૬(૧).૨૩
ગાઝિયાબાદ (Ghaziabad)થી ગાયકવાડ વંશ
ગાથા સહસ્રી
ગાથા સહસ્રી : સકલચંદ્રગણિના શિષ્ય સમયસુન્દરગણિ સંગૃહીત ગ્રંથ. ઈ. સ. 1629માં તેમણે આમાં 1૦૦૦ સુભાષિતગાથાનો સંગ્રહ કર્યો છે. આમાં સૂરિના 36 ગુણ, સાધુઓના ગુણ, જિનકલ્પિકનાં ઉપકરણ, યતિદિનચર્યા, 25½ આર્યદેશ, ધ્યાતાનું સ્વરૂપ, પ્રાણાયામ, 32 પ્રકારનાં નાટક, 16 શૃંગાર, શકુન અને જ્યોતિષ વગેરે સાથે સંકળાયેલા વિષયોનો સંગ્રહ છે. આ સંગ્રહમાં મહાનિશીથ, વ્યવહારભાષ્ય, પુષ્પમાલાવૃત્તિ…
વધુ વાંચો >ગાબૉર, ડેનિસ
ગાબૉર, ડેનિસ (જ. 5 જૂન, 19૦૦, બુડાપેસ્ટ, હંગેરી; અ. 8 ફેબ્રુઆરી, 1979, લંડન) : હંગેરીમાં જન્મેલ ઇલેક્ટ્રિકલ ઇજનેર અને 1971ના ભૌતિકશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકવિજેતા. આ પારિતોષિક તેમની હોલૉગ્રાફીની શોધ માટે મળ્યું હતું; તેમાં લેન્સનો ઉપયોગ કર્યા વગર ત્રિ-પરિમાણમાં છબી મેળવી શકાય છે અને તેના ઘણા બધા ઉપયોગ છે. 1927થી બર્લિનમાં આવેલી…
વધુ વાંચો >ગાભમારાની ઇયળ
ગાભમારાની ઇયળ : છોડમાં દાખલ થઈ ગર્ભ કોરી ખાઈને ખેતીપાકમાં નુકસાન કરતી ઇયળની કેટલીક જાતો. ગાભમારાની ઇયળ જુદા જુદા નામથી ઓળખાય છે. આ ઇયળોની અસર હેઠળ ગાભમારો પેદા થાય છે. (1) એમેલોપ્સેરા ડિપ્રેસેલ્લા : રોમપક્ષ (lepidoptera) શ્રેણીના પાયરેલીડી કુળની આ જીવાતનો ઉપદ્રવ દક્ષિણ ગુજરાતમાં શેરડીનું વાવેતર કરતા વિસ્તારમાં જોવા મળે…
વધુ વાંચો >ગામઠી શાળા
ગામઠી શાળા : ગામઠી રીત પ્રમાણે શિક્ષણ આપતી શાળા. ‘ગામઠી’ શબ્દનો અર્થ દેશી કારીગરીનું, ગામને લગતું કે ગામ સંબંધી થાય. ગામઠી શાળા એટલે ધૂળી શાળા કે ધૂડી શાળા. પાટલા ઉપર ધૂળ નાખીને ભણાવાતું હોય તેવી શાળા. જ્યારે પથ્થરપાટી કે પેન જેવાં સાધનો વપરાશમાં ન હતાં ત્યારે સમતલ સપાટી ઉપર ઝીણી…
વધુ વાંચો >ગામા
ગામા (જ. 22 મે 1878, દતિયા, મધ્યપ્રદેશ; અ. 23 મે 196૦, લાહોર, પાકિસ્તાન) : અવિભાજિત ભારતના વિશ્વમશહૂર કુસ્તીબાજ. મૂળ નામ ગુલામ મહંમદ. કુસ્તીમાં દંતકથારૂપ બની ગયેલા પહેલવાન ગામા વિશ્વવિજેતા પદ મેળવનાર સર્વપ્રથમ ભારતીય છે તેમજ વિશ્વવિજેતા તરીકે અપરાજિત રહેનાર એકમાત્ર કુસ્તીબાજ છે. પોતાના જીવનકાળ દરમિયાન 12૦૦થી પણ વધુ કુસ્તીમાં તે…
