૨૪.૦૨
સોનાવણે, સામેન્દુથી સોમલતા
સોનાવણે સામેન્દુ
સોનાવણે, સામેન્દુ (જ. 1956, જળગાંવ, મહારાષ્ટ્ર, ભારત) : આધુનિક ભારતીય ચિત્રકાર. શાલેય અભ્યાસ બાદ તેમણે મુંબઈની સર જે. જે. સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટમાં કલા-અભ્યાસ કરીને 1978માં ચિત્રકલાનો ડિપ્લોમા મેળવ્યો. ત્યાર બાદ તેમણે મુંબઈ, ઔરંગાબાદ અને પુણેમાં તેમનાં ચિત્રોનાં વૈયક્તિક પ્રદર્શનો યોજ્યાં છે. મુંબઈની આર્ટ સોસાયટી ઑવ્ ઇન્ડિયાએ તેમનું સન્માન કર્યું છે.…
વધુ વાંચો >સોનીપત
સોનીપત : હરિયાણા રાજ્યના પૂર્વ ભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 28° 48´ 30´´થી 29° 17´ 54´´ ઉ. અ. અને 76° 28´ 30´´થી 77° 13´ 40´´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 2122 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે પાણીપત (કરનાલ જિ.), પૂર્વ સીમા…
વધુ વાંચો >સોની રમણલાલ પીતાંબરદાસ ‘સુદામો’
સોની, રમણલાલ પીતાંબરદાસ, ‘સુદામો’ (જ. 25 જાન્યુઆરી 1908, કોણપુર, તા. મોડાસા, જિ. બનાસકાંઠા; અ. 20 સપ્ટેમ્બર 2006, અમદાવાદ) : બાળસાહિત્યકાર અને અનુવાદક. માતાનું નામ જેઠીબા. શાળાજીવનથી જ વાંચન-લેખનનો શોખ. મોડાસાના શાળાજીવન બાદ, વિદ્યાપીઠના ગ્રામસેવા વિદ્યાલયમાં પ્રથમ દિવસે જ ગાંધીજી પાસેથી ‘જનસેવા’ની મંત્રદીક્ષાની પ્રાપ્તિ. સત્યાગ્રહની લડતમાં સક્રિય. બે વખત જેલનિવાસ. ઈ.…
વધુ વાંચો >સૉનેટ
સૉનેટ : અંગ્રેજી દ્વારા ગુજરાતીમાં આવેલો ઊર્મિકાવ્યનો યુરોપીય પ્રકાર. ગુજરાતી સાહિત્યમાં સૉનેટનું આગમન છેક 19મી સદીના અંતભાગ(1888)માં થાય છે; પશ્ચિમના સંપર્કે એ ગુજરાતી સાહિત્યમાં સાક્ષરયુગમાં આરંભાયું છે ને ગાંધીયુગ–અનુગાંધીયુગમાં તે ખૂબ ફાલ્યુંફૂલ્યું છે. મૂળે તે પશ્ચિમી કાવ્યસ્વરૂપ છે; પશ્ચિમમાં તેની ઉત્પત્તિ માટે ઘણી ચર્ચા થઈ છે. તે આ પ્રમાણે છે…
વધુ વાંચો >સોનેરી જાળ (નાટક)
સોનેરી જાળ (નાટક) : નાટ્યકાર જામનનું ઈ. સ. 1922માં રચાયેલું ત્રિઅંકી નાટક. આ નાટક શ્રી રૉયલ નાટકમંડળીએ ભજવ્યું હતું. નાટકની ભાષા કટાક્ષપૂર્ણ અને સંવાદ વેધક અને અસરકારક છે. આ નાટક છપાયું નથી. ધર્મઢોંગી ધુરંધર મહારાજની પ્રપંચલીલા પર આ નાટકમાં એમણે પ્રકાશ પાથર્યો છે. એ રીતે આ નાટક સામાજિક ક્રાંતિનું છે.…
વધુ વાંચો >સોનોરાન રણ
સોનોરાન રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >સોન્ગ્રામ પિબુન
સોન્ગ્રામ પિબુન (જ. ?; અ. ?) : થાઇલૅન્ડ(સિયામ)ના ફીલ્ડ માર્શલ અને રાજનીતિજ્ઞ. 1941માં થાઇલૅન્ડ પર જાપાને આક્રમણ કર્યું ત્યારે તેઓ ફીલ્ડ માર્શલના હોદ્દા પર હતા. તેમણે જાપાનના નેતૃત્વ હેઠળ થાઇલૅન્ડમાં રચાનારી કઠપૂતળી સરકાર માન્ય રાખી હતી. 1947માં લશ્કરી બળવા દ્વારા તેમણે સત્તા હાંસલ કરી અને રાજકીય વડા બન્યા. આ સમયે…
વધુ વાંચો >સોપસ્ટોન
