૬(૧).૧૮
ગણિતીય અનુમાનનો સિદ્ધાંતથી ગદગ
ગણિતીય અનુમાનનો સિદ્ધાંત
ગણિતીય અનુમાનનો સિદ્ધાંત : પ્રાકૃતિક ચલનું વિધાન P(n), n = 1 માટે સત્ય હોય તથા nની કોઈ ધન પૂર્ણાંક કિંમત k માટે સત્ય છે તેમ સ્વીકારીને તે વિધાન n = k + 1 માટે સાબિત થઈ શકતું હોય તો P(n) પ્રત્યેક ધન પૂર્ણાંક n માટે સત્ય છે. આ ગણિતીય અનુમાનનો…
વધુ વાંચો >ગણિતીય કોષ્ટકો
ગણિતીય કોષ્ટકો (mathematical tables) : વિધેય રચતા ચલરાશિની પસંદ કરેલી કિંમતોને અનુરૂપ વિશિષ્ટ ગાણિતિક વિધેયોની સંખ્યાત્મક કિંમતોની લંબચોરસ સારણી. કોષ્ટકની મદદથી તેનો ઉપયોગ કરનાર ચલરાશિની પસંદ કરેલી કિંમત સામે વિધેયની અનુરૂપ કિંમત મેળવી શકે છે. ગણિતીય સારણીમાં દર્શાવેલાં યુગ્મનનાં ઉદાહરણોમાં , જેવી વર્ગમૂળ કે ઘનમૂળ દર્શાવતી સારણી; x ↔ x2,…
વધુ વાંચો >ગણિતીય પરિરૂપ
ગણિતીય પરિરૂપ (mathematical model) : જગતની કોઈ પણ વાસ્તવિક પરિસ્થિતિનાં ગાણિતિક પાસાંને ખાસ મહત્વ આપી, અન્ય પાસાંને ઓછું મહત્વ આપી કે સદંતર અવગણીને ગણિતની ભાષામાં પરિસ્થિતિને વ્યક્ત કરવામાં આવે તો તે વાસ્તવિક પરિસ્થિતિનું ગાણિતિક પરિરૂપ મળે. કોઈ પણ પ્રદેશનો નકશો તે એ પ્રદેશનું એક પરિરૂપ છે એમ કહી શકાય. એ…
વધુ વાંચો >ગણિતીય પૂર્વલેખન
ગણિતીય પૂર્વલેખન (mathematical programming) : પરિમિત પરિમાણીય (finite dimensional) સદિશ અવકાશ(vector space)માં સુરેખ અથવા અસુરેખ વ્યવરોધ(constraints)(સમતા અને અસમતા)થી વ્યાખ્યાયિત ગણમાં, વિધેયનાં ચરમ મૂલ્યો (મહત્તમ અને લઘુતમ) શોધવા અંગેના કૂટપ્રશ્નોના ઉકેલ માટેની સિદ્ધાંત અને પદ્ધતિઓ સાથે સંબંધ ધરાવતી ગણિતશાસ્ત્રની શાખા. સાદી ભાષામાં ઇષ્ટતમ (optimum) મૂલ્યો મેળવવાની પદ્ધતિઓને ગણિતીય પૂર્વલેખન કહે છે.…
વધુ વાંચો >ગણિતીય સંકેતો
ગણિતીય સંકેતો (mathematical symbols) : કોઈ ગણિતીય ક્રિયા કે સંબંધને વ્યક્ત કરવા, કોઈ ગણિતીય રાશિની પ્રકૃતિ કે ગુણ દર્શાવવા અથવા ગણિતમાં પ્રયોજાયેલા વાક્યખંડો કે વિશિષ્ટ સંખ્યાઓનો નિર્દેશ કરવા માટે પ્રયોજવામાં આવતા સંકેતો. આમ A ÷ Bમાં ભાગાકારનું ચિહ્ન ¸ છે, A < Bમાં અસમતાનું ચિહ્ન < છે. f(x)↑ માં ↑…
