અંગેની શોધ અંગે આ સન્માન પ્રાપ્ત થયું હતું. તેઓ 19 વર્ષની ઉંમરે…
વધુ વાંચો >લસિકાતંત્ર (lymphatic system)
લસિકાતંત્ર (lymphatic system) : પેશીમાંથી પ્રોટીન અને તૈલી દ્રવ્યોના મોટા અણુઓને બહાર વહેવડાવી જવાની ક્રિયામાં સક્રિય તંત્ર. તેમાં લસિકાતરલ (lymph) નામના પ્રવાહી, લસિકાકોષો (lymphocytes), લસિકાપિંડ અથવા લસિકાગ્રંથિ (lymphnode) તથા કાકડા, બરોળ અને વક્ષસ્થગ્રંથિ (thymus) નામના અવયવો, લસિકાવાહિનીઓ (lymphatics) નામની લસિકાતરલને વહેવડાવતી નળીઓ તથા વિવિધ પેશીઓમાં ફેલાયેલી લસિકાભપેશીની પિંડિકાઓ(lymphnod tissues)નો સમાવેશ…
વધુ વાંચો >