૨૪.૦૫

સૌર ઊર્જાથી સૌંદર્ય આણિ સાહિત્ય

સૌર ઊર્જા

સૌર ઊર્જા : સૂર્ય દ્વારા મળતી ઊર્જા. તેમાં પ્રકાશ, ઉષ્મા તથા વિદ્યુત-ચુંબકીય વિકિરણનાં વિવિધ સ્વરૂપોનો સમાવેશ થાય છે. સૂર્યની અંદર નિરંતર ચાલતી રહેતી ન્યૂક્લિયર પ્રક્રિયા [ખાસ કરીને સંલયન-(fusion)] ને કારણે આટલી વિપુલ ઊર્જા પેદા થાય છે. આખાય વર્ષ દરમિયાન પૃથ્વીના બધા જ લોકો જેટલી ઊર્જાનો ઉપયોગ કરે છે તેટલી ઊર્જા…

વધુ વાંચો >

સૌર ચક્ર (solar cycle)

સૌર ચક્ર (solar cycle) : સૌરકલંકોની સંખ્યામાં 11 વર્ષના ગાળે નિયમિત રીતે થતી વધઘટ. જો યોગ્ય ઉપકરણ દ્વારા સૂર્યની તેજસ્વી તકતીનું અવલોકન કરાય તો તેના પર અવારનવાર ઝીણાં શ્યામરંગી ટપકાં જોવા મળે છે, જે ‘સૌરકલંક’ (sun-spot) કહેવાય છે. [ધ્યાનમાં રાખવાનું કે સૂર્યની તકતીને નરી આંખે જોવાનું આંખોને હાનિકારક છે. ટેલિસ્કોપથી…

વધુ વાંચો >

સૌર જ્યોતિ (solar facula)

સૌર જ્યોતિ (solar facula) : સૂર્યના વિસ્તારો, જેની તેજસ્વિતા તેની આજુબાજુના તેજકવચ(photosphere)ના વિસ્તારોની સરખામણીમાં લગભગ દસ ટકા જેટલી વધારે હોય તેવા વિસ્તારો મોટે ભાગે સૌરકલંકોની સીમાની નજીક દેખાતા હોય છે અને સામાન્ય ફોટોગ્રાફમાં જોઈ શકાય છે. સૂર્યના પરિસર ઉપર સૌર પ્રદ્યુતિક તેજસ્વી વાદળાં જેવાં સ્પષ્ટ દેખાતાં હોય છે અને સૂર્યના…

વધુ વાંચો >

સૌર જ્વાળા (solar flare)

સૌર જ્વાળા (solar flare) : સૂર્યના રંગકવચનો કેટલોક નાનો ભાગ અચાનક અત્યંત તેજસ્વી થવાની ઘટના. સૌર જ્વાળા અથવા સૌર તેજવિસ્ફોટની ઘટના સૌર જ્યોતિ (facula) અને મોટે ભાગે સૌર-કલંકોના સમૂહની નજીકના વિસ્તારમાં બનતી હોય છે. આ ઘટના થોડી મિનિટોમાં જ થતી હોય છે અને ક્વચિત્ કેટલાક કલાકો સુધી ચાલે છે. આ…

વધુ વાંચો >

સૌર તિથિપત્ર (solar calendar)

સૌર તિથિપત્ર (solar calendar) : સૌર વર્ષને આધારે રચાયેલ તિથિપત્ર. આકાશી ગોલક પર તારામંડળોના સંદર્ભમાં સૂર્યના સ્થાનના ક્રમિક પુનરાગમન વચ્ચેનો ગાળો એ સૌર વર્ષ ગણાય. માનવસંસ્કૃતિના ઉદય સમયે તો આશરે 30 દિવસના ગાળે સર્જાતું ચંદ્રનું કળાચક્ર અને લગભગ 360 દિવસનાં આવાં 12 કળાચક્રો સાથે ઋતુચક્ર તેમજ સૌર વર્ષના, ઉપરછલ્લી નજરે…

વધુ વાંચો >

સૌર દિક્સૂચક (solar compass)

સૌર દિક્સૂચક (solar compass) : નૌનયન માટેનું ઉપકરણ. તે સૂર્યના પ્રવર્તમાન સ્થાનનો ઉપયોગ કરી દિક્કોણ સ્થાપિત કરે છે. સૌર દિક્સૂચક લગભગ છાયાયંત્ર(sun dial)ની જેમ કાર્ય કરે છે. તેમાં એક સપાટી ચકતી હોય છે. તેના પર બિંદુઓ અંકિત કર્યાં હોય છે અને દિક્કોણના અંશ અંકિત કર્યા હોય છે. તેને દિક્સૂચક કાર્ડ…

વધુ વાંચો >

સૌર નિહારિકા (solar nebula)