સોપસ્ટોન : શંખજીરુંનું ખનિજ બંધારણ ધરાવતો ખડક અથવા અશુદ્ધ શંખજીરુંનું ઘનિષ્ઠ-દળદાર સ્વરૂપ. તેને સ્ટિયેટાઇટ પણ કહે છે. તેનો સ્પર્શ સાબુ કે તેલ જેવો મુલાયમ હોય છે. આ ખડક શ્વેતથી રાખોડી કે રાખોડી-લીલો હોય છે અને કઠિનતા ઓછી હોય છે, નખથી તેને ખોતરી શકાય છે. પેરિડોટાઇટ જેવા પારબેઝિક અગ્નિકૃત ખડકની મૂળ…
વધુ વાંચો >સોપાન
સોપાન (જ. 14 જાન્યુઆરી 1910, ચકમપર, તા. મોરબી; અ. 23 એપ્રિલ 1986, વડોદરા) : ગુજરાતી વાર્તાકાર, નિબંધકાર, પત્રકાર, સમાજહિતચિંતક, રાજકારણ-વિશ્ર્લેષક, સ્વાતંત્ર્યસેનાની. મૂળ નામ મોહનલાલ તુલસીદાસ મહેતા. અન્ય તખલ્લુસ ‘શ્રી’. વતન મોરબી. જ્ઞાતિએ દશા શ્રીમાળી જૈન વણિક. બાળકો જીવતાં નહિ એ વહેમે નાનપણમાં એમનું નામ ગાંડાલાલ પાડેલું. એમની સાત વર્ષની ઉંમરે…
વધુ વાંચો >સોપાન-શિરા (Ladder-vein/Lode)
સોપાન-શિરા (Ladder-vein/Lode) : ખનિજીય કે ધાતુખનિજીય જમાવટનો બખોલ-પૂરણી પ્રકાર. ખનિજ કે ધાતુખનિજ શિરાઓ જ્યારે સીડીનાં સોપાનો સ્વરૂપે મળે ત્યારે તેમને સોપાન-શિરા કહે છે. પ્રાદેશિક ખડકોમાં પ્રવેશેલાં ડાઇક જેવાં અંતર્ભેદનો જ્યારે ઠરીને ઘનીભવન પામતાં હોય છે ત્યારે ડાઇકની દીવાલોની લંબ દિશામાં તડો, ફાટો કે સાંધાઓ વિકસે છે. જો ડાઇક ઊભી સ્થિતિમાં…
વધુ વાંચો >સોપાનો બાળવિકાસનાં (milestones of child develop-ment)
સોપાનો, બાળવિકાસનાં (milestones of child develop-ment) : બાળકની વૃદ્ધિવિકાસના તબક્કાનો કાલક્રમ. બાળકની પેશી, અવયવો તથા શરીરના ભૌતિક કદવધારાને વૃદ્ધિ (growth) કહે છે જ્યારે તેની કાર્યક્ષમતામાં થતા વધારાને વિકાસ (development) કહે છે. જુદી જુદી વયે બાળકોમાં જે તે નવી કાર્યક્ષમતાઓ વિકસે છે તેને તેના વિકાસનાં સોપાનો કહે છે. બાળકનો વિકાસ શારીરિક,…
વધુ વાંચો >સોપારા
સોપારા : પ્રાચીન ભારતનું એક બંદર. મુંબઈ પાસેના વસઈથી આઠ કિલોમીટર દૂર થાણા જિલ્લામાં સોપારા આવેલું છે. તેનું પ્રાચીન નામ સૂર્પારક (કે શૂર્પારક) હતું. મહાભારત અને જૈનબૌદ્ધ સાહિત્યમાં સોપારા વિશેના ઉલ્લેખો મળી આવે છે. મહાભારતના સભાપર્વમાં સોપારાના ગણરાજ્યનો ઉલ્લેખ છે. સભાપર્વમાં સહદેવના દક્ષિણ દિશાના વિજયનું વર્ણન છે, જેમાં સૂર્પારકના ગણરાજ્યને…
વધુ વાંચો >સોપારી
સોપારી એકદળી વર્ગમાં આવેલા એરિકેસી (પામી) કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Areca catechu Linn. (સં. પૂગ; હિં. સુપારી; બં. ગુઆ, સુપારી; મ. પોફળ, સુપારી; ગુ. સોપારી; ક. અડિકેમારા; તે. પોકાકાયા, ક્રમક્રમુ; મલા. તા. કમુકૂ, પૂગમ; ફા. પોપીલ; અં. બિટલનટ) છે. સોપારીનું ઉદભવસ્થાન મલેશિયા છે. તેનું વાવેતર દક્ષિણ એશિયામાં ખાસ…
વધુ વાંચો >સોફિયા
સોફિયા : બલ્ગેરિયાનું પાટનગર અને મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 42° 41´ ઉ. અ. અને 23° 19´ પૂ. રે.. બલ્ગેરિયાના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલું આ શહેર બાલ્કન પર્વતો તેમજ અન્ય ગિરિમાળાઓથી ઘેરાયેલું છે. તે દેશના અર્થતંત્રનું તેમજ સાંસ્કૃતિક મથક પણ છે. આબોહવા : અહીંની આબોહવા ભૂમધ્ય સમુદ્ર પ્રકારની છે. શિયાળા…
