અરવિંદ ભટ્ટ

બોઆસ, ફ્રાન્સ (જ. 9 જુલાઈ 1858, મિન્ડન, જર્મની; અ. 22 ડિસેમ્બર 1942, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : પ્રભાવશાળી અમેરિકન માનવશાસ્ત્રી. માનવશાસ્ત્રને એક વિજ્ઞાન તરીકે વિદ્યાકીય અને વ્યાવસાયિક સ્તરે મૂકવાનો તથા માનવશાસ્ત્રની પ્રશાખાઓને પ્રમાણિત કરવાનો, ‘સંસ્કૃતિ’ વિશેના ખ્યાલને વધુ સ્પષ્ટ કરી માનવશાસ્ત્રને અન્ય પ્રયોગશીલ વિજ્ઞાનોની હરોળમાં મૂકવાનો તેમણે પ્રયત્ન કર્યો. તેઓ હેડલબર્ગ યુનિવર્સિટીમાં…

મજુમદાર, ધીરેન્દ્રનાથ (જ. 3 જૂન 1903, પટણા; અ. 31 મે 1960) : તાલીમ પામેલા પ્રથમ ભારતીય માનવશાસ્ત્રી. ભારતીય માનવશાસ્ત્રમાં શારીરિક માનવશાસ્ત્ર તથા સાંસ્કૃતિક માનવશાસ્ત્રના ક્ષેત્રે વિશાળ ક્ષેત્રકાર્ય કરીને સૈદ્ધાંતિક પાયો નાખવાનો તેમણે પ્રયત્ન કર્યો છે. તેઓ 1922માં બી.એ. અને 1924માં એમ.એ. થયા. 1926માં ‘હો જાતિ’ પરના સંશોધનકાર્ય દરમિયાન શરત્ચંદ્ર રૉયનો…

માતૃસત્તાક સમાજવ્યવસ્થા : માનવઇતિહાસ જોતાં વિશ્વમાં આજે સાર્વત્રિક રીતે પુરુષપ્રધાન સમાજ-વ્યવસ્થાનું પ્રભુત્વ દેખાય છે. આમ છતાં કેટલાક આદિમ અને અન્ય સમુદાયોમાં માતૃપ્રધાન સમાજ-વ્યવસ્થા પણ અસ્તિત્વમાં છે. જે. જે બેશોફેન, જે. એમ. મેક્લેનન, એલ. એચ. મૉર્ગન અને ફ્રેડરિક એન્જલ જેવા કેટલાક માનવશાસ્ત્રીઓ અને સમાજશાસ્ત્રીઓ સમાજની ઉત્ક્રાંતિના ક્રમને તપાસતાં પ્રથમ માતૃપ્રધાન સમાજવ્યવસ્થા…

માનવપ્રજાઓ (human races) : સરખાં આનુવંશિક તત્વો ધરાવતાં પ્રજાજૂથો. માનવપ્રજાઓમાં શારીરિક દેખાવ–ચામડીનો રંગ, માથાના વાળ અને તેનો આકાર, આંખોની રચના અને તેનો રંગ, નાકની લંબાઈ-પહોળાઈ, હોઠનું જાડાપણું-પાતળાપણું, ચહેરો, ઊંચું-નીચું કદ વગેરે શારીરિક લક્ષણોને કારણે કેટલાક સ્પષ્ટ ભેદ દેખાય છે. આવી શારીરિક ખાસિયતોના–લક્ષણોના અભ્યાસીઓ બે ભેદ પાડે છે : (1) અનિશ્ચિત…

લીચ, એડ્મન્ડ રૉનાલ્ડ (જ. 6 નવેમ્બર 1910, સિડમથ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 6 ફેબ્રુઆરી 1969) : બ્રિટિશ સમાજમાનવશાસ્ત્રી. તેમણે ઐતિહાસિક પ્રકાર્યવાદને સમર્થન આપ્યું ન હતું. તેમણે પરિવર્તનના સંદર્ભમાં માહિતી મેળવીને તેનું વિશ્લેષણ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. તેમના પિતા આર્જેન્ટીનામાં શેરડીનાં ખેતરોના ઉત્પાદનના મૅનેજર હતા. તેમનું શિક્ષણ મેર્લબોરોહ અને ક્લારે કૉલેજ તથા કેમ્બ્રિજમાં…