આયુર્વિજ્ઞાન
લકવો (paralysis)
લકવો (paralysis) : સ્નાયુઓનું નિયંત્રણ કરતા ચેતાતંત્રના કાર્યમાં વિકાર કે વિક્ષેપ ઉત્પન્ન થાય ત્યારે ઉદભવતી સ્નાયુઓની નબળાઈ. તેમાં સ્નાયૂર્જા(muscle power)માં ઘટાડો થાય છે. તેને ઘાત પણ કહે છે. શરીરનાં અંગો-ઉપાંગોનું હલનચલન તેમાં રહેલા સ્નાયુઓના સંકોચન અને શિથિલન વડે થતું હોય છે. આ ક્રિયાઓ પર ચેતાતંત્રનું નિયંત્રણ હોય છે. ચેતાતંત્રનો જે…
વધુ વાંચો >લકવો, અલ્પકાલી અરુધિરી (transient ischaemic attacks, TIA)
લકવો, અલ્પકાલી અરુધિરી (transient ischaemic attacks, TIA) : 24 કલાકમાં લોહીના પરિભ્રમણમાં ઉદભવતા અટકાવને કારણે મગજના કોઈ ભાગમાં થતો શરીરના કોઈક ભાગનો લકવો. તેને અલ્પઘાત (TIA) પણ કહે છે. સામાન્ય રીતે 1થી 2 કલાક જ તે રહે છે. જેમને મસ્તિષ્કઘાત(stroke)નો હુમલો થયો હોય તેવા દર્દીઓના 30 % દર્દીઓમાં અગાઉ અલ્પકાલી…
વધુ વાંચો >લક્ષણવિદ્યા (symptomatology)
લક્ષણવિદ્યા (symptomatology) : દર્દીને થતી તકલીફો કે તેની શારીરિક કે માનસિક ફરિયાદો જાણીને તેને થયેલા રોગનું નિદાન કરવું તે. દર્દી જે તકલીફ વર્ણવે તેને લક્ષણ (symptom) કહે છે અને તેની શારીરિક તપાસમાં ડૉક્ટર જે શોધી કાઢે છે તેને ચિહન (sign) કહે છે. લગભગ 92 %થી 95 % કિસ્સાઓમાં લક્ષણો અને…
વધુ વાંચો >લવાઉફ એન્ડ્રે (Lwoff Andre)
લવાઉફ, એન્ડ્રે (Lwoff, Andre) (જ. 8 મે 19૦2, Ainay-le-Chateau (Allier), ફ્રાન્સ; અ. 1994) : સન 1965ના ફ્રાન્ક જૅકોબ (Francois Jacob) તથા જૅક્સ મોનોડ સાથેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. તેમને ઉત્સેચકો (enzymes) અને વિષાણુના સંશ્લેષ્ણ (virus synthesis) પરના જનીનીય નિયંત્રણ અંગેની શોધ અંગે આ સન્માન પ્રાપ્ત થયું હતું. તેઓ 19 વર્ષની ઉંમરે…
વધુ વાંચો >લસિકાતંત્ર (lymphatic system)
લસિકાતંત્ર (lymphatic system) : પેશીમાંથી પ્રોટીન અને તૈલી દ્રવ્યોના મોટા અણુઓને બહાર વહેવડાવી જવાની ક્રિયામાં સક્રિય તંત્ર. તેમાં લસિકાતરલ (lymph) નામના પ્રવાહી, લસિકાકોષો (lymphocytes), લસિકાપિંડ અથવા લસિકાગ્રંથિ (lymphnode) તથા કાકડા, બરોળ અને વક્ષસ્થગ્રંથિ (thymus) નામના અવયવો, લસિકાવાહિનીઓ (lymphatics) નામની લસિકાતરલને વહેવડાવતી નળીઓ તથા વિવિધ પેશીઓમાં ફેલાયેલી લસિકાભપેશીની પિંડિકાઓ(lymphnod tissues)નો સમાવેશ…
વધુ વાંચો >લાઇકેન પ્લેનસ (Lichen planus)
