પ્રહલાદ છ. પટેલ
ગુજરાત વિજ્ઞાન અકાદમી (ગુજરાત સાયન્સ એકૅડેમી)
ગુજરાત વિજ્ઞાન અકાદમી (ગુજરાત સાયન્સ એકૅડેમી) : સમગ્ર ગુજરાત રાજ્યવ્યાપી, 1978માં સ્થપાયેલ, વિજ્ઞાન અને ટૅક્નૉલૉજીનું સંગઠન. ભૌતિક અનુસંધાન પ્રયોગશાળા(PRL)ના પૂર્વ નિયામક ડૉ. સુધીરભાઈ પંડ્યા, કમ્પ્યૂટર વિભાગના શ્રી સુરેશભાઈ ઠાકોર, ગુજરાત યુનિવર્સિટીના શિક્ષણવિદ અને ગણિતશાસ્ત્રી ડૉ. પ્ર. ચૂ. વૈદ્ય અને અન્યના સહયોગ તથા માર્ગદર્શન સાથે આ એકૅડેમીની સ્થાપના કરવામાં આવી. તેમાં…
વધુ વાંચો >ગેમૉવ, જ્યૉર્જ (Gamow, George)
ગેમૉવ, જ્યૉર્જ (Gamow, George) (જ. 4 માર્ચ 1904, ઓડેસા, રશિયા; અ. 19 ઑગસ્ટ 1968, બોલ્ડર, કોલોરાડો, યુ.એસ.) : રશિયન અમેરિકન ન્યૂક્લિયર ભૌતિકશાસ્ત્રી અને બ્રહ્માંડ વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી (cosmologist). મૂળ રશિયન નામ Georgy Antonovich Gamov. ‘બિગ-બૅંગ’ થિયરીના હિમાયતી. પિતા સાહિત્યના શિક્ષક હતા. આથી ગેમૉવમાં ઉત્કૃષ્ટ કોટિના શિક્ષણ અને સંસ્કારનું સિંચન થયું હતું. 1914થી…
વધુ વાંચો >ગ્રૂન્બર્ગ, પીટર એન્ડ્રિયાઝ
ગ્રૂન્બર્ગ, પીટર એન્ડ્રિયાઝ (Grunberg, Peter Andreas) [જ. 18 મે 1939, પિલ્સેન (ઝેક રિપબ્લિક) અ. 7 અપ્રિલ 2018, યુલિશ, જર્મની] : જર્મન ભૌતિકવિજ્ઞાની. તેમને આલ્બર્ટ ફર્ટની ભાગીદારીમાં 2007નો નોબેલ પુરસ્કાર મળ્યો. ગીગાબાઇટ હાર્ડ ડિસ્ક ડ્રાઇવની સફળતા માટે જવાબદાર બૃહત્કાય ચુંબકીય અવરોધની શોધ, જોગાનુજોગ, ગ્રૂન્બર્ગ અને ફર્ટે એક જ સમયે પણ સ્વતંત્રપણે…
વધુ વાંચો >ગ્રૉસ ડેવિડ જોનાથન
ગ્રૉસ ડેવિડ જોનાથન (જ. 19 ફેબ્રુઆરી 1941, વૉશિંગ્ટન ડી.સી., યુ.એસ.) : અમેરિકન કણ-ભૌતિકવિજ્ઞાની (particle physicist), રજ્જુ સિદ્ધાંતકાર (string theorist) અને ફ્રેન્ક વિલ્ઝેક અને ડેવિડ પોલિટ્ઝરની ભાગીદારીમાં વર્ષ 2004ના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. ઉપગામી (અનંતસ્પર્શી) સ્વતંત્રતા(asymptotic freedom)ની શોધ બદલ તેમને આ પુરસ્કાર મળ્યો છે. તેમની કિશોરાવસ્થામાં તેમનો પરિવાર ઇઝરાયલમાં જઈને વસ્યો. ત્યાં…
વધુ વાંચો >ગ્લૉબર રૉય જે.
