ભારતીય સંસ્કૃતિ

મેકણદાદા (જ. આશરે 1664, ખોંભડી, તા. નખત્રાણા; અ. 10 ઑક્ટોબર, 1729, ધ્રંગ, તા. ભુજ) : કચ્છમાં નાથયોગીઓની પરંપરાના કાપડી પંથના માનવતાવાદી સંત. મૂળ નામ મોકાજી. પિતા હરધોળજી ખોઁભડીના ભાટી રાજપૂત. નાનપણથી વૈરાગ્યવૃત્તિના મોકાજીને સંસાર પ્રત્યે વિતૃષ્ણા જાગતાં સત્યશોધન માટે ઘર છોડ્યું. ગાંગોજી નામે કાપડી સંત પાસે દીક્ષા લેતાં ‘મેકરણ’ નામ…

મેગૅસ્થેનીઝ : ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય(ઈ. સ. પૂ. 322 – ઈ. સ. પૂ. 298)ના રાજદરબારમાં ગ્રીક રાજા સેલ્યુકસે મોકલેલો રાજદૂત. તે ભારતમાં પાંચ વર્ષ રહ્યો હતો અને ભારત વિશે એણે ‘ઇન્ડિકા’ નામે વૃત્તાંત–ગ્રંથ લખ્યો હતો. આ ગ્રંથની મૂળ પ્રત લુપ્ત થઈ ગઈ છે, પણ પછીના લેખકોએ તેનાં લખાણોમાંથી અવતરણો ટાંકેલાં હોવાથી એ…

મોગ્ગલિપુત્ર તિસ્સ : બૌદ્ધ ભિક્ષુસંઘના ત્રીજી સંગીતિના અધ્યક્ષ તરીકે નામાંકિત થેર (સ્થવિર). એ પાટલિપુત્રના બ્રાહ્મણ મોગ્ગલિના પુત્ર રૂપે જન્મેલા. એમને બૌદ્ધ ધર્મનો ઉપદેશ ગ્રહણ કરાવવા સિગ્ગવ પહેલેથી સતત યત્નશીલ હતા. તિસ્સ ઉમરલાયક થતાં વેદોમાં પારંગત થયા હતા, પરંતુ સિગ્ગવે એમને ‘ચિત્તયમક’માંથી એક પ્રશ્ર્ન પૂછ્યો, ત્યારે તેઓ એનો ઉત્તર આપી શક્યા…

મોતીરામજી મહારાજ (જ. 1886; અ. 1940) : સિદ્ધપુરના આત્મસાધક સંત. સિદ્ધપુરના બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મ. ગુજરાતી શાળામાં વાંચવા, લખવા અને ગણવા જેટલું સામાન્ય જ્ઞાન લીધેલું. ગૃહસ્થજીવન ગાળ્યા પછી પુત્રોને સંપત્તિ સોંપી એકાકી જીવન ગાળનારા ત્યાગી સંત થયા. નજીકની હિંગળાજ માતાની ટેકરી પર પર્ણકુટી કરીને ત્યાં નિવાસ કર્યો અને આત્મસાધના કરવા માંડી.…

મોરારસાહેબ (જ. 1758, થરાદ, જિ. બનાસકાંઠા; અ. 1857, ખંભાલીડા, જિ. જામનગર) : રવિભાણ સંપ્રદાયના આત્માનુભવી સંત. થરાદના વાઘેલા વંશના રાજકુમાર તરીકે જન્મ. મૂળ નામ માનસિંહ. રવિસાહેબના પ્રભાવથી 21 વર્ષની ભરયુવાન વયે રાજવૈભવ છોડી, શેરખીમાં દીક્ષા લેતાં ‘મોરારસાહેબ’ નામ પામ્યા. આઠ વર્ષ સુધી રવિસાહેબની સેવામાં રહ્યા અને ગુરુ-આજ્ઞાથી ધ્રોળ પાસે ખંભાલીડા…

મૌદગલ્યાયન : ગૌતમ બુદ્ધના બે પટ્ટશિષ્યોમાંના બીજા. એ રાજગૃહ પાસેના કોલિત ગામમાં જન્મ્યા હતા. એ મૌદગલ્યાયની (મોગ્ગલાની) નામે બ્રાહ્મણીના પુત્ર હતા. એ અને શારિપુત્ર સરખી વયના હતા. બંને બુદ્ધ કરતાં મોટી વયના હતા. એ બેનાં કુટુંબો વચ્ચે સાત પેઢીઓથી ગાઢ સંબંધ રહેલો હતો. શારિપુત્ર અને મૌદગલ્યાયન એક મેળાવડો જોવા સાથે…