વધુ વાંચો >સૉફિસ્ટ-ચિન્તકો (sophists)
સૉફિસ્ટ-ચિન્તકો (sophists) : પ્રાચીન ગ્રીસમાં વ્યાકરણ, વાગ્મિતા તેમજ કાયદાશાસ્ત્રના ક્ષેત્રે શિક્ષણ આપનારા તદ્વિદો. ‘સૉફિસ્ટ’ શબ્દ ‘સૉફિયા’ પરથી આવેલો છે. ‘Sophia’ એ ગ્રીક શબ્દનો અર્થ છે – ‘wisdom’ (‘વિઝ્ડમ’ – ડહાપણ, શાણપણ, પ્રજ્ઞા, વિદ્વત્તા). સૉક્રેટિસે (470–399 B.C.) પૂર્વના જે શિક્ષકો યુવાન ઍથેન્સવાસીઓને દલીલ કરવાની કળા, પ્રભાવક રીતે બોલવાની કળા (rhetoric) ફી…
વધુ વાંચો >સોફોક્લીસ
સોફોક્લીસ (જ. ઈ. પૂ. 496, કૉલોનસ, ગ્રીસ; અ. ઈ. પૂ. 406, એથેન્સ, ગ્રીસ) : ગ્રીક નાટ્યકાર. પ્રાચીન ગ્રીસના મહાન નાટ્યકારો એસ્કીલસ અને યુરિપિડિસની સાથે તેમને પણ આદરપૂર્વક યાદ કરવામાં આવે છે. તેમના જીવન વિશે માત્ર એકાદ નોંધ પ્રાપ્ય છે, તે મુજબ તેમના શ્રીમંત પિતાનું નામ સોફિલસ હતું. તેમનો વ્યવસાય બખ્તર…
વધુ વાંચો >સોબતી કૃષ્ણા (શ્રીમતી)
સોબતી, કૃષ્ણા (શ્રીમતી) (જ. 18 ફેબ્રુઆરી 1925, ગુજરાત [હવે પાકિસ્તાનમાં]; અ. 25 જાન્યુઆરી 2019) : હિંદીનાં પ્રસિદ્ધ લેખિકા. તેમની ‘જિંદગીનામા : જિંદા રુખ’ નામની નવલકથાને 1980ના વર્ષ માટે કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર મળ્યો હતો. તેમણે દિલ્હી, સિમલા અને લાહોર ખાતે શિક્ષણ લીધું હતું. દિલ્હી વહીવટી તંત્રના શિક્ષણ વિભાગમાં ‘પ્રૌઢશિક્ષણ’ના તંત્રી તરીકે…
વધુ વાંચો >સૉબર્ગ પેટ્રિક
સૉબર્ગ પેટ્રિક (જ. 5 જાન્યુઆરી 1965, ગૉટબૉર્ગ, સ્વીડન) : સ્વીડનના એથ્લેટિક્સના ખેલાડી. 1987માં 2.42 મી. ઊંચો કૂદકો લગાવીને તેમણે વિશ્વવિક્રમ સ્થાપ્યો. તેમણે એક દશકા ઉપરાંત લગાતાર મહત્વની સફળતા મેળવતા રહેવાનો એક વિક્રમ પણ અંકે કર્યો છે. 1982માં પ્રથમ વિક્રમ સર્જ્યા પછી આ તેમનો બારમો સ્વીડિશ વિક્રમ હતો. નાની વયના ખેલાડી…
વધુ વાંચો >સૉબર્સ ગારફિલ્ડ (સર)
સૉબર્સ, ગારફિલ્ડ (સર) (જ. 28 જુલાઈ 1936, બેલૅન્ડ, બ્રિજટાઉન, બાર્બાડોઝ, વેસ્ટ ઇન્ડીઝ) : વેસ્ટ ઇન્ડીઝના મહાન પૂર્વ ક્રિકેટર. જેમની ગણના વિશ્વના શ્રેષ્ઠ ડાબોડી બૅટ્સમૅન અને શ્રેષ્ઠ ઑલરાઉન્ડર તરીકે થાય છે. પિતાનું નામ સેન્ટ ઓબ્રન સૉબર્સ, જેઓ દરિયાઈ વ્યાપારી હતા ને યુદ્ધ દરમિયાન અવસાન પામ્યા પછી તેમની માતાએ પાંચ વર્ષની વયથી…
વધુ વાંચો >સોબાક પર્વતો (Sobaek mountains)
સોબાક પર્વતો (Sobaek mountains) : દક્ષિણ કોરિયાના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલી વિશાળ પર્વતમાળા. ભૌગોલિક સ્થાન : 36° ઉ. અ. અને 128° પૂ. રે.. તેની લંબાઈ 350 કિમી. જેટલી છે. તે કાંગવૉન પ્રાંતમાંના 1,561 મીટર ઊંચા તિબાક પર્વતની ઉત્તરેથી નૈર્ઋત્ય તરફ યોશુ નજીકના કોહુંગ દ્વીપકલ્પ સુધી વિસ્તરેલી છે. આ પર્વતમાળામાંના સોબાક (1,428…
વધુ વાંચો >