ભૂસ્તરશાસ્ત્ર
સાંગેમન આંતરહિમકાલીન કક્ષા (Sangamon Interglacial Stage)
સાંગેમન આંતરહિમકાલીન કક્ષા (Sangamon Interglacial Stage) : ઉત્તર અમેરિકાના સંદર્ભમાં પ્લાયસ્ટોસીન કાલખંડનો તેમજ તેના નિક્ષેપોનો એક મુખ્ય વિભાગ. પ્લાયસ્ટોસીન કાલખંડ એટલે અંદાજે 20 લાખ વર્ષ વ. પૂ.થી 10,000 વર્ષ વ. પૂ. વચ્ચેનો સમયગાળો. આ કક્ષા ઇલિનૉઇયન હિમકાળ પછીનો તથા વિસ્કોન્સિન હિમકાળ પહેલાંનો સમયગાળો આવરી લે છે. આ બંને હિમકાળ દરમિયાન…
વધુ વાંચો >સાંધા (Joints)
સાંધા (Joints) ખડકોમાં જોવા મળતી તડો, તિરાડો કે ફાટો. પૃથ્વીના પોપડાના બંધારણમાં રહેલા લગભગ બધા જ પ્રકારના ખડકોમાં આ લક્ષણ જોવા મળે છે. તેને કારણે ખડકો નાના-મોટા વિભાગોમાં એકબીજાથી અલગ પડેલા દેખાય છે. આવી ફાટસપાટી પર બંને બાજુના ખડક-વિભાગોનો ખસેડ થયો ન હોય તો તે લક્ષણને સાંધા તરીકે ઓળખાવી શકાય;…
વધુ વાંચો >સિન્ડર (cinder)
સિન્ડર (cinder) : જ્વાળામુખીજન્ય દ્રવ્ય. જ્વાળામુખી સ્કોરિયા. જ્વાળામુખીજન્ય સ્કોરિયાયુક્ત લાવા. પ્રાથમિકપણે તે બિનસંશ્લેષિત, આવશ્યકપણે કાચમય અને જ્વાળામુખી-પ્રસ્ફુટિત કોટરયુક્ત કણિકાદ્રવ્ય કે જેનો વ્યાસ 3થી 4 મિમી. ગાળાનો હોય તેને સિન્ડર તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે. ક્યારેક તે વિવિધ કદના, પરંતુ નાના પરિમાણવાળા જ્વાળામુખી દ્રવ્યથી બનેલા હોઈ શકે. જ્વાળામુખીજન્ય ભસ્મ કે કણિકાઓ જેવું…
વધુ વાંચો >સિમા (Sima)
સિમા (Sima) : પૃથ્વીના પોપડાનું નિમ્ન પડ. પ્રધાનપણે સિલિકા અને મૅગ્નેશિયા(SiO2 અને MgO)ના બંધારણવાળાં ખનિજઘટકોથી બનેલો પોપડાનો નીચે તરફનો વિભાગ. તેની ઉપર તરફ સિયલ (Sial) અને નીચે તરફ ભૂમધ્યાવરણનાં પડ રહેલાં છે. બેઝિક ખડકોના બંધારણવાળું પોપડાનું આ પડ ખંડોમાં સિયલની નીચે રહેલું હોય છે; પરંતુ મહાસાગરોમાં, વિશેષે કરીને પૅસિફિક મહાસાગરમાં…
વધુ વાંચો >સિયલ (Sial)
સિયલ (Sial) : પ્રધાનપણે સિલિકા અને ઍલ્યુમિનાના બંધારણવાળા ખનિજ-ઘટકોથી બનેલો ભૂપૃષ્ઠતરફી પોપડાનો ભાગ. ખંડોનો સૌથી ઉપરનો ભૂમિતલ-વિભાગ મોટેભાગે સિયલ બંધારણવાળા ખડકોથી બનેલો છે. તેની સરેરાશ ઘનતા 2.7 છે. તેમાં સિલિકોન-ઍલ્યુમિનિયમ તત્ત્વોનું પ્રમાણ વિશેષ હોવાથી તેને સિયલ (Si-Al) નામ અપાયું છે. ખડકોના વિશિષ્ટ સંદર્ભમાં મૂલવતાં સૌથી ઉપર ગ્રૅનાઇટ અને તળ ગૅબ્બ્રોથી…
