૧૬.૧૮
મૅટિંગ્લી ટૉમસ કૅનેથથી મેનન અંજોલિ ઇલા
મેડેલિન
મેડેલિન (medellin) : દક્ષિણ અમેરિકાના કોલંબિયા દેશમાં, મધ્ય કૉર્ડિલેરામાં, બોગોટા પછીના બીજા ક્રમે આવતું મોટું શહેર અને ઔદ્યોગિક મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 6° 15´ ઉ. અ. અને 75° 35´ પ. રે. તે દેશના વાયવ્ય ભાગમાં સમુદ્ર-સપાટીથી આશરે 1,538 મીટરની ઊંચાઈ પર કાઉકા (Cauca) નદીથી પૂર્વમાં આવેલી રમણીય ખીણમાં આવેલું છે.…
વધુ વાંચો >મૅડેલુંગ અચળાંક
મૅડેલુંગ અચળાંક (Madelung Constant) : જેનો ઉપયોગ કરીને ધન અને ઋણ બિંદુ-વીજભારોની ત્રિપરિમાણી સ્ફટિક જાલક(lattice)ની સ્થિરવૈદ્યુત (electrostatic) ઊર્જા દર્શાવવામાં આવે છે તેવો એક સાંખ્યિક અચળાંક. આ રીતે મળતી સ્થિરવૈદ્યુત ઊર્જાની જાણકારી સ્ફટિકોની સંસંજક (cohesive) ઊર્જાની ગણતરીમાં અને ઘન પદાર્થ ભૌતિકી(solid state physics)ને લગતા કેટલાક પ્રશ્નોમાં ઉપયોગી છે. સામાન્ય રીતે આયનિક…
વધુ વાંચો >મેડૉના
મેડૉના (જ. 16 ઑગસ્ટ 1958, બે સિટી (Bay City), રૉચેસ્ટર મિશિગન, યુ.એસ.) : વિખ્યાત પૉપ-ગાયિકા. પૂરું નામ મેડૉના લુઈઝ સિકોન. તેમણે મિશિગન યુનિવર્સિટી ખાતે નર્તિકા તરીકેની તાલીમ લીધી હતી. ત્યારબાદ તેઓ ન્યૂયૉર્ક સિટી ગયાં; ત્યાં ન્યૂયૉર્કનાં સંખ્યાબંધ ગાયકવૃંદોમાં ગાયિકા તરીકે સાથ પુરાવવાની કામગીરી તેમણે શરૂ કરી. તેમણે માઇકલ જૅક્સનના મૅનેજરની…
વધુ વાંચો >મૅડ્રિગલ
મૅડ્રિગલ : સોળમી સદીમાં ઉદભવ પામેલ યુરોપિયન સંગીતનો એક પ્રકાર. આ પ્રકારના સંગીતની સર્વપ્રથમ રચનાઓ (compositions) 1530માં રોમમાં વાલેરિયો ડોરિકો(Valerio Dorico)એ છાપેલી ‘મૅડ્રિગલી દ દિવર્સી ઑતોરી’ (Madrigali de Diversi Autori) નામના પુસ્તકમાં મળી આવી છે. આ પુસ્તકમાં કૉસ્ટાન્ઝો ફેસ્ટા (Costanzo Festa) અને ફિલિપ વેર્દેલો (Philippe Verdelot) નામના બે સ્વરનિયોજકો(composers)ની રચનાઓ…
વધુ વાંચો >મૅડ્રિડ
મૅડ્રિડ : સ્પેનનું પાટનગર, મોટામાં મોટું શહેર અને ઔદ્યોગિક મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 40° 30° ઉ. અ. અને 3° 40´ પ. રે.ની આજુબાજુનો લગભગ 600 ચોકિમી.નો વિસ્તાર આવરી લે છે. મૅડ્રિડ એ મૅડ્રિડ પ્રાંતનું પણ પાટનગર છે. મૅડ્રિડ પ્રાંતનો વિસ્તાર આશરે 8,028 ચોકિમી. જેટલો છે. આ શહેર સમુદ્રસપાટીથી આશરે…
વધુ વાંચો >મેઢ
મેઢ : ઢાલપક્ષ (Coleoptera) શ્રેણીના સેરૅમ્બિસિડી (Cerambycidae) કુળના એક કીટકની ઇયળ (ડોળ). આ જીવાતની કુલ સાત જેટલી જાતિઓ નોંધાયેલી છે. તે પૈકી ભારતમાં પાંચ જાતિઓ જોવા મળે છે. તેમાંની Batocera rufomaculata De Geer. જાતિની ડોળ ગુજરાતમાં જોવા મળે છે. આ જીવાતનો ઉપદ્રવ આંબો, અંજીર, રબર, ફણસ, એવોકેડો, શેતૂર, સફરજન, નીલગિરિ…
વધુ વાંચો >મેઢ, અંજલિ
