૧૯.૨૮
વાયુસમુચ્ચય અને વાતાગ્ર (air masses and air front)થી વારાહી કંદ
વાયુસમુચ્ચય અને વાતાગ્ર (air masses and air front)
વાયુસમુચ્ચય અને વાતાગ્ર (air masses and air front) પૃથ્વીની આજુબાજુ વીંટળાયેલા વાતાવરણમાં રહેલા હવાના વિશાળ જથ્થા. તે વાતસમુચ્ચય તરીકે પણ ઓળખાય છે. તે વાતાવરણમાં આશરે 1,600 કિમી.ની ઊંચાઈએ લંબાઈ, પહોળાઈ અને ઊંડાઈમાં ઘણા મોટા વિસ્તારો આવરી લે છે. ત્યાંની વિવિધ ઊંચાઈએ સમક્ષિતિજ દિશામાં તેમની અંદર તાપમાન અને ભેજનું વિતરણ એકસરખું…
વધુ વાંચો >વાયૅલા (Whyalla)
વાયૅલા (Whyalla) : દક્ષિણ ઑસ્ટ્રેલિયા રાજ્યના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલું શહેર અને બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 33° 02´ દ. અ. અને 137° 35´ પૂ. રે. પર આવેલું છે. તેની ઉત્તરે ઑગસ્ટા બંદર, પૂર્વે સ્પેન્સરનો અખાત અને પિરી (pirie) બંદર, અગ્નિ તરફ ઍડેલેડ શહેર, દક્ષિણે લિંકન બંદર તથા પશ્ચિમે મોટેભાગે શુષ્ક…
વધુ વાંચો >વાયોલા (Viola L.)
વાયોલા (Viola L.) : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા વાયોલેસી કુળની એક પ્રજાતિ. તે આશરે 500 જાતિઓ ધરાવે છે જે મોટેભાગે શીતકટિબંધમાં થાય છે. વાયેલા ઓડોરાટા અને વા. કેનિના (The Sweet and dog violets), વા. ટ્રાઇકલર (The Pansy or heart’s – ease) તેની જાણીતી જાતિઓ છે અને બગીચાઓમાં ઉગાડાય છે. તેના…
વધુ વાંચો >વાયોલેસી
વાયોલેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. આ કુળની જાતિઓ સમગ્ર વિશ્વમાં મળી આવે છે. તે આશરે 16 પ્રજાતિઓ અને 850 જાતિઓ ધરાવે છે. વાયોલા (Viola), હિબેન્થસ (Hybanthus) અને રિનોરિયા (Rinorea) આ કુળની મુખ્ય પ્રજાતિઓ છે. આ કુળની જાતિઓ બહુવર્ષાયુ શાકીય અથવા ક્ષુપ-સ્વરૂપ ધરાવે છે; ક્વચિત્ લતા-સ્વરૂપે [દા.ત., એન્ચિયેટા…
વધુ વાંચો >વારકરી સંપ્રદાય
વારકરી સંપ્રદાય : વૈષ્ણવ ધર્મમાંનો એક મહત્વનો સંપ્રદાય. તે મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટકમાં વધુ પ્રચલિત છે. પંઢરપુરના વિઠોબા તેના ઉપાસ્ય દેવ છે. આ સંપ્રદાયમાં જ્ઞાનેશ્વર, નામદેવ, એકનાથ તથા તુકારામ જેવા મહાન સંતો થઈ ગયા છે, જેમણે પોતાની અભંગ નામથી ઓળખાતી રચનાઓ દ્વારા તેને લોકપ્રિય અને ગૌરવાન્વિત બનાવવામાં બહુમૂલ્ય ફાળો આપ્યો છે.…
વધુ વાંચો >વારમ્બંગલ હારમાળા
વારમ્બંગલ હારમાળા : પૂર્વ ઑસ્ટ્રેલિયાની લિવરપુલ હારમાળામાંથી વાયવ્ય તરફ વિસ્તરેલી, આશરે 150 કિમી. લાંબી, ઓછી ઊંચાઈ ધરાવતી ગિરિમાળા. તેના પશ્ચિમ છેડે, કૂનબારાબ્રાન નજીક, આજથી આશરે 1.4 કરોડ વર્ષ અગાઉ થયેલાં જ્વાળામુખી-પ્રસ્ફુટનોને કારણે તે બનેલી, પરંતુ આજે તો તેના ઘસાયેલા અવશેષો માત્ર જોવા મળે છે. આજે જે અવશેષો જોવા મળે છે…
વધુ વાંચો >વારલી
વારલી : એક આદિવાસી જાતિ. અનેક વિદ્વાનોએ વારલી જાતિના મૂળ વતન વિશે અનુમાનો કર્યા છે. જેમના કોઈ નક્કર પુરાવા મળ્યા નથી. તેમનો કોઈ ઇતિહાસ નથી. બૉમ્બે ગૅઝેટિયરની નોંધ પ્રમાણે વારલીઓ મૂળ દક્ષિણ ભારતના કોંકણ તરફના વતનીઓ છે. ચૌદમી અથવા પંદરમી સદીમાં દખ્ખણમાંથી ફિરંગીઓને કારણે, કુદરતી કોપને કારણે, મરાઠાઓની સામ્રાજ્યવાદી પ્રવૃત્તિઓના…
વધુ વાંચો >વારલી ચિત્રકલા