વધુ વાંચો >સિલ (Sill)
સિલ (Sill) : સંવાદી પ્રકારનું આગ્નેય ખડકપટ રચતું અંતર્ભેદક. જે અંતર્ભેદક જળકૃત ખડકોની સ્તર-રચનાને કે વિકૃત ખડકોની શિસ્ટોઝ સંરચનાને કે કોઈ પણ પ્રકારના ખડકોની રચનાત્મક સપાટીઓને સમાંતર ગોઠવાયેલું હોય, લગભગ સળંગ પણ સરખી જાડાઈવાળું હોય, જેની જાડાઈ તેના પટવિસ્તાર કરતાં પ્રમાણમાં ઓછી હોય એવા મૅગ્માજન્ય અંતર્ભેદકને સિલ કહેવાય છે. જે…
વધુ વાંચો >સિલિકેટ (ભૂસ્તરીય)
સિલિકેટ (ભૂસ્તરીય) : સિલિકોન, ઑક્સિજન તેમજ એક કે તેથી વધુ ધાત્વિક તત્ત્વો ધરાવતો કોઈ પણ ખનિજ-સમૂહ. પૃથ્વીના પોપડાનો આશરે 95 % ભાગ સિલિકેટ ખનિજોથી બનેલો છે. મોટાભાગના ખડકો જેમ સિલિકેટ બંધારણવાળા હોય છે તેમ સપાટી પરની જમીનો પણ મુખ્યત્વે સિલિકેટથી બનેલી હોય છે. બધા જ સિલિકેટનું સ્ફટિકીય અણુરચના-માળખું સિલિકોન-ઑક્સિજન ચતુષ્ફલકો(tetrahedra)ના…
વધુ વાંચો >સિલ્વર (ભૂસ્તરશાસ્ત્ર)
સિલ્વર (ભૂસ્તરશાસ્ત્ર) : કુદરતમાં ખનિજ રૂપે મળી આવતું ચાંદીનું મુક્ત સ્વરૂપ. રાસા. બં. : Ag. સ્ફ. વર્ગ : ક્યુબિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો ક્યૂબ, ઑક્ટાહેડ્રલ કે ડોડેકાહેડ્રલ સ્વરૂપોમાં મળે; અન્યોન્ય સમાંતર જૂથમાં; લાંબા, જાળાકાર કે પાતળાથી જાડા તાર-સ્વરૂપે પણ મળે. ક્યારેક દળદાર, ક્યારેક જાડા પટ-સ્વરૂપે, આવરણ રૂપે કે ભીંગડાં રૂપે…
વધુ વાંચો >સીનેબાર
સીનેબાર : પારાનું મુખ્ય ખનિજ. રાસા. બં. : HgS. સ્ફ. વર્ગ : હૅક્ઝાગોનલ. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો રહોમ્બોહેડ્રલથી માંડીને જાડા મેજ-આકાર; નાજુકથી માંડીને મજબૂત પ્રિઝમેટિક સ્વરૂપો પણ મળે; મોટેભાગે દળદાર, સૂક્ષ્મદાણાદાર; સ્ફટિકમય પોપડીઓ કે ચૂર્ણમય આચ્છાદનો રૂપે પણ મળે. યુગ્મતા (0001) ફલક પર, ઘણી વાર યુગ્મોમાં આંતરગૂંથણી પણ હોય. દેખાવ…
વધુ વાંચો >સીમા-સ્તરભંગ (boundary fault)
સીમા–સ્તરભંગ (boundary fault) : ભૂસંચલનજન્ય ગેડપર્વતમાળાઓમાં રચનાત્મક સીમાઓ દર્શાવતો સ્તરભંગ. આ પ્રકારના સ્તરભંગો ઘણા કિલોમિટરની લંબાઈમાં વિસ્તરેલા હોય છે. અરવલ્લી, હિમાલય અને આલ્પ્સ જેવાં પર્વતસંકુલોમાં તે જોવા મળે છે અને ભૂસંચલનજન્ય ધસારા (thrust) સપાટી સહિત રચનાત્મક પ્રકારની સીમાઓ રચે છે. સિંધુથી બ્રહ્મપુત્ર સુધીની હિમાલયની સળંગ લંબાઈમાં દક્ષિણ તરફ તદ્દન બહાર…
વધુ વાંચો >