ગ્લૉબર રૉય જે. (Glauber, Roy J.) (જ. 1 સપ્ટેમ્બર 1925, ન્યૂયૉર્ક, યુ. એસ. એ., અ. 26 ડિસેમ્બર 2018, ન્યૂટન, મેસેચ્યુસેટસ, યુ. એસ. એ.) : અમેરિકન સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકવિજ્ઞાની અને વર્ષ 2005ના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. ક્વૉન્ટમ સિદ્ધાંતની પ્રકાશીય (optical) સંબદ્ધતા(coherence)ના ક્ષેત્રે આપેલા મહત્વના ફાળા બદલ જ્હૉન એલ. હૉલ અને થિયૉડૉર હાન્શની ભાગીદારીમાં…
વધુ વાંચો >ઘન-અવસ્થા જ્ઞાપકો (solid-state detectors)
ઘન-અવસ્થા જ્ઞાપકો (solid-state detectors) : ભિન્ન તીવ્રતા અને ભિન્ન તરંગલંબાઈવાળા વિકિરણના જ્ઞાપન માટે યોગ્ય ઘન પદાર્થો કે તેમના મિશ્રણમાંથી તૈયાર કરેલી અર્ધવાહક રચનાઓ (semiconductors devices). વિકિરણને દ્રવ્યની ઉપર આપાત કરતાં, તેની અને દ્રવ્યની ઇલેક્ટ્રૉન-સંરચના (electronic configuration) વચ્ચે આંતરક્રિયા (interaction) થાય છે, જે વિકિરણ અને દ્રવ્યના પ્રકાર ઉપર આધારિત હોય છે.…
વધુ વાંચો >ઘન-અવસ્થા પ્રયુક્તિઓ (solid state devices)
ઘન-અવસ્થા પ્રયુક્તિઓ (solid state devices) ટ્રાન્ઝિસ્ટર, સંકલિત પરિપથ (integrated circuits), ઑપ્ટોઇલેક્ટ્રૉનિક, સૂક્ષ્મતરંગ તથા દિષ્ટકારક (rectifier) જેવા અને અર્ધવાહક (semi-conductor) દ્રવ્યમાંથી બનાવેલ ઇલેક્ટ્રૉનિક ઘટકો. અર્ધવાહકો : અર્ધવાહક દ્રવ્ય એટલે લાકડું, કાચ, પ્લાસ્ટિક અને રબર જેવા મંદવાહક પદાર્થો કરતાં વધારે સારું વિદ્યુતવાહક દ્રવ્ય; પણ ચાંદી, તાંબું કે પારા જેવા સુવાહક પદાર્થો કરતાં…
વધુ વાંચો >ઘન-અવસ્થા ભૌતિકશાસ્ત્ર (solid state physics)
ઘન-અવસ્થા ભૌતિકશાસ્ત્ર (solid state physics) ઘનપદાર્થના રાસાયણિક, ભૌતિક, પરાવૈદ્યુત, સ્થિતિસ્થાપક, યાંત્રિક, ચુંબકીય અને ઉષ્મીય ગુણધર્મોનો અભ્યાસ તથા મૂળભૂત ભૌતિક નિયમોના સંદર્ભમાં તેમની સ્પષ્ટતા. ઘન-અવસ્થા ભૌતિકશાસ્ત્રમાં પદાર્થના બંધારણ ઉપર આધારિત ગુણધર્મોને બદલે સંયોજનોના વિશાળ સમૂહના સામાન્ય ગુણધર્મો ઉપર ભાર મુકાયો છે. ઘન પદાર્થના બંધારણીય ગુણધર્મોનો અભ્યાસ ઘન-અવસ્થા રસાયણ-શાસ્ત્રમાં થાય છે, જ્યારે…
વધુ વાંચો >ચંદ્રશેખર મર્યાદા
ચંદ્રશેખર મર્યાદા (Chandrashekhar limit) : તારાના દળની 1.4 MO મર્યાદા. તારાના અંતર્ભાગ(core)નું દળ સૂર્યના દળ MO કરતાં 1.4 ગણું અને અંતર્ભાગનું કદ પૃથ્વીના કદ જેટલું થતાં તારાના સંકોચન ઉપર આવતી મર્યાદા. જન્મે ભારતીય અને અમેરિકાના નાગરિક સુબ્રમણ્યમ્ ચંદ્રશેખરે તારાના સંકોચનની આ મર્યાદા નક્કી કરી હતી જેને માટે તેમને 1983માં પદાર્થવિજ્ઞાનનો…
વધુ વાંચો >ચાર્જ કપલ્ડ ઉપકરણ (charge coupled device – CCD)
ચાર્જ કપલ્ડ ઉપકરણ (charge coupled device – CCD) : અર્ધવાહકની સપાટી ઉપર તૈયાર કરેલા વિભવ-કૂપ(potential well)માં અલ્પાંશ વિદ્યુતભાર(minority charge)ને સંગ્રહ કરવા માટેની અર્ધવાહક પ્રયુક્તિ. પાસે પાસે હોય તેવા વિભવકૂપમાં વિદ્યુતભારને સ્થાનાંતરિત કરવામાં આવે છે. ઇલેક્ટ્રૉડની સપાટી ઉપર આપેલા વિદ્યુતદબાણ વડે વિભવ-કૂપને નિયંત્રિત કરે છે. વિભવ-કૂપ અસંતુલિત સ્થિતિ ધરાવે છે માટે…
વધુ વાંચો >