નૃત્યકલા

કૃષ્ણમૂર્તિ યામિની (જ. 20 ડિસેમ્બર 1940, મદનાપલ્લી, ચેન્નાઈ; -) : વિખ્યાત ભારતીય નૃત્યકલાકાર. તેમના પિતા પ્રો. કૃષ્ણમૂર્તિ સંસ્કૃતના પ્રખર વિદ્વાન હતા. મૂળે તે આંધ્રપ્રદેશના મદનાપલ્લી ગામના વતની. બાલ્યકાળથી યામિનીનો ઉછેર સંસ્કારી વાતાવરણમાં થયો હતો. પાંચ સંતાનોમાં યામિની સૌથી મોટાં. બે ભાઈઓ તથા બીજી બે નાની બહેનો હતી. યામિનીને બાલ્યકાળથી જ…

કોઠારી, સુનીલ (જ. 20 ડિસેમ્બર 1933, મુંબઈ; અ. 27 ડિસેમ્બર 2020, દિલ્હી) : ભારતીય શાસ્ત્રીય નૃત્યક્ષેત્રના મર્મજ્ઞ, ઇતિહાસકાર, લેખક તથા વિવેચક. બાળપણથી જ નૃત્યકલા પ્રત્યે આકર્ષણ જાગ્યું. જેમાં સિતારાદેવી ગોપીકૃષ્ણ જેવા નૃત્યકારોની કલાથી વિશેષ પ્રભાવિત થયા. અભ્યાસનો આરંભ કર્યો વાણિજ્ય વિદ્યાશાખાથી. 1956માં મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાંથી બી.કૉમ. થયા પછી અનુસ્નાતક કક્ષાએ સાહિત્ય…

કોરાલી, જ્યૉ (Coralli Jean) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1779, પૅરિસ, ફ્રાંસ; અ. 1 મે 1854, પૅરિસ, ફ્રાંસ) : પ્રસિદ્ધ ફ્રેંચ બૅલે નર્તક અને કોરિયોગ્રાફર. તેમના દ્વારા કોરિયોગ્રાફ કરવામાં આવેલ બૅલે ‘ગિઝેલ’ (Giselle) રંગદર્શી બૅલેનો ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો ગણાય છે. ‘પૅરિસ ઓપેરા’માં કોરાલીએ નૃત્યની તાલીમ લીધી હતી. પોતાના નૃત્યનો પહેલો જલસો તેમણે 1802માં ત્યાં…

ક્રેઇત્ઝ્બર્ગ, હૅરાલ્ડ (જ. 11 ડિસેમ્બર 1902, રિખન્બર્ગ, બોહેમિયા; અ. 24 એપ્રિલ 1968, ગૂમ્લિજેન, બર્ન નજીક, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ) : આધુનિક જર્મન નર્તક અને કોરિયોગ્રાફર. મૂક એકપાત્રી (mime) અભિનય સાથે નૃત્યનું સંયોજન ધરાવતાં એકલ નૃત્યો માટે તેઓ જાણીતા છે. ડ્રૅસ્ડન બૅલે સ્કૂલમાં ક્રેઇત્ઝ્બર્ગ પ્રશિષ્ટ બૅલે શીખ્યા. ત્યાર બાદ મેરી વિગ્મૅન અને રુડોલ્ફ લૅબૅન…

ગોપીકૃષ્ણ (જ. 22 ઑગસ્ટ 1935, કૉલકાતા; અ. 19 ફેબ્રુઆરી 1994, મુંબઈ) : કથક નૃત્યની બનારસ શૈલીના વિખ્યાત નર્તક. પિતા રાધાકૃષ્ણ સોંથાલિયા કૉલકાતામાં વેપાર કરતા. નાની ઉંમરમાં તેમનું અવસાન થતાં ગોપીકૃષ્ણના દાદા પંડિત સુખદેવ મહારાજની નિશ્રામાં તેમનો ઉછેર થયો હતો. પંડિત સુખદેવ મહારાજ પોતે કલાપ્રેમી હોવાથી ગોપીકૃષ્ણને બાલ્યાવસ્થામાં જ નૃત્યકલાના સંસ્કાર…

ગોપીનાથ (ગુરુ) (જ. 24 જૂન 1908, કુતાનડ, કેરળ; અ. 10 ઑક્ટોબર 1987, એર્નાકુલમ) : કથકલીના મહાન કલાગુરુ. પિતાનું નામ કૈપલ્લી શંકર પિલ્લૈ અને માતાનું નામ પરમાનૂર માધવી અમ્મા. પરિવારમાં કથકલીની કલાપરંપરા પેઢીઓથી ઊતરી આવી હતી. માતૃભાષા મલયાળમમાં ચાર ધોરણ સુધી અભ્યાસ કર્યો; પરંતુ તેમને કથકલી નૃત્યશૈલીમાં ઉત્કટ રસ હતો. આથી…

છાઉ : ભારતની વિશિષ્ટ નૃત્યશૈલી. ભારતનાં પૂર્વીય રાજ્યો બંગાળ, બિહાર અને ઓરિસામાં થતાં છાઉ નૃત્યો ભારતીય તેમજ દુનિયાની નૃત્યપરંપરાઓમાં આગવું સ્થાન ધરાવે છે. નૃત્યમાં થતો મહોરાંનો ઉપયોગ અને અનોખી દેહક્રિયા આ શૈલીની વિશિષ્ટતા છે. છાઉના મુખ્ય 3 પ્રકાર છે, જે તે વિસ્તારના નામથી ઓળખાય છે : બંગાળના પુરુલિયા જિલ્લાનું પુરુલિયા…