ગિરીશભાઈ પંડ્યા
કોડર્મા
કોડર્મા (Kodarma) : ઝારખંડ રાજ્યનો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 24o 28′ ઉ.અ. અને 85o 36′ પૂ.રે.ની આજુબાજુનો 1311.62 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. છોટાનાગપુરના પ્રદેશમાં આવેલા આ જિલ્લાની ઉત્તરે બિહાર રાજ્યની સીમા, પૂર્વ તરફ ગિરિદિહ, તથા દક્ષિણ અને પશ્ચિમ તરફ હઝારીબાગ જિલ્લા…
વધુ વાંચો >કોડાગુ
કોડાગુ (Kodagu) : કર્ણાટક રાજ્યનો સૌથી નાનો જિલ્લો. તે રાજ્યની નૈર્ઋત્ય સીમા પર આવેલો છે અને 11o 56’થી 12o 52′ ઉ.અ. તેમજ 75o 22’થી 76o 12′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 4,102 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે હસન જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મૈસૂર જિલ્લો, દક્ષિણ તરફ કેરળ રાજ્યનો કન્નુર જિલ્લો તથા…
વધુ વાંચો >કોતર મહાકોતર
કોતર, મહાકોતર (gorge, canyon) કોતર : ઊંડી અને સાંકડી, ઉપરથી નીચે સુધી સીધી બાજુઓવાળી ઊભી ખીણ. અંગ્રેજી શબ્દ ‘gorge’ જે અર્થમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે તે મુજબ, બે પહાડી પ્રદેશો વચ્ચેનો, ખડકાળ બાજુવાળો સીધી ઊંડી કરાડ હોય એવો ઊભો સાંકડો માર્ગ. મહાકોતર : કોતર કરતાં વધુ ઊંડાઈ અને લંબાઈ ધરાવતી સીધી…
વધુ વાંચો >કૉનરૅડ સાતત્યભંગ
કૉનરૅડ સાતત્યભંગ (Conrad discontinuity) : ગ્રૅનાઇટ (sialic) અને બેસાલ્ટ બંધારણ (basic) ધરાવતા ખડકો વચ્ચેની સંપર્કસપાટી. પૃથ્વીના બંધારણ તેમજ રચનાના અભ્યાસ માટે ભૂકંપશાસ્ત્રનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ભૂકંપીય અભ્યાસ દ્વારા કૉનરૅડ નામના નિષ્ણાતે પોપડા અને મૅન્ટલ વચ્ચે સંપર્કસપાટી હોવાનો નિર્દેશ કર્યો તે પરથી વચ્ચેની સંપર્કસપાટીને કૉનરૅડનું નામ આપ્યું. તે ભૂકંપીય લક્ષણોમાં…
વધુ વાંચો >કોન શીટ
કોન શીટ : શંકુ આકારમાં ગોઠવાયેલાં ડાઇક પ્રકારનાં વિસંવાદી અંતર્ભેદકો. તે બહુધા સમાંતર જૂથમાં જોવા મળે છે. વિવૃતિઓ ગોળાકાર કે કમાનાકાર હોય છે; કેન્દ્ર તરફ જતાં અંદરની બાજુએ ઢળતી હોવા છતાં કોઈ પણ ડાઇક છેક કેન્દ્ર સુધી પહોંચતી હોતી નથી. સપાટી પરની વિવૃતિઓ અંદર તરફ 30oથી 40oને ખૂણે નમેલી રહીને…
વધુ વાંચો >કોરન્ડમ
કોરન્ડમ : રત્ન તેમજ ઘર્ષક તરીકે વપરાતું ખનિજ. રા. બં. Al2O3; સ્ફ. વ. હેક્ઝાગોનલ; સ્વ. વિવિધ પિરામિડ અને બેઝલ પિનેકોઇડ સ્વરૂપોથી બંધાયેલા પીપ આકારના સ્ફટિક, દળદાર, દાણાદાર; રં. રાખોડી, વાદળી, લાલ, પીળો, કથ્થાઈ, લીલો, નારંગી, જાંબલી કે રંગવિહીન; ચ. કાચમય, હીરક, ક્વચિત્ મૌક્તિક, કે ઝાંખો; સં. -; ભં.સ. વલયાકાર કે…
વધુ વાંચો >કોરાપુટ
કોરાપુટ : ઓડિસા રાજ્યનો જિલ્લો તથા જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 180o 49′ ઉ.અ. અને 82o 43′ પૂ.રે. 8807 ચોકિમી. વિસ્તાર. તેની ઉત્તરે નવરંગપુર, કાલાહંદી અને રાયગડા જિલ્લા; પૂર્વ તરફ રાયગડા જિલ્લો અને આંધ્ર પ્રદેશની સીમા; દક્ષિણ તરફ આંધ્ર પ્રદેશની સીમા તથા પશ્ચિમ તરફ મલકાનગિરિ જિલ્લો અને છત્તીસગઢ રાજ્યની સીમા આવેલાં…
વધુ વાંચો >કોર્ડિરાઇટ (= આયોલાઇટ = ડાઇક્રૉઇટ)
કોર્ડિરાઇટ (= આયોલાઇટ = ડાઇક્રૉઇટ) : રંગવૈવિધ્ય તથા કઠિનતાના કારણે રત્નમાં ખપતું ખનિજ. રા. બં. (Mg.Fe3+)2Al4Si5O18; સ્ફ. વ. ઑર્થોરૉમ્બિક; સ્વ. પ્રિઝમસ્વરૂપ ટૂંકા સ્ફટિકો, દળદાર કે દાણાદાર; રં. વાદળીની છાંયવાળો, મોટે ભાગે ભૂરો જાંબલી; ભાગ્યે જ લીલો, રાખોડી, પીળો કે કથ્થાઈ; તેજસ્વી રંગવિકાર (pleochroism); સં. (010)ને સમાંતર સ્પષ્ટ, (001) અને (100)ને…
વધુ વાંચો >કોલસો
કોલસો વનસ્પતિદ્રવ્યમાંથી તૈયાર થયેલો કાર્બનદ્રવ્યનો સ્તરબદ્ધ જથ્થો. કોલસો ઘનખનિજ બળતણ છે અને ગરમી તેમજ ઊર્જાપ્રાપ્તિ માટેનું સર્વસામાન્ય ઇંધન છે. આધુનિક સમયમાં યાંત્રિક સંચાલન માટે ઉપયોગમાં લેવાતા ઊર્જાસ્રોતો સૂર્યગરમી, પવન, ભરતીમોજાં, અણુશક્તિ, જળવિદ્યુત, કુદરતી વાયુ, ખનિજતેલ અને કોલસા પૈકી કોલસો ઓછી ઊંડાઈએથી વિપુલ પ્રમાણમાં મળી રહેતો હોવાને કારણે ઇંધન તરીકે તેને…
વધુ વાંચો >કોલાર
કોલાર : કર્ણાટક રાજ્યનો જિલ્લો તથા જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે. 13° 08′ ઉ.અ. અને 78° 08′ પૂ.રે. 8,223 ચોકિમી. વિસ્તાર છે. આ જિલ્લાની પશ્ચિમ તરફ બેંગલોર અને તુમ્કુર જિલ્લા આવેલા છે, જ્યારે બાકીની બધી સીમા આંધ્રપ્રદેશ અને તામિલનાડુ રાજ્યોથી ઘેરાયેલી છે; ઉત્તર અને પૂર્વ તરફ અનુક્રમે આંધ્ર પ્રદેશના અનંતપુર…
વધુ વાંચો >