બળદેવભાઈ પટેલ

ઍલોકેસિયા : એકદળી વર્ગમાં આવેલ એરેસી કુળની એક પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ઉષ્ણકટિબંધીય એશિયા, મલેશિયા અને પૅસિફિકમાં થયેલું છે. તેમનો મુખ્યત્વે ખાદ્ય, ઔષધ અને શોભન-જાતિઓ તરીકે ઉપયોગ થાય છે. ભારતમાં તેની આઠ જેટલી જાતિઓ થાય છે. ઍલોકેસિયા કૅલેડિયમ અને કોલોકેસિયા સાથે ગાઢ સામ્ય ધરાવે છે. સુંદર પર્ણસમૂહ ધરાવતી વનસ્પતિઓમાં તે ઉચ્ચ…

ઍવિસીનિયા : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ઍવિસીનિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Avicennia officinalis Linn. (બં., હિં. બીના, બાની; ગુ. તવરિયા, તીવાર; તા. કાંડલ; મલા. ઓયેપાતા, મ. તીવાર; અં. વ્હાઇટ મૅન્ગ્રોવ) છે. ભારતમાં આ ઉપરાંત, A. alba Blume (બં. બીન) અને A. marina Vierh (તા. વેંકેદાન; તે. મડા; ગુ. મકાડ,…

એવિસીનિયેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ – દ્વિદળી, ઉપવર્ગ – યુક્તદલા (Gamopetalae), શ્રેણી – દ્વિસ્ત્રીકેસરી (Bicarpellatae), ગોત્ર – લેમીએલીસ, કુળ – એવિસીનિયેસી. ગર્ભવિદ્યાકીય વિશિષ્ટ લક્ષણોને લઈને સ્વામી અને પદ્મનાભને પ્રજાતિ – Avicenniaને વર્બિનેસી કુળમાંથી અલગ કરી તેને…

ઍસિટેબ્યુલેરિયા : વનસ્પતિઓના ક્લૉરોફાઇટા વિભાગના ડેસિક્લેડેલ્સ ગોત્રની એક દરિયાઈ લીલ. તેને ‘મત્સ્યકન્યાના મદ્યજામ’ (mermaid’s wineglass) તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે. વિશ્ર્વમાં તેની 20 જેટલી જાતિઓ નોંધાઈ છે. પરિપક્વ સુકાયનું પુષ્કળ પ્રમાણમાં કૅલ્શિકરણ (calcification) થયું હોય છે. તે ટટ્ટાર અશાખિત અક્ષ ધરાવે છે, જે જન્યુધાનીય કિરણો(gametangial rays)ના એક કે તેથી વધારે ચક્રો…

ઍસ્ક્યુલસ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા હિપ્પોકેસ્ટેનેસી (સેપિન્ડેસી) કુળની એક પ્રજાતિ. તેની એક જાતિ Aesculu indica Hook. (હિં. બનખોર, કંદાર, પનગર, કાનોર; અં. ઇંડિયન હોર્સ, ચેસ્ટનટ) ભારતમાં વિપુલ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. તેનાં વૃક્ષો લગભગ 30 મી. ઊંચાં અને પર્ણપાતી (deciduous) હોય છે. તેનું મુખ્ય પ્રકાંડ સીધું, નળાકાર અને ટૂંકું…

ઍસ્ક્લેપિયેડેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ – દ્વિદળી, ઉપવર્ગ – યુક્તદલા (gamopetalae), શ્રેણી – દ્વિસ્ત્રીકેસરી (bicarpellatae), ગોત્ર – જેન્શિયાનેલ્સ, કુળ – ઍસ્ક્લેપિયેડેસી. આ કુળમાં લગભગ 280 પ્રજાતિઓ અને 2,000 જેટલી જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. મૂળભૂત રીતે…

ઍસ્કસ્કોલ્ઝિયા : દ્વિદળી વર્ગના પેપાવરેસી કુળની એકવર્ષાયુ કે બહુવર્ષાયુ શાકીય નાનકડી પ્રજાતિ. તે ઉત્તર અમેરિકાની મૂલનિવાસી છે અને ઉદ્યાનોમાં તેનાં સુંદર પુષ્પો માટે ઉગાડાય છે. દારૂડી અને અફીણ તેની સહસભ્ય વનસ્પતિઓ છે. કૅલિફૉર્નિયન પૉપી (Eschscholzia californica cham.) ભારતીય ઉદ્યાનોમાં ઉગાડાતી ટટ્ટાર કે ભૂપ્રસારી બહુવર્ષાયુ 30 સેમી.થી 45 સેમી. ઊંચી વનસ્પતિ…