વિ. પ્ર. ત્રિવેદી

પુલિત્ઝર પ્રાઇઝ

પુલિત્ઝર પ્રાઇઝ : એ નામનો સાહિત્ય, શિક્ષણ અને બીજી જાહેર પ્રવૃત્તિઓના ક્ષેત્રે અપાતો ઍવૉર્ડ. ‘ન્યૂયૉર્ક વર્લ્ડ’ સામયિકના પ્રકાશક જોસેફ પુલિત્ઝર દ્વારા કોલંબિયા યુનિવર્સિટીની પત્રકારત્વ-શાખાને 1917માં અપાયેલ વીસ લાખ ડૉલરના દાનની રકમ પૈકી અલાયદા રાખેલ પાંચ લાખ ડૉલરની આવકમાંથી પ્રતિવર્ષે 21 જેટલાં પારિતોષિક જાહેરસેવા, પ્રજાકીય મૂલ્યો, અમેરિકન સાહિત્ય અને શિક્ષણના ઉત્કર્ષ…

વધુ વાંચો >

પૅરડાઇસ લૉસ્ટ

પૅરડાઇસ લૉસ્ટ : અંગ્રેજ કવિ જ્હૉન મિલ્ટનરચિત મહાકાવ્ય. હોમર, વર્જિલ અને ટૅસ્સોનાં પ્રાચીન મહાકાવ્યોના આદર્શને નજર સમક્ષ રાખીને લખાયેલું અંગ્રેજી ભાષાનું તે સુદીર્ઘ શ્રેષ્ઠ મહાકાવ્ય છે. પ્રથમ આવૃત્તિ ઑગસ્ટ, 1667માં 10 અને દ્વિતીય આવૃત્તિ 1664માં 12 ખંડોમાં પ્રસિદ્ધ થઈ. પ્રકાશક સૅમ્યુઅલ સિર્માંગ સાથે થયેલ કરાર મુજબ કવિને પાંચ પાઉંડની રકમ…

વધુ વાંચો >

પોર્ટુગીઝ ભાષા અને સાહિત્ય

પોર્ટુગીઝ ભાષા અને સાહિત્ય : ઇન્ડો-યુરોપિયન જૂથની અને લૅટિનમાંથી ઊતરી આવેલી રોમાન્સ ભાષાઓ પૈકીની. પોર્ટુગલની રાષ્ટ્રભાષા અને બ્રાઝિલની રાજ્યભાષા સ્પૅનિશ સાથે તેનો નિકટનો સંબંધ છે. અરબી ભાષાની તેના પર પ્રબળ અસર છે. અંગોલા, મૉઝાંબિક અને અગાઉના પોર્ટુગીઝ સામ્રાજ્યનાં આફ્રિકા અને એશિયામાં આવેલાં સંસ્થાનોમાં તે બોલાતી ભાષા છે. આઇબિરિયન દ્વીપકલ્પના લોકો…

વધુ વાંચો >

પોલિશ ભાષા અને સાહિત્ય

પોલિશ ભાષા અને સાહિત્ય : ઇન્ડો-યુરોપિયન ભાષાજૂથની પશ્ચિમની સ્લાવ ભાષાઓ પૈકીની અને તેથી ચેક, સ્લોવાક અને જર્મનીની સૉર્બિયન સાથે નિકટનો સંબંધ ધરાવતી ભાષા. પોલૅન્ડના મોટાભાગના લોકો તે બોલે છે અને અમેરિકા, રશિયા અને તેમાંથી છૂટા થઈને સંપૂર્ણ રીતે પ્રજાસત્તાક થયેલાં રાજ્યો ચેકોસ્લોવૅકિયા અને કૅનેડામાં વત્તેઓછે અંશે તેનો ઉપયોગ થાય છે.…

વધુ વાંચો >

પ્રવાસસાહિત્ય

પ્રવાસસાહિત્ય પ્રવાસ – મુસાફરી અંગેનું લલિત અથવા લલિતેતર ગદ્ય(ક્વચિત્ પદ્ય)માં રજૂ થતું સાહિત્યિક લખાણ. કોઈ પ્રદેશ, ત્યાંની પ્રકૃતિ, ત્યાંનું લોકજીવન અને સંસ્કૃતિ આ સર્વ પરત્વેનાં લેખકનાં અવલોકન-ચિંતન-સ્મરણ-સંવેદનોને – અનુભૂતિઓને નિજી રસરુચિ સાથે અભિવ્યક્ત કરતું સાહિત્યનું એક સ્વરૂપ. નિબંધ કે આત્મકથાની જેમ ઉત્તમ પ્રવાસકથા સર્જનાત્મક સ્વરૂપની હોઈ શકે. જે તે ભાષામાં…