વધુ વાંચો >ગણેશ દૈવજ્ઞ
ગણેશ દૈવજ્ઞ : નામાંકિત જ્યોતિષી. હાલમાં ભરતખંડમાં તેના ગ્રહગણિતના ગ્રંથો પ્રચારમાં છે તેટલા બીજા કોઈના નથી. તેનું ગોત્ર કૌશિક અને માતાપિતાનાં નામ લક્ષ્મી અને કેશવ હતાં. તેનો જન્મકાળ લગભગ શક 1420 (ઈ. સ. 1498) છે અને લગભગ 80 વર્ષની ઉંમરે શક 1500(ઈ. સ. 1578)માં તેણે ‘વિવાહ વૃંદાવન-ટીકા’ નામક ગ્રંથની રચના…
વધુ વાંચો >ગણેશન્, જૈમિનિ
ગણેશન્, જૈમિનિ (જ. 17 નવેમ્બર 1920, પદુકોટ્ટાઈ; અ. 27 માર્ચ 2005, ચેન્નાઈ) : તમિળ ફિલ્મોના વિખ્યાત અભિનેતા, નિર્માતા અને દિગ્દર્શક. નાનપણમાં પિતાનું અવસાન થતાં માતા દ્વારા ઉછેર. રસાયણશાસ્ત્રમાં અનુસ્નાતક પદવી પ્રાપ્ત કર્યા પછી મદ્રાસ ક્રિશ્ચિયન કૉલેજમાં વ્યાખ્યાતા નિમાયા. આકર્ષક શરીરસૌષ્ઠવ અને ખુશમિજાજને કારણે લોકપ્રિય બન્યા. 1945માં તમિળ ચલચિત્રજગતના વિખ્યાત દિગ્દર્શક…
વધુ વાંચો >ગણેશન્, શિવાજી
ગણેશન્, શિવાજી (જ. 1 ઑક્ટોબર 1928, વિલ્લપુરમ્, તામિલનાડુ; અ. 21 જુલાઈ 2001, ચેન્નાઇ, તામિળનાડુ) : દક્ષિણ ભારતીય અને ખાસ કરીને તમિળ ચલચિત્રજગતના વિખ્યાત અભિનેતા. પિતા ચિનૈયા પિલ્લાઈ અને માતા રાજમણિ. બાળપણથી અભિનય પ્રત્યે વિશેષ અભિરુચિ. નાની ઉંમરમાં પોતાના ગામમાં ધાર્મિક કે સામાજિક પ્રસંગે તથા શાળાના ઉત્સવોમાં નાનાંમોટાં નાટકો અને પ્રદર્શનોમાં…
વધુ વાંચો >ગણેશવેલ
ગણેશવેલ : એકદળી વર્ગમાં આવેલા લિલિયેસી કુળની એક નયનરમ્ય વેલ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Asparagus plumosus Baker. (અં. Asporagus fern) છે. તે સદાહરિત આરોહી વનસ્પતિ છે અને શતાવરી સાથે સામ્ય ધરાવતી છતાં વધારે લાંબી વેલ છે. તેનું પ્રકાંડ લીસું હોય છે અને અસંખ્ય ફેલાતી શાખાઓ ધરાવે છે. તેનાં સુંદર સોયાકાર આભાસી…
વધુ વાંચો >ગણેશોત્સવ
ગણેશોત્સવ : હિંદુઓના ઉપાસ્યદેવતા ગણપતિને કેન્દ્રમાં રાખીને ભારતભરમાં ઊજવાતો સાર્વજનિક ઉત્સવ. ગણપતિ બુદ્ધિદાતા, વિઘ્નહર્તા દેવ છે એવી શ્રદ્ધા લોકોમાં રૂઢ થયેલી છે. ગણેશોત્સવની શરૂઆત મહારાષ્ટ્રમાં પેશવાના શાસનકાળ દરમિયાન થઈ હતી. ત્યાં તે સાત દિવસ સુધી ઊજવાતો અને તેમાં ગણેશની મૂર્તિની પૂજાઅર્ચના અને આરતી ઉપરાંત કીર્તન, સ્તોત્રપાઠ અને ધર્મગ્રંથોના પારાયણ જેવા…