લાઇકેન પ્લેનસ (Lichen planus) : ખૂજલી અને શોથ(inflammation)વાળો ચામડી અને શ્લેષ્મકલા(mucous membrane)નો રોગ. તેની મુખ્ય 3 નિદાનસૂચક લાક્ષણિકતાઓ છે : નમૂનારૂપ ચામડી પરનો સ્ફોટ, શ્લેષ્મકલા પરનો સ્ફોટ અને સૂક્ષ્મપેશીવિકૃતિ (histopathology). ચામડી પર ચપટા માથાવાળી ફોલ્લીઓ તથા ઝીણી સફેદ રેખાઓવાળો, ખૂજલી કરતો અને જાંબુડી રંગ જેવો (violaceous) સ્ફોટ થાય છે, જે…
વધુ વાંચો >લાપોટિયું (mumps)
લાપોટિયું (mumps) : પરાશ્લેષ્મવિષાણુથી થતો અને થૂંક-બિન્દુઓથી ફેલાતો લાળગ્રંથિઓનો ચેપ કે જે ક્યારેક શુક્રપિંડ, મગજના આવરણરૂપ તાનિકાઓ (meninges), સ્વાદુપિંડ અને અંડપિંડને પણ અસર કરે છે. તેને ગાલપચોળું તથા તાપોલિયું પણ કહે છે. તેને શાસ્ત્રીય રીતે લાલાગ્રંથિશોથ (inflammation of salivary glands) કહેવાય છે. તેના રોગકારક વિષાણુને લાલાકશોથ વિષાણુ (mumps virus) કહે…
વધુ વાંચો >લાળ
લાળ : મોંમાં ઝરતું પ્રવાહી. તેને લાલા (saliva) પણ કહે છે. તે મોંમાં ખૂલતી લાળગ્રંથિઓ(લાલાગ્રંથિઓ, salivary glands)માં ઉત્પન્ન થઈને નળી દ્વારા મોઢામાં આવે છે. લાળગ્રંથિઓની મુખ્ય 3 જોડ છે – શુકસમ (parotid), અવ-અધોહન્વી (sub-manditular) અને અવજિહવાકીય (sublingual). તે અનુક્રમે ગાલના પાછળના ભાગમાં અને કાનની નીચે, નીચલા જડબાની નીચે અને જીભની…
વધુ વાંચો >લાંગવિકાર (lathyrism)
લાંગવિકાર (lathyrism) : લાંગ (કેસરી) દાળના આહારથી થતો પીડાકારક સ્નાયુ-અધિકુંચસજ્જતાયુક્ત (spastic) પગના લકવાનો રોગ. મધ્ય ભારતના મધ્યપ્રદેશ, ઉત્તરપ્રદેશ અને બિહારમાં ખોરાકમાં દાળ તરીકે કેસરી (લાંગની) દાળનો ઉપયોગ કરતી વસ્તીમાં આ રોગ થાય છે. તેનું શાસ્ત્રીય નામ Lathyrus sativus છે. ભારતમાં તેને કેસરી દાળ, લાંગની દાળ, તેઓરા, મત્રા, બટુરા, ઘરસ, લાખ…
વધુ વાંચો >લિન્ડા બી. બક
લિન્ડા બી. બક (જ. 29 જાન્યુઆરી 1947, સીએટલ) : 2004ના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા અમેરિકન વિજ્ઞાની. તેમણે પીએચ.ડી.ની પદવી 1980માં પ્રતિરક્ષાવિજ્ઞાન(immunology)માં યુનિવર્સિટી ઑવ્ ટેક્સાસ સાઉથ-વેસ્ટર્ન મેડિકલ સેન્ટરમાંથી પ્રાપ્ત કરી. ઍક્સલ અને બક સાથે 1980ના દસકામાં કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં કાર્ય કર્યું; જ્યાં ઍક્સલ પ્રાધ્યાપક હતા અને બક તેમના પોસ્ટ-ડૉક્ટરલ વિદ્યાર્થિની હતાં. બક હૉવર્ડ…
વધુ વાંચો >