વધુ વાંચો >ગામા, વાસ્કો દ
ગામા, વાસ્કો દ (જ. 146૦, સીનીશ, પોર્ટુગલ; અ. 2૦ સપ્ટેમ્બર 1524, કોચીન, ભારત) : યુરોપ અને ભારત વચ્ચેના સમુદ્રમાર્ગનો શોધક અને વિખ્યાત વહાણવટી. પિતૃપક્ષે પૂર્વજો પોર્ટુગીઝ લશ્કરના ઉચ્ચ અધિકારી હતા; માતૃપક્ષ આંગ્લ હતો. પિતા કિલ્લાના રક્ષક અધિકારી હતા. તેણે શિક્ષણ ઇવોરા ગામમાં લીધું હતું. તે સમુદ્રવિજ્ઞાનનો સારો જ્ઞાતા હતો. બાર્થોલૉમ્યુ…
વધુ વાંચો >ગામીત
ગામીત : માત્ર ગુજરાત રાજ્યમાં જોવા મળતી જાતિ. તે ગાવીંત, ગામતડા કે માવચી વગેરે નામે ઓળખાય છે. તેમની વસ્તી ગુજરાતમાં સૂરત, વડોદરા, ભરૂચ, વલસાડ અને ડાંગ જિલ્લામાં જોવા મળે છે. દંતકથાઓ પ્રમાણે મૌર્યકાળના સૈનિકો ગામને છેવાડે જંગલમાં ભાગી ગયેલા તેથી ગામ-તડે-માંથી ગામતડા થયું હશે. ક્યાંક મહેસૂલ ઉઘરાવનાર ગાવીંત કહેવાતો હોઈ…
વધુ વાંચો >ગામ્બિયા
ગામ્બિયા : ગામ્બિયા નદીના બંને કાંઠે સપાટ સાંકડી પટ્ટીરૂપે આવેલો સૌથી નાનો પશ્ચિમ આફ્રિકી દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : 13° 30´ ઉ. અ. અને 15° 30´ પૂ. રે.. તેની ત્રણ બાજુએ સેનેગલનો પ્રદેશ અને પશ્ચિમે આટલાન્ટિક મહાસાગર છે. મહાસાગરથી અંદરના ભાગ સુધી વિસ્તરેલી પટ્ટી 320 કિમી. લાંબી છે. કિનારા નજીક વધુમાં…
વધુ વાંચો >ગાય
ગાય શ્રેણી સમખુરી (artiodactyla) અને કુળ બોવિડેનું વાગોળનારું સસ્તન પ્રાણી. દુધાળા ઢોર તરીકે જાણીતી ગાય ભારતમાં પવિત્ર ગણાય છે. ગાયનો સમાવેશ બૉસ પ્રજાતિમાં થાય છે અને તેની બે જાતો છે : (1) ભારતીય ગાય (Bos indicus) (2) વિદેશી ગાય (Bos taurus). ભારતીય ગાય બ્રાહ્મણ અથવા zebu તરીકે ઓળખાય છે, જ્યારે…
વધુ વાંચો >ગાયકવાડ, અંશુમાન
ગાયકવાડ, અંશુમાન (જ. 23 સપ્ટેમ્બર, 1952, મુંબઈ) : ભારતીય ક્રિકેટ ટીમના પૂર્વ જમણેરી ઓપનિંગ બૅટ્સમૅન અને ભારતના પૂર્વ સુકાની દત્તાજી ગાયકવાડના પુત્ર. 1964–7૦માં વડોદરા તરફથી પ્રથમ કક્ષાની ક્રિકેટમાં ગોલંદાજ તરીકે પ્રારંભ કર્યો. 23 વર્ષની કારકિર્દીમાં 18 વર્ષ સુધી વડોદરાની રણજી ટ્રોફી ટીમના સુકાની તરીકે રહ્યા. 1975–76માં ન્યૂઝીલૅન્ડ સામે ટેસ્ટપ્રવેશ મેળવ્યો.…
વધુ વાંચો >ગાઝિયાબાદ