વારલી ચિત્રકલા : દક્ષિણ ગુજરાતના સૂરત, વલસાડ અને નવસારી તથા વાયવ્ય મહારાષ્ટ્રના થાણે જિલ્લાની વારલી (ભીલ) આદિવાસી પ્રજાની લોક-ચિત્રકલા. છાણ-ગારો લીંપેલી ઝૂંપડાની ભીંતો વારલી ચિત્રકલાનું ફલક છે. ભીંત પર દોરવામાં આવતા ચિત્રને વારલી લોકો ‘ચોક’ અથવા ‘કંસારી’ પણ કહે છે. લગ્નવિધિની પ્રથમ જરૂરિયાત રૂપે આ ‘ચોક’ કે ‘કંસારી’ ચીતરવામાં આવે…
વધુ વાંચો >વારસદાર (1948)
વારસદાર (1948) : ગુજરાતી સામાજિક ચલચિત્ર. શ્રી સૌરાષ્ટ્ર પ્રોડક્શન અને નિર્માતા લક્ષ્મીચંદ શાહનું સર્જન. દિગ્દર્શક મગનલાલ ઠક્કર. આ ચિત્રની કથા આ પ્રમાણે છે : શેઠ બિહારીલાલ અમદાવાદના શ્રીમંત મહાજન તેમના ગ્રૅજ્યુએટ થયેલા ભત્રીજા વિનયને બેકારીને કારણે દુ:ખી થતો જોઈ, પોતાની સાથે રાખે છે. વિનય નીલા નામની એક સંસ્કારી યુવતીના પરિચયમાં…
વધુ વાંચો >વારસાધારો (ધી ઇન્ડિયન સક્સેશન ઍક્ટ, 1925)
વારસાધારો (ધી ઇન્ડિયન સક્સેશન ઍક્ટ, 1925) વ્યક્તિના અવસાન પછી તેની સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરવાના અધિકારનું વિવરણ કરતો કાયદો. વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે એટલે એની સંપત્તિ મેળવવાનો અધિકાર એટલે ઉત્તરાધિકાર અથવા વારસાહક. હિન્દુઓની બાબતમાં 1956થી હિંદુ સક્સેશન ઍક્ટ, 1956 અમલી છે. મુસ્લિમોની બાબતમાં મુસ્લિમ કાયદામાં એના વિશે જોગવાઈ કરી છે અને ખ્રિસ્તીઓ, પારસીઓ…
વધુ વાંચો >વારસાવેરો
વારસાવેરો : જુઓ મૃત્યુવેરો.
વધુ વાંચો >વારસો (succession)
વારસો (succession) વૈધિક અને કાલ્પનિક રીતે મૃત વ્યક્તિને અસ્તિત્વમાં રાખવાની એક પ્રક્રિયા અથવા યુક્તિ. તેથી કરીને મરનારની મિલકત એના પ્રતિનિધિમાં સ્થાપિત (vest) થાય છે. આ એક એવી યુક્તિ છે, જેને લઈને એક વ્યક્તિના અવસાનથી બીજી વ્યક્તિને મરનારની મિલકત અથવા એવી મિલકતમાં અમુક હિત મેળવવાનો અધિકાર પ્રાપ્ત થાય છે. વ્યક્તિના મૃત્યુથી…
વધુ વાંચો >વારાણસી
વારાણસી : ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્યના પૂર્વ છેડા પર આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 25° 20´ ઉ. અ. અને 83° 00´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 4,036 ચો.કિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ જિલ્લાનો આકાર અરબી ભાષાના 7 અંક જેવો છે. તેની ઉત્તરે જૉનપુર…
વધુ વાંચો >વા. રામસ્વામી
વા. રામસ્વામી (જ. 1889, થિંગુલર, જિ. તાંજાવર, તમિલનાડુ; અ. 1951) : તમિળ નવલકથાકાર, પત્રકાર, ચરિત્રલેખક અને સ્વાતંત્ર્યવીર. સનાતની વૈષ્ણવ બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મ. 1905માં કૉલેજમાં ઇન્ટરમીડિયેટનો અભ્યાસ છોડીને રાષ્ટ્રીય ચળવળમાં જોડાયા. 1909માં તેઓ બંગાળા ગયા. પુદુચેરીમાં છૂપા વેશે રહેતા અરવિંદને નાણાકીય સહાય આપવા તથા સંદેશાવાહક તરીકે કામ કરવા તેમને છૂપા દૂત…
વધુ વાંચો >વારાહ શ્રૌતસૂત્ર
વારાહ શ્રૌતસૂત્ર : જુઓ કલ્પસૂત્ર.
વધુ વાંચો >વારાહી કંદ
વારાહી કંદ : એકદળી વર્ગમાં આવેલા ડાયોસ્કોરિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Dioscoria bulbifera Linn. syn. D. crispata Roxb; D. pulchella Roxb; D. sativa Thunb; D. versicolor Buch-Ham. (સં. વારાહી કંદ; હિ. વારાઈ કંદ; ગુ. વારાહી કંદ, વણાવેલ, ડુક્કરકંદ, કનક; બં. બનાલુ, કુકુરાલુ; મ. મણાકુંદ. કારુકારિન્દા, ગથાલુ; તે. ચેદુપડ્ડુડુમ્પા;…
વધુ વાંચો >