ધર્મ-પુરાણ

મેનિઓ-શિઉ : શિન્તો ધર્મનો એક શાસ્ત્રગ્રંથ. આ ગ્રંથ દશ હજાર પત્રોના સંગ્રહ રૂપે છે. પાંચમાથી આઠમા સૈકાના ગાળામાં જે કાવ્યો રચાયાં તેમાંનાં 4496 કાવ્યોનો આ ગ્રંથમાં સંગ્રહ થયેલો છે. જાપાનના બેટની દિવ્ય ઉત્પત્તિ અને પ્રાચીન ઇતિહાસને લગતી કથાઓ, ગીતો અને કાવ્યોનો સંગ્રહ આ ગ્રંથમાં કરવામાં આવ્યો છે. કુદરતની શક્તિઓમાં રહેલો…

મૅન્સન, ચાર્લ્સ (જ. 12 નવેમ્બર 1934, સિનસિનાટી, ઓહાયો) : અમેરિકામાં પોતાને નામે જ સ્થાપેલા સંપ્રદાયના વડા. 1967માં જેલમાંથી છૂટ્યા પછી તેમણે મુક્ત પ્રણય-સહચારમાં માનનારો અને પોતાના પ્રત્યે એકનિષ્ઠ ભક્તિભાવ દાખવનારો એક સમુદાય અને તેના માટેનો એક સંપ્રદાય ઊભા કર્યા. તેમના સંપ્રદાયના અનુયાયીઓએ 1969માં કૅલિફૉર્નિયામાં સંખ્યાબંધ ઘૃણાસ્પદ ખૂન કર્યાં. તેમાં જાણીતી…

મેરુ પર્વત : ભારતીય પુરાણોમાં વર્ણવાયેલો સોનાનો બનેલો પર્વત. આ પર્વતનું બીજું નામ સુમેરુ છે. ભાગવત અને બ્રહ્માંડપુરાણમાં એનું વર્ણન આવે છે. વિષ્ણુ પુરાણ પણ તેની વિગતો આપે છે. તે ઇલાવૃત્તની વચમાં છે. જંબૂદ્વીપ જેટલો લાંબો છે, એટલો તે ઊંચો છે. તે ચાર પર્વતોથી ઘેરાયેલો છે : – મંદર, મેરુમંદર,…

મેસૉનિક લૉજ (ફ્રીમેસનરી વિચારધારા) : ફ્રીમેસનરી વિચારધારાની પ્રવૃત્તિઓ કરતું સ્થાન. મધ્યયુગમાં યુરોપમાં અનેક ચર્ચોનું નિર્માણ થયું, જેમાં કડિયાકામ કરનારાઓ(મેસન્સ)નું યોગદાન હતું. તેઓ મુખ્યત્વે મકાન અને બાંધકામના વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલા હતા તેમજ વિવિધ વિસ્તારોમાં મુક્ત રીતે ફરીને કામ કરતા હતા તેથી ફ્રીમેસન તરીકે ઓળખાયા. આવા મહાજનના પૂર્ણ સમયના સભાસદો ફ્રીમેસન કહેવાતા.…

મૈત્રાયણી સંહિતા : જુઓ યજુર્વેદ

મૈત્રેય : મહાભારતમાં અને ભાગવત વગેરે પુરાણોમાં ઉલ્લેખાયેલા ઋષિ. મહાભારતના લેખક મહર્ષિ વેદવ્યાસના તેઓ મિત્ર હતા અને વેદવ્યાસના પિતા પરાશર ઋષિના તેઓ શિષ્ય હતા. મૈત્રેય વિષ્ણુપુરાણના પ્રવક્તા છે. વિદુરને તેમણે આત્મજ્ઞાન આપેલું. કૌરવો અને પાંડવોના સંબંધી હોવાથી તેમણે દુર્યોધનને પાંડવો સાથે વેર વધારવાની ના પાડી; પરંતુ દુર્યોધને મૈત્રેય ઋષિનો તિરસ્કાર…

મૈત્રેય : ગૌતમ બુદ્ધ પછી લગભગ 4000 વર્ષ બાદ થનારા ભાવિ બુદ્ધ. બૌદ્ધ સંપ્રદાયની માન્યતા મુજબ હાલ મૈત્રેય તુષિત સ્વર્ગમાં બોધિસત્વ સ્વરૂપે વિચરે છે. મૈત્રેયને હીનયાન અને મહાયાન બંને શાખાના અનુયાયીઓ માને છે. ભારત ઉપરાંત શ્રીલંકા, મ્યાનમાર, જાવા, તિબેટ, થાઈ પ્રદેશ વગેરે દેશોમાં ગૌતમ બુદ્ધની સાથે ભાવિ બુદ્ધ મૈત્રેયની પૂજા…

મૈત્રેયી : વેદ અને ઉપનિષદોના સમયની બ્રહ્મવાદિની સ્ત્રી. મૈત્રેયી યાજ્ઞવલ્ક્ય ઋષિની વિદુષી પત્ની હતી. મૈત્રેય ઋષિના કુળમાં જન્મેલી હોવાથી તેને મૈત્રેયી એવા નામથી ઓળખવામાં આવે છે. યાજ્ઞવલ્ક્ય ઋષિને પરણીને મૈત્રેયીએ સંસારનો અનુભવ સારી રીતે કર્યો. એ પછી જ્યારે યાજ્ઞવલ્ક્ય સંન્યાસ લેવા તૈયાર થયા અને પોતાની મિલકતના બે ભાગ કરી પોતાની…

મૈથાણ(જિ. સુરેન્દ્રનગર)નો મંદિર સમૂહ : મહાગુર્જરીશૈલીનાં જોડાજોડ એકાંકી પ્રકારનાં ત્રણ મંદિરોનો સમૂહ. પ્રાક સોલંકીકાળનાં આ મંદિરો ગર્ભગૃહ અને મુખમંડપનાં બનેલાં છે. દરેકના ગર્ભગૃહનું તલ-આયોજન ત્રિ-રથ પ્રકારનું છે, એટલે કે દરેકનું તલમાન મધ્યમાં ભદ્ર-નિર્ગમ ધરાવે છે. આ ત્રણ મંદિરો છે. ત્રણેય મંદિરોની ઉભડક બાંધણીમાં સૌથી નીચે કલશાદિ થરોથી શોભતો વેદીબંધ અને…