ગાઝિયાબાદ (Ghaziabad) : ઉત્તર પ્રદેશમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 28° 26´થી 28° 55´ ઉ. અ. અને 77° 12´થી 78° 12´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 1988 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે દિલ્હીથી 21 કિમી. દૂર ઈશાન તરફ આવેલું છે. ગંગા-જમનાના દોઆબમાં આવેલા…
વધુ વાંચો >ગાઝી, અબ્દુલ રશીદ
ગાઝી, અબ્દુલ રશીદ (જ. 29 જાન્યુઆરી 1964, ઇસ્લામાબાદ, પાકિસ્તાન; અ. 1૦ જુલાઈ 2૦૦7, ઇસ્લામાબાદ, પાકિસ્તાન) : ઉગ્રવાદી મુસ્લિમ ધર્મગુરુ અને ઇસ્લામાબાદ ખાતેની લાલ મસ્જિદના મુખ્ય ધર્મગુરુ. મૌલાના અબ્દુલ અઝીઝના નાના ભાઈ. તેમના પિતા મૌલાના અબ્દુલે તેમને બાળપણમાં ઇસ્લામ ધર્મના શિક્ષણ માટે મદ્રેસામાં દાખલ કરેલા; પરંતુ થોડાક જ સમય બાદ તેઓ…
વધુ વાંચો >ગાઝીપુર
ગાઝીપુર : ઉત્તરપ્રદેશના વારાણસી વિભાગમાં પૂર્વ તરફ આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 25° 19’થી 25° 54’ ઉ. અ. અને 83° 04’થી 83° 58’ પૂ. રે. વચ્ચેનો 3,377 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે માઉનાથભંજન અને બલિયા, પૂર્વ, અગ્નિ અને દક્ષિણ તરફ…
વધુ વાંચો >ગાડગીળ, ગંગાધર
ગાડગીળ, ગંગાધર (જ. 25 ઑગસ્ટ 1923, મુંબઈ; અ. 15 સપ્ટેમ્બર 2008) : મરાઠી લેખક. સમગ્ર શિક્ષણ મુંબઈમાં. એમ.એ. પ્રથમ વર્ગમાં પાસ કરી, સિડનહૅમ કૉલેજમાં અર્થશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપક નિયુક્ત થયા. કૉલેજમાં હતા ત્યારથી જ એમણે વાર્તાઓ લખવા માંડેલી. એમનો પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ ‘માનસ ચિત્રે’ 1946માં પ્રગટ થયો. એ વાર્તાઓથી નવી દિશામાં વળાંક હતો…
વધુ વાંચો >ગાડગીળ, ડૉ. ધનંજય રામચંદ્ર
ગાડગીળ, ડૉ. ધનંજય રામચંદ્ર (જ. 1૦ એપ્રિલ 19૦1, નાગપુર; અ. 3 મે 1971) : ભારતના અગ્રગણ્ય અર્થશાસ્ત્રી, પુણેના ગોખલે ઇન્સ્ટિટ્યૂટના સંસ્થાપક-નિયામક તથા આયોજન પંચના પૂર્વ ઉપાધ્યક્ષ. જન્મ મધ્યમવર્ગીય કુટુંબમાં. તેમનું બાળપણ નાગપુરમાં વીતેલું, જ્યાં એમના પિતા વકીલાત કરતા હતા. તેમણે 1916માં સિનિયર કેમ્બ્રિજની પરીક્ષા પાસ કરી અને 1918માં ઉચ્ચ શિક્ષણ…
વધુ વાંચો >ગાડગીળ, નરહર વિષ્ણુ
