જયકુમાર ર. શુક્લ
મીનનગર
મીનનગર : ભારતનું એક પ્રાચીન નગર. ‘પેરિપ્લસ’ નામના પુસ્તકમાં બે ઠેકાણે આ સ્થળનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે; પરંતુ પૂર્વાપર સંબંધ જોતાં આ ઉલ્લેખ સુરાષ્ટ્ર પ્રદેશના મુખ્ય નગરને જ લાગુ પડે છે. (1) સિરાસ્ત્રી (સુરાષ્ટ્ર) દેશનું પાટનગર મીનનગર હતું. ‘પેરિપ્લસ’નો લેખક સુરાષ્ટ્રની રાજધાનીનું નામ મીનનગર જણાવે છે. પંડિત ભગવાનલાલ ઇન્દ્રજીના મતાનુસાર…
વધુ વાંચો >મીનનગર (ઈરાન)
મીનનગર (ઈરાન) : ઈરાનમાં શકસ્તાનનું પાટનગર. પૂર્વ ઈરાનમાં વસતા શક લોકોએ ઉત્તર ભારતના પશ્ચિમના કેટલાક પ્રદેશો પણ કબજે કર્યા હતા. પ્રથમ સદીની શરૂઆતમાં ઇસીડોર નામના લેખકે ઈરાનમાં શક લોકો વસતા હતા, તેનું નામ શકસ્તાન અને તેના પાટનગરનું નામ મીનનગર જણાવ્યું છે. ભારતમાં પણ આ નામનું નગર હતું. જયકુમાર ર. શુક્લ
વધુ વાંચો >મીરઝા અઝીઝ કોકા
મીરઝા અઝીઝ કોકા (જ. 1544 આશરે; અ. 1624, અમદાવાદ) : મુઘલ સમ્રાટ અકબરે નીમેલો ગુજરાતનો પ્રથમ સૂબેદાર. તે ‘ખાન આઝમ’ તરીકે જાણીતો અને અકબરનો દૂધભાઈ હતો. તેને કુલ ચાર વાર ગુજરાતનો સૂબેદાર નીમવામાં આવ્યો હતો. તેની પ્રથમ સૂબાગીરી (1573–75) દરમિયાન રાજા ટોડરમલે ગુજરાતમાં છ માસ રહીને દસ વર્ષ માટે મહેસૂલ-પદ્ધતિ…
વધુ વાંચો >મીર, સૈયદઅલી કાશાની
મીર, સૈયદઅલી કાશાની (સોળમી સદી) : ગુજરાતનો ઇતિહાસકાર. ગુજરાતના સુલતાન મુઝફ્ફરશાહ બીજા(ઈ. સ. 1511–1526)નો તે દરબારી ઇતિહાસકાર અને કવિ હતો. તેણે ‘તારીખે મુઝફ્ફરશાહી’ નામનો ઇતિહાસનો ગ્રંથ લખ્યો છે. પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં સુલતાન મુઝફ્ફરશાહ બીજાના શાસન-સમયનો ઇતિહાસ આપવામાં આવ્યો છે. આ ગ્રંથનો 50 ટકા ભાગ લેખકની કે અન્ય કવિઓની કાવ્ય-પંક્તિઓથી ભરપૂર છે.…
વધુ વાંચો >મીરાંબહેન
મીરાંબહેન (જ. 22 નવેમ્બર 1892, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 20 જુલાઈ 1982, વિયેના, ઑસ્ટ્રિયા) : મહાત્મા ગાંધીનાં અંતેવાસી અંગ્રેજ મહિલા. રચનાત્મક કાર્યકર અને સ્વાતંત્ર્યસૈનિક. તેમનું નામ મેડેલિન સ્લેડ હતું. તેમના પિતા સર એડમંડ સ્લેડ ઉમરાવ કુટુંબના વિશિષ્ટ અંગ્રેજ સદગૃહસ્થ હતા. મેડેલિને પોતાના ઘરમાં શિક્ષણ લીધું હતું. તેમને ફૂલ, પક્ષીઓ, વૃક્ષો અને પ્રાણીઓ…
વધુ વાંચો >મીસેનાઈ સંસ્કૃતિ