સૌર નિહારિકા (solar nebula) : એક વાયુમય નિહારિકાના સંઘનન (condensation) દ્વારા સૂર્ય અને ગ્રહો ઉત્પન્ન થયા હશે એ પ્રકારની પરિકલ્પના. તે ‘નિહારિકા સિદ્ધાંત’ (nebular hypothesis) તરીકે પણ ઓળખાય છે. 1755માં જર્મન ફિલસૂફ ઇમેન્યુએલ કૅન્ટે (Immanuel Kant) એવું સૂચન કર્યું હતું કે ધીમી ગતિથી ચાક લેતી એક નિહારિકા તેના પોતાના ગુરુત્વાકર્ષણ…

વધુ વાંચો >

સૌર ન્યૂટ્રિનો

સૌર ન્યૂટ્રિનો : સૂર્યની અંદર પ્રવર્તતી ન્યૂક્લિયર (ખાસ સંલયન) પ્રક્રિયા દરમિયાન પેદા થતા વિદ્યુતભારવિહીન, શૂન્યવત્ દળ અને પ્રચક્રણ ધરાવતા મૂળભૂત કણો. ન્યૂટ્રિનો નહિવત્ (શૂન્યવત્) દળ ધરાવતો હોય. જ્યારે માધ્યમમાં થઈને પસાર થાય છે ત્યારે તે ભાગ્યે જ તેના કણો સાથે આંતરક્રિયા કરે છે. આપણા શરીરમાં થઈને પળે પળે કેટલાય ન્યૂટ્રિનો…

વધુ વાંચો >

સૌર પવન (solar wind)

સૌર પવન (solar wind) : સૂર્ય દ્વારા સતત ઉત્સર્જિત આંતરગ્રહીય અવકાશમાં પ્રસરતો વીજાણુ સ્વરૂપનો વાયુપ્રવાહ. 1896માં બર્કલૅન્ડ (Birkland) નામના ભૂભૌતિક વિજ્ઞાની(Geophysicits)એ કેટલાંક અવલોકનો પરથી તારવણી કરી કે સૂર્યના કેટલાક વિસ્તારો પરથી અવારનવાર વિસ્ફોટક રીતે વીજભાર ધરાવતા કણોનું ઉત્સર્જન થતું હોવું જોઈએ અને આ કણોના પ્રવાહના માર્ગમાં પૃથ્વી આવે ત્યારે પૃથ્વી…

વધુ વાંચો >

સૌર વલય-ગુહા (Heliosphere)

સૌર વલય-ગુહા (Heliosphere) : સૌર પવનો (solar wind) તરીકે ઓળખાતા સૂર્ય દ્વારા ઉત્સર્જિત વીજાણુ પ્રવાહને કારણે સૂર્ય ફરતો સર્જાતો એક વિશાળ વિસ્તાર. આ વિસ્તારને ચોક્કસ સીમા નથી, પરંતુ વિસ્તાર પ્લૂટોની કક્ષા(એટલે કે સૂર્ય-પૃથ્વીના અંતરથી પચાસ ગણા અંતર)ની બહાર આવેલો છે. આ વિસ્તારનું સર્જન સૌર પવનોના વીજાણુઓ સાથે જકડાયેલ ચુંબકીય ક્ષેત્રે…

વધુ વાંચો >

સૌંદરનંદ

Jan 5, 2009

સૌંદરનંદ : સંસ્કૃત ભાષામાં રચાયેલું મહાકાવ્ય. બૌદ્ધ મહાકવિ અશ્વઘોષે રચેલું આ મહાકાવ્ય 18 સર્ગોનું બનેલું છે. તેમાં બુદ્ધના પિતરાઈ ભાઈ નંદના નિર્વાણની વાર્તા વર્ણવવામાં આવી છે. આ મહાકાવ્યના પ્રથમ સર્ગમાં આરંભમાં બુદ્ધને નમસ્કાર કરી કપિલવસ્તુ નગરીનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. એમાં શાસન કરતા શાક્ય વંશનું વર્ણન પણ છે. બીજા સર્ગમાં…

વધુ વાંચો >

સૌંદર્ય આણિ સાહિત્ય

Jan 5, 2009

સૌંદર્ય આણિ સાહિત્ય : બી. એસ. મરઢેકરનો જાણીતો નિબંધસંગ્રહ (1955). આ સંગ્રહ સાહિત્યિક સિદ્ધાંત અને વિવેચન વિશેનો છે. તે ત્રણ ભાગમાં વિભાજિત છે. પ્રથમ ભાગમાં 7 નિબંધો છે; જેમાં ‘સૌંદર્યપરક કથન’, ‘સૌંદર્યપરક લાગણીઓ’ અને સજાતીય પ્રશ્નોના પ્રકારની સમજૂતી છે. બીજો ભાગ 10 નિબંધોનો છે. તેમાં સાહિત્યના સૌંદર્ય અને તેની મહાનતાના…

વધુ વાંચો >