મેઢ, અંજલિ (જ. 11 સપ્ટેમ્બર 1928; અ. 10 ફેબ્રુઆરી 1979, વડોદરા) : ભરતનાટ્યમ્ નૃત્યશૈલીનાં જાણીતાં નૃત્યાંગના. સાત વર્ષની ઉંમરે તેઓ ભરતનાટ્યમ્ શિક્ષણ માટે દક્ષિણ ભારતની વિખ્યાત નૃત્યસંસ્થા ‘કલાક્ષેત્ર’ ગયાં ત્યારે તેમની નૃત્યછટા અને આત્મવિશ્વાસ જોઈ તેમનાં ગુરુ રુક્મિણીદેવીને તેમનામાં જન્મજાત કલાકારના અણસાર વર્તાયા હતા. અંજલિ મેઢનો ઉછેર કલારસિક વાતાવરણમાં થયો…
વધુ વાંચો >મેઢ, સુકુમાર શ્યામલાલ
મેઢ, સુકુમાર શ્યામલાલ (જ. 2 ઑક્ટોબર 1928, વારાણસી) : ગુજરાતના ખ્યાતનામ ભૂસ્તરવિદ. મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટી ઑવ્ બરોડાના ભૂસ્તરશાસ્ત્ર વિભાગના પ્રણેતા. જન્મ ગુજરાતી નાગર કુટુંબમાં. બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટીમાંથી ભૂસ્તરશાસ્ત્રના વિષયમાં 1948માં એમ.એસસી.ની પદવી મેળવી. 1951માં મ. સ. યુનિવર્સિટી, વડોદરા ખાતે સિવિલ ઇજનેરીમાં ઇજનેરી ભૂસ્તરશાસ્ત્રના વિષયમાં અધ્યાપક તરીકે વ્યાવસાયિક કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો.…
વધુ વાંચો >મેથડ ઍક્ટિંગ
મેથડ ઍક્ટિંગ : જે પાત્ર ભજવવાનું હોય તેનાં આંતરિક વિચારો, લાગણીઓ તથા ભાવનાઓ વગેરેને આત્મસાત્ કરીને અભિનય કરવાની શૈલી. અભિનયની યાંત્રિક કે બહિર્મુખી પદ્ધતિ કરતાં આ તદ્દન ઊલટી શૈલી છે; યંત્રવત્ પદ્ધતિમાં ટૅકનિક પરનું પ્રભુત્વ સર્વોપરી મનાય છે. વીસમી સદીનાં પ્રારંભિક વર્ષોમાં રશિયાના સ્તાનિસ્લૉવસ્કીએ ‘મેથડ ઍક્ટિંગ’નો પ્રારંભ તથા તેનો પુરસ્કાર…
વધુ વાંચો >મૅથિયસ, બૉબ
મૅથિયસ, બૉબ (જ. 17 નવેમ્બર 1930, ટુલૅર, કૅલિફૉર્નિયા, અમેરિકા; અ. 2 સપ્ટેમ્બર 2006, Fresno, કૅલિફૉર્નિયા, અમેરિકા) : દોડપથ અને રમતમેદાનના અદભુત અમેરિકી ખેલાડી. માત્ર 17 વર્ષની વયે જ તેઓ ઑલિમ્પિક રમતોત્સવમાં ડિકૅથલૉન નામની 10 રમતોમાં વિજેતા બન્યા. હાઈસ્કૂલના સિનિયર વિદ્યાર્થી તરીકે તેઓ આ 10 રમતોની સ્પર્ધા પ્રથમ વાર શીખ્યા હતા…
વધુ વાંચો >મૅટિંગ્લી, ટૉમસ કૅનેથ
મૅટિંગ્લી, ટૉમસ કૅનેથ (જ. 17 માર્ચ 1936, શિકાગો) : અમેરિકાના અવકાશયાત્રી. ઍપોલો પ્રોગ્રામના ચંદ્ર પર ઉતરાણના પાંચમા મિશનમાં તેમણે ઉડ્ડયન કર્યું હતું. 1966માં અવકાશયાત્રી તરીકે તેમની પસંદગી થઈ ત્યારે તેઓ નૌસેનામાં ટેસ્ટ પાઇલટ હતા. આમ તો ઍપોલો–13માં તેમને અવકાશયાત્રી તરીકે મોકલવાનું નક્કી થયેલું, પરંતુ તેમને ઓરીનો રોગ થતાં એ ઉડ્ડયનમાંથી…
વધુ વાંચો >મેટ્રોનિડેઝોલ
મેટ્રોનિડેઝોલ : અમીબા તથા અન્ય પ્રજીવો તેમજ અજારક જીવાણુઓ(anaerobic bacteria)થી લાગતા ચેપની સારવાર અને પૂર્વનિવારણ(prevention)માં વપરાતું ઔષધ. સન 1955માં નકામુરા(Nakamura)એ સૌપ્રથમ 2-નાઇટ્રેઇમિડેઝોલ(એઝોમાયસિન)ની ટ્રાઇકૉમોનાસ નામના પ્રજીવ(protozoa)ને મારી શકવાની ક્ષમતા દર્શાવી. તેને કારણે નાઇટ્રોઇમિડેઝોલ જૂથનાં વિવિધ સંયોજનોનું સંશ્લેષણ (synthesis) શરૂ થયું. તેમાંનું એક રસાયણ, 1(β–હાઇડ્રૉક્સિઇથાઇલ)–2–મિથાઇલ–5–નાઇટ્રોઇમિડેઝોલને હાલ મેટ્રોનિડેઝોલ કહે છે. તે ઍન્ટામિબા હિસ્ટૉલિટિકા…
વધુ વાંચો >મેટ્રોપૉલિટન મ્યુઝિયમ ઑવ્ આર્ટ, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.