વધુ વાંચો >ગણોતધારો
ગણોતધારો : ખેતીમાં વચેટ હિતો ધરાવતા મધ્યસ્થીઓ(inter-mediary tenures)ની નાબૂદી માટેના કાયદા. ખેતીની જમીન સંબંધે સ્વાધીનતા પહેલાં અને પછી વિચારાયેલી નીતિમાં ત્રણ બાબતો મુખ્ય હતી : (1) મધ્યસ્થીઓનાં હિતોવાળા જમીનધારણના પ્રકારો નાબૂદ કરી બધા ખાતેદારોને રાજ્ય સાથેના સીધા કબજેદારો બનાવવા; (2) શોષણ પર આધારિત કે શોષણને પ્રોત્સાહિત કરતી ગણોતપ્રથા નાબૂદ કરવી…
વધુ વાંચો >ગતિ
ગતિ (motion) : અવકાશમાં આવેલા પદાર્થનું સ્થાન બદલાય ત્યારે ઉદભવતી રાશિ. ગતિ માટે નિરપેક્ષ ખ્યાલ વિચારવા કરતાં સાપેક્ષ ખ્યાલ વિચારવો વધુ યોગ્ય છે. કોઈ એક પદાર્થ બીજા પદાર્થના સંદર્ભમાં સાપેક્ષ ગતિમાં હોય પરંતુ તે ત્રીજા પદાર્થના સંદર્ભમાં સ્થિર પણ હોઈ શકે. ઉદાહરણ તરીકે, ટ્રેનમાંનો મુસાફર રેલવે લાઇન પાસે જમીન ઉપર…
વધુ વાંચો >ગતિજ ઊર્જા
ગતિજ ઊર્જા (kinetic energy) : ગતિમાન પદાર્થ સાથે સંકળાયેલી ઊર્જા. આ ઊર્જાને ગતિશક્તિ પણ કહે છે. પદાર્થની ગતિજ ઊર્જા તેના અર્ધા દ્રવ્યમાન અને તેના વેગના વર્ગના ગુણાકાર જેટલી હોય છે. ગતિજ ઊર્જાને E, પદાર્થના દ્રવ્યમાનને m અને તેના વેગને v વડે દર્શાવીએ તો પદાર્થની સ્થાનેતર ગતિ માટે, E = ½mv2…
વધુ વાંચો >ગતિજન્ય અસ્વસ્થતા
ગતિજન્ય અસ્વસ્થતા (motion sickness) : હવા, પાણી કે જમીન પર ચાલતા વાહનમાં મુસાફરી કરતી વખતે ચક્કર આવવા જેવી થતી બેચેની (dizziness). તે એક સામાન્ય દેહધાર્મિક (physiological) સ્થિતિ છે. મુસાફરી કરતી વ્યક્તિને ક્યારેક તે પોતે અથવા તેની આસપાસની વસ્તુઓ ગોળ ગોળ ફરતી, વાંકી વળતી (tilting) કે ફંગોળાઈ જતી (swaying) લાગે છે.…
વધુ વાંચો >ગતિજ સિદ્ધાંત
ગતિજ સિદ્ધાંત (kinetic theory) પદાર્થની પરમાણ્વીય તથા આણ્વીય સંરચના પર આધારિત, માપી શકાય તેવા ઘન, પ્રવાહી તથા વાયુ સ્વરૂપના ચોક્કસ ગુણધર્મોને સમજાવવા માટે રજૂ થયેલ વિભાવના (concept). ઉષ્માનું સ્વરૂપ : પ્રાગૈતિહાસિક સમયથી ઘર્ષણ વડે ઉષ્મા ઉત્પન્ન કરવાની રીત પ્રચલિત હતી. ગ્રીસના પ્રૉમીથિયસ માટે, કોઈ દૈવી શક્તિએ લાકડાના બે ટુકડા ઘસીને અગ્નિ…
