પુરાતત્વ

થાપર, બાલકૃષ્ણ (જ. 24 ઑક્ટોબર 1921, લુધિયાણા) : જાણીતા ઉત્ખનનવિદ અને પુરાતત્વવિદ. અભ્યાસ એમ.એ. ઉપરાંત હાઇડલબર્ગ યુનિવર્સિટીમાંથી ઍડવાન્સ્ડ કૉર્સ ઇન વેસ્ટ એશિયન આર્કિયૉલૉજીનો ડિપ્લોમા પણ મેળવ્યો. ભારતની વિખ્યાત પુરાવસ્તુવિદ્યાની સંસ્થા આર્કિયૉલૉજિકલ સર્વે ઑવ્ ઇન્ડિયામાં વિવિધ હોદ્દા ઉપર કામગીરી કરી; દા. ત., 1973થી 77 સુધી જૉઇન્ટ ડિરેક્ટર જનરલ, 1977–78માં ઍડિશનલ ડિરેક્ટર…

થૉમ્પસન, એડવર્ડ (જ. 28 સપ્ટેમ્બર 1856, વુસ્ટર, યુ.એસ.; અ. 11 મે 1935, પ્લેનફિલ્ડ, યુ.એસ.) : અમેરિકાના જાણીતા પુરાતત્વવિદ. એમણે પુરાતત્વવિદ્યાની કોઈ વિધિસરની કે વ્યવસ્થિત તાલીમ લીધી ન હતી. તેમણે યુકાટનના ચિચેન ઇટ્ઝા ખાતે ખોદકામ કરીને મય સંસ્કૃતિના અવશેષો શોધી કાઢ્યા હતા. તેમણે ઈ. સ. 1885થી 1909 સુધી યુકાટનમાં અમેરિકાના કૉન્સલ…

થૉમ્સન પ્રકીર્ણન (Thomson Scattering) : મુક્ત ઇલેક્ટ્રૉન કે શિથિલ ઇલેક્ટ્રૉન દ્વારા ઉદભવતી, વિદ્યુતચુંબકીય વિકિરણની પ્રકીર્ણનની ઘટના. થૉમ્સન પ્રકીર્ણનને, વિકિરણનું શોષણ કરતા પરમાણુના ઇલેક્ટ્રૉનનાં પ્રણોદિત દોલનોના સંદર્ભમાં સમજાવી શકાય છે. દોલન કરતા ઇલેક્ટ્રૉન કે વિદ્યુતભારો, ઓછી ઊર્જાના વિદ્યુતચુંબકીય વિકિરણના સ્રોત બને છે અને તે બધી દિશામાં વિકિરણ ઉત્સર્જિત કરે છે, પ્રકીર્ણન…

થૉમ્સન, સી. જે. (જ. 29 ડિસેમ્બર 1788, કોપનહેગન, ડેન્માર્ક; અ. 21 મે 1865 કોપનહેગન, ડેન્માર્ક) : ડેન્માર્કના કોપનહેગન નગરના સંગ્રહાલયના પ્રથમ ક્યુરેટર. તેમણે ઈ. સ. 1816થી 1865 સુધી આ સંગ્રહાલયમાં કામ કર્યું. ડેન્માર્કમાંથી મળતી પ્રાચીન વસ્તુઓ એકત્રિત કરીને તેનું સંગ્રહાલય બનાવી એ સંગ્રહાલય વ્યવસ્થિત કરવાનું કામ તેમણે કર્યું. આ કામ…

દવે, કનૈયાલાલ ભાઈશંકર (જ. 25 જાન્યુઆરી 1907, રણુંજ, તા. પાટણ; અ. 15 જુલાઈ 1969) : ગુજરાતના પ્રસિદ્ધ પુરાતત્વવિદ. વતન પાટણ. જ્ઞાતિએ મોઢ બ્રાહ્મણ. મૅટ્રિક સુધીનો અભ્યાસ. સંસ્કૃત પરીક્ષાઓ આપીને વડોદરાની ‘સ્માર્ત યાજ્ઞિક’ પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. જગદગુરુ શ્રી શંકરાચાર્ય (દ્વારકા) તરફથી ‘કર્મકાંડવિશારદ’ની પદવી પણ તેમને મળેલી. પુરાતત્વ અને ઇતિહાસના સમર્થ…