મેટ્રોપૉલિટન મ્યુઝિયમ ઑવ્ આર્ટ, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ. (સ્થાપના : 1872) : અમેરિકાનું સૌથી મોટું અને વિશ્વનું અગ્રણી કલાવિષયક મ્યુઝિયમ. તે 5 હેક્ટર વિસ્તારમાં પથરાયેલું છે. 1868માં ન્યૂયૉર્ક હિસ્ટૉરિયન સોસાયટીએ આ મ્યુઝિયમની રચના કરી. 1880માં તેને ખસેડીને હાલના સેન્ટ્રલ પાર્કના ફિફ્થ ઍવન્યૂના છેડે આવેલા મકાનમાં વ્યવસ્થિત ગોઠવવામાં આવ્યું. 1888 અને 1894માં તેના…
વધુ વાંચો >મેડક
મેડક : સ્થાન-સીમા-વિસ્તાર : તેલંગણાનો પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 17° 27´થી 18° 19´ ઉ. અ. અને 77° 28´થી 79° 10´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 9,700 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે નિઝામાબાદ જિલ્લો, ઉત્તર અને ઈશાન તરફ કરીમનગર જિલ્લો, પૂર્વમાં વારંગલ જિલ્લો, અગ્નિ તરફ નાલગોંડા…
વધુ વાંચો >મેડતા
મેડતા : મારવાડનું એક અગત્યનું રાજ્ય. મુઘલ યુગ દરમિયાન એનું મહત્વ વધ્યું હતું. એનો કિલ્લો ઘણો મજબૂત હતો. મારવાડનું પાટનગર જોધપુર અને મેવાડનું પાટનગર ચિત્તોડ હતું. મારવાડના રાજા જોધાના પુત્ર દુદાએ મેડતામાં સ્વતંત્ર રાજ્યની સ્થાપના કરી હતી. સલ્તનતયુગ દરમિયાન અજમેરના મુસ્લિમ ગવર્નર સુજાએ ઈ. સ. 1491માં મેડતા ઉપર આક્રમણ કર્યું…
વધુ વાંચો >મૅડિસન, જેમ્સ
મૅડિસન, જેમ્સ (જ. 16 માર્ચ 1751, પૉર્ટ કૉનવે, વર્જિનિયા; અ. 28 જૂન 1836, ઓરેન્જ, વર્જિનિયા) : અમેરિકાના રાજકારણી અને ચોથા પ્રમુખ (1809–1817). તેમણે કૉલેજ ઑવ્ ન્યૂ જર્સી (પ્રિન્સટન યુનિવર્સિટી) ખાતે અભ્યાસ કર્યો. 1776માં તેમણે રાજકારણમાં પ્રવેશ કર્યો. તેમણે 1787ના ‘કૉન્સ્ટિટ્યૂશનલ કન્વેન્શન’માં અગ્રણી તરીકે ભાગ ભજવ્યો. ‘ધ ફેડરાલિસ્ટ પેપર્સ’ના લેખનમાં તેમનો…
વધુ વાંચો >મૅડિસન, ડૉલી
મૅડિસન, ડૉલી (જ. 20 મે 1768, ન્યૂ ગાર્ડન, નૉર્થ કૅરોલિના, યુ.એસ.; અ. 12 જુલાઈ 1849, વોશિંગ્ટન ડી.સી.) : અમેરિકાના પ્રમુખ જેમ્સ મૅડિસનનાં પત્ની (ફર્સ્ટ લૅડી). તેમના પ્રથમ પતિનું અવસાન થતાં, 1794માં તેમણે જૅમ્સ મેડિસન સાથે લગ્ન કર્યાં. પ્રમુખપત્ની તરીકે તેઓ ખૂબ લોકચાહના અને આદર પામ્યાં હતાં. મૅડિસનની