ગાડગીળ, નરહર વિષ્ણુ (જ. 1૦ જુલાઈ 1896, રતલામ, મધ્યપ્રદેશ; અ. 12 જાન્યુઆરી 1966, પુણે) : મહારાષ્ટ્રના અગ્રગણ્ય નેતા, ગાંધીજીના અનુયાયી અને સમાજસુધારક. પિતાનું નામ વિષ્ણુ નારાયણ અને માતાનું નામ રાધાબાઈ. નાની વયે માતાનું મૃત્યુ થતાં તેમનાં કાકી કાશીબાઈએ તેમને ઉછેર્યા હતા. શિક્ષણનો પ્રારંભ વેદ પાઠશાળામાં કર્યા બાદ 19૦6માં તે પુણેના…
વધુ વાંચો >ગાડગે મહારાજ, સંત
ગાડગે મહારાજ, સંત (જ. 23 ફેબ્રુઆરી 1876, શેણગાંવ, જિ. અમરાવતી, મહારાષ્ટ્ર; અ. 2૦ ડિસેમ્બર 1956, પ્રવાસ દરમિયાન) : મહારાષ્ટ્રના અગ્રણી સંતપુરુષ અને સમાજસુધારક. ધોબી જ્ઞાતિમાં જન્મ. પિતાનું નામ ઝિંગરાજી અને માતાનું નામ સખુબાઈ. અટક જાણોરકર. મૂળ નામ ડેબુજી. તદ્દન નિરક્ષર, છતાં મરાઠી ભાષા સુબોધ અને પ્રભાવી. ખભા પર લટકાવેલો ફાટેલો…
વધુ વાંચો >ગાડે, હરિ એ.
ગાડે, હરિ એ. (જ. 15 ઑગસ્ટ 1917, દશાસર, મહારાષ્ટ્ર; અ. 16 ડિસેમ્બર 2001) : જાણીતા મરાઠી ચિત્રકાર. વિજ્ઞાનના સ્નાતક થયા પછી મુંબઈની જે. જે. સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટમાં પેઇન્ટિંગ લઈ ડિપ્લોમા અને આર્ટમાસ્ટરનો સર્ટિફિકેટ કોર્સ કર્યો. તેમનાં ચિત્રોમાં નિસર્ગનો વિપર્યાસ (distortion) કરી ઊર્મિઓને મુક્ત રીતે રજૂ કરવાની અમૂર્ત પદ્ધતિ છે. ર્દઢ…
વધુ વાંચો >ગાણપત્ય સંપ્રદાય
ગાણપત્ય સંપ્રદાય : પ્રાચીન કાળથી વૈદિક લોકોમાં ચાલતી ગણપતિ-ઉપાસના. વેદોમાં બ્રહ્મણસ્પતિની અને બૃહસ્પતિની તેમજ ક્વચિત્ ઇન્દ્રની પણ, જે સ્તુતિ છે તે ગણપતિપરક સ્તુતિ છે એમ એક મત છે. ગણપતિની નિત્યનૈમિત્તિક પૂજા અન્ય વૈદિક દેવો જેટલી જ પુરાણી જણાય છે. શ્રૌતયાગોમાં દેવ તરીકે ગણપતિ નથી, નિઘંટુ નિરુક્તમાં ગણપતિનું નામ નથી એ…
વધુ વાંચો >ગાણિતિક તર્ક
ગાણિતિક તર્ક : ગણિતમાં પૂર્વધારણાઓથી શરૂ કરી તર્કને આધારે ગાણિતિક પરિણામો મેળવવાની પદ્ધતિ. ઉપલબ્ધ માહિતી પરથી વિચારપૂર્વકના વિશ્લેષણ બાદ નિષ્કર્ષ પર આવવું તે તર્ક છે. વિચારોની પ્રક્રિયા અને દલીલોને નિયમબદ્ધ કરી નિષ્કર્ષ પર પહોંચવા માટેનું ચોક્કસ સ્વરૂપ ગ્રીક ફિલસૂફ એરિસ્ટોટલે આપ્યું. જ્ઞાનની આ શાખા તર્કશાસ્ત્ર તરીકે જાણીતી છે. ગાણિતિક પૂર્વધારણાઓથી…
વધુ વાંચો >