મીસેનાઈ સંસ્કૃતિ : પ્રાચીન ગ્રીસના મીસેની નગરમાં વિકસેલી સંસ્કૃતિ. પ્રાચીન ગ્રીસમાં આર્ગોસથી ઉત્તરે 10 કિમી.ના અંતરે આવેલ મીસેની નામના નગરમાં ઈ. સ. પૂ. સોળમી સદીમાં સાંસ્કૃતિક વિકાસ થયો હતો. જર્મન પુરાતત્વવિદ હેનરિક શ્લીમાને ઈ. સ. 1876માં મીસેનીમાં ટેકરી ઉપર ખોદકામ કરાવીને કિલ્લા સહિતનાં વિશાળ મહેલ, કબરો, હાડપિંજરો, કાંસાનાં હથિયારો, માટીનાં…
વધુ વાંચો >મુકાદમ, વામનરાવ સીતારામ
મુકાદમ, વામનરાવ સીતારામ (જ. 26 જાન્યુઆરી 1885, ગોધરા, જિ. પંચમહાલ; અ. 16 ફેબ્રુઆરી 1950, મુંબઈ) : સ્વાતંત્ર્યસેનાની, લોકસેવક. તેમના પિતાશ્રી મધ્યમવર્ગના મહારાષ્ટ્રીય દેવકુળે બ્રાહ્મણ હતા. મૅટ્રિક સુધીનું શિક્ષણ ગોધરામાં લીધા બાદ, વામનરાવ ત્યાંની ન્યૂ હાઇસ્કૂલમાં શિક્ષક બન્યા. તેમના ઇતિહાસના શિક્ષણકાર્યથી વિદ્યાર્થીઓ પ્રભાવિત થતા હતા. લોકમાન્ય ટિળકના મરાઠી સાપ્તાહિક ‘કેસરી’ના વાચનથી…
વધુ વાંચો >મુખરજી, આશુતોષ, સર
મુખરજી, આશુતોષ, સર (જ. 29 જૂન 1864, કૉલકાતા; અ. 25 મે 1924, કૉલકાતા) : અગ્રણી કેળવણીકાર, કૉલકાતાની વડી અદાલતના ન્યાયમૂર્તિ અને કેન્દ્રની ધારાસમિતિના સભ્ય. આશુતોષનો જન્મ મધ્યમ વર્ગના બ્રાહ્મણ પરિવારમાં થયો હતો. તેમના પિતા ગંગાપ્રસાદ ડૉક્ટરનો વ્યવસાય કરતા અને વૈદકીય સાહિત્ય વિશે પ્રાદેશિક ભાષામાં લખતા હતા. સાઉથ સબર્બન સ્કૂલમાં અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >મુખરજી, રાધાકમલ
મુખરજી, રાધાકમલ (જ. 1888, બરહામપુર, જિ. મુર્શિદાબાદ, પશ્ચિમ બંગાળ; અ. 24 ઑગસ્ટ 1968) : અગ્રણી કેળવણીકાર અને લેખક. તેમણે માધ્યમિક શિક્ષણ બરહામપુરમાં અને ઉચ્ચ શિક્ષણ કોલકાતામાં લીધું હતું. તેઓ 1921થી 1952 સુધી લખનૌ યુનિવર્સિટીમાં અર્થશાસ્ત્ર અને સમાજશાસ્ત્રના પ્રોફેસર હતા. ત્યારબાદ 1955થી 1957 દરમિયાન તેઓ લખનૌ યુનિવર્સિટીના વાઇસ-ચાન્સેલર હતા. તેમણે 40…
વધુ વાંચો >મુખરજી, રાધાકુમુદ
મુખરજી, રાધાકુમુદ (જ. 1880, બરહામપુર, જિ. મુર્શિદાબાદ, પશ્ચિમ બંગાળ; અ. 9 સપ્ટેમ્બર 1963, કૉલકાતા, પશ્ચિમ બંગાળ) : પ્રસિદ્ધ ભારતીય ઇતિહાસકાર અને રાજનીતિજ્ઞ. માધ્યમિક શિક્ષણ બરહામપુરમાં લીધા બાદ તેઓ કૉલકાતાની પ્રેસિડેન્સી કૉલેજમાંથી 1901માં બી. એ. થયા. તે પછી ઇતિહાસ વિષય સાથે એમ.એ. થયા અને એ જ વરસે અર્થશાસ્ત્રમાં કૉબ્ડન મેડલ મેળવ્યો.…
વધુ વાંચો >