વધુ વાંચો >ગતિનિયંત્રક
ગતિનિયંત્રક (governor) : ગતિ પર નિયંત્રણ રાખનારું સ્વયંસંચાલિત સાધન. સ્થાયી વપરાશના પ્રાથમિક ચાલકો (prime movers) જેવા કે ડીઝલ-એન્જિન; વરાળ, પાણી કે ગૅસથી ચાલતાં ટર્બાઇન વગેરે અમુક મુકરર ઝડપે ભ્રમણ કરે તે જરૂરી છે. ચાલકો ઉપરના ભાગમાં વધઘટ થાય અને તેમને આપવામાં આવતા ઇંધનનું પ્રમાણ હતું તેનું તે જ રહે તો…
વધુ વાંચો >ગતિપ્રેરક
ગતિપ્રેરક (pacemaker) : હૃદયના સ્નાયુના સંકોચન માટેના આવેગ (impulse) ઉત્પન્ન કરનારી પેશી અથવા યંત્ર. હૃદયના ધબકારા નિયમિત ઉદભવે છે, કેમ કે હૃદયના જુદા જુદા ખંડો નિયમિત અને ક્રમશ: સંકોચાય છે તથા પહોળા થાય છે અને તેથી તેમાં આવેલું લોહી આગળ ધકેલાય છે. હૃદયના સ્નાયુનું સંકોચન તેમાં રહેલા આવેગવાહી તંત્ર(conducting system)માં…
વધુ વાંચો >ગતિવર્ધન (acceleration) (અર્થશાસ્ત્ર)
ગતિવર્ધન (acceleration) (અર્થશાસ્ત્ર) : વપરાશી ચીજવસ્તુઓની માગમાં થતા ફેરફારોની, મૂડીસાધનોની માગ પર પડતી અસર સમજાવતી સંકલ્પના (hypothesis). આ સંકલ્પના ગુણક(multiplier)ના પાયા પર રચાયેલી છે. વ્યાપારચક્રના વિશ્લેષણમાં ગુણકનો સિદ્ધાંત તેમજ ગતિવર્ધનનો સિદ્ધાંત ખૂબ જ ઉપયોગી છે. ગુણકનો સિદ્ધાંત મૂળ મૂડીરોકાણની, તેની વપરાશી ખર્ચ પરની અસર દ્વારા કુલ આવક પર કેટલી અસર…
વધુ વાંચો >ગતિશાસ્ત્ર (ગતિવિદ્યા)
ગતિશાસ્ત્ર (ગતિવિદ્યા) : યંત્રશાસ્ત્રની જે શાખામાં પદાર્થ ઉપર કાર્ય કરતાં બળો અને તેનાથી ઉત્પન્ન થતી ગતિનો અભ્યાસ કરવામાં આવે છે તે શાસ્ત્ર. ગતિશાસ્ત્રમાં ન્યૂટનના ગતિના નિયમોને સ્વયંસિદ્ધ વિધાનો (axioms) તરીકે સ્વીકારવામાં આવે છે. આ નિયમો નીચે મુજબ છે : નિયમ 1 : કોઈ પણ પ્રકારનું બાહ્ય બળ લગાડવામાં ન આવે,…
વધુ વાંચો >ગતિશીલતા
ગતિશીલતા (mobility) : ઘન સ્થિતિ ભૌતિકી(solid state physics)માં અમુક પ્રકારનો વીજભારિત કણ ઘન દ્રવ્યમાં વીજક્ષેત્રની અસર નીચે જે સરળતાથી ગતિ કરે તેનું માપ. આવા કણો વીજક્ષેત્ર દ્વારા તેની દિશામાં ખેંચાય છે અને ઘન પદાર્થના અણુઓ સાથે નિશ્ચિત સમયાન્તરે સંઘાત અનુભવે છે. વીજક્ષેત્ર તેમજ સંઘાતની સંયુક્ત અસર નીચે કણો જે સરેરાશ…
વધુ વાંચો >