વધુ વાંચો >

પ્રેરણા

પ્રેરણા : કલાસર્જન માટે અપેક્ષિત કે આવશ્યક પ્રેરક બળ. આ ઉપરથી ‘પ્રેરણાનો સિદ્ધાંત’ રચાયો છે. મૂળ લૅટિન inspirare – ‘શ્વાસ અંદર લેવો’ – તે ઉપરથી પ્રેરણા આપવી તે; કાવ્ય અને ધર્મગ્રંથમાં દૈવી પ્રેરણા; સુઝવાડાયેલો વિચાર; એકદમ સ્ફુરેલો સુંદર વિચાર – કલ્પના. કલાસર્જનમાં કૃતિની રચના પહેલાં સર્જકમાં ઉદભવતા સર્જનાત્મક ઉત્સાહ કે…

વધુ વાંચો >

પ્રોપર્શિયસ, સેકસ્ટસ

પ્રોપર્શિયસ સેકસ્ટસ [જ. આશરે ઈ. પૂ. 50, ઍસિસિયમ (ઍસિસી), અમ્બ્રિઆ; અ. આશરે ઈ. પૂ. 16] : પ્રાચીન રોમના લૅટિન કવિ. શોક-કાવ્ય(elegies)ના રચયિતા. તેમના જીવન વિશેની માહિતી તેમનાં કાવ્યો અને તેમના પછીના લૅટિન લેખકોનાં લખાણોમાં છૂટાછવાયા સંદર્ભોમાંથી મળી આવે છે. પિતાના મૃત્યુ બાદ ઈ. પૂ. 41માં તેમની મોટાભાગની મિલકત ટાંચમાં લેવાઈ…

વધુ વાંચો >

ફિનિશ ભાષા અને સાહિત્ય

ફિનિશ ભાષા અને સાહિત્ય : ફિનો-યુગ્રિક ભાષાઓ પૈકીની અને યુરોપમાં આવેલ ફિનલૅન્ડમાં બોલાતી ભાષા. તે સૂઓમી તરીકે પણ ઓળખાય છે. 1809થી ફિનલૅન્ડમાં સ્વીડિશ અને ફિનિશ રાજ્યમાન્ય ભાષાઓ હતી. સ્વયંશાસિત કૅરૅલિયન પ્રદેશની ભાષાની જેમ ફિનિશ પણ રાજ્યભાષા છે. ઇસ્ટૉનિયન, વૅપ્સ, લિવૉનિયન અને વૉટ ભાષાઓની નજીકની અને થોડે અંશે હંગેરિયન અને સેમી…

વધુ વાંચો >

ફિનો-યુગ્રિક ભાષાઓ

ફિનો-યુગ્રિક ભાષાઓ : યુરેલિક ભાષાઓનું પેટાજૂથ. વીસથી વધુ ભાષાઓ ધરાવતા આ જૂથની ભાષાઓનો ઉપયોગ લગભગ અઢી કરોડ લોકો કરે છે. પશ્ચિમમાં નૉર્વેથી પૂર્વમાં સાઇબીરિયા અને છેક કાર્પેથિયન પર્વતમાળાના પ્રદેશોમાં વસતા લોકોની આ પૃથક્ પૃથક્ ભાષાઓ છે. ઉત્તર સ્કૅન્ડિનેવિયા, પૂર્વ યુરોપ અને વાયવ્ય એશિયામાં આ ભાષાઓ બોલાય છે. ફિનો-યુગ્રિકની બે મુખ્ય…

વધુ વાંચો >

ફેરી ક્વીન, ધ (1590)

ફેરી ક્વીન, ધ (1590) : અંગ્રેજ કવિ એડમન્ડ સ્પેન્સર(1552 ? – 1599)-રચિત સુદીર્ઘ રૂપકકાવ્ય. પ્રથમ 3 સર્ગ 1590માં, દ્વિતીય આવૃત્તિના 1થી 6 સર્ગ 1596માં અને 1થી 8 સર્ગની સમગ્ર આવૃત્તિ 1609માં પ્રસિદ્ધ થઈ. પ્રથમ આવૃત્તિમાં પોતાના મિત્ર સર વૉલ્ટર રાલેને ઉદ્દેશીને લખાયેલા પત્રમાં સંપૂર્ણ કાવ્ય 12 સર્ગોમાં રચાનાર છે તેવો…

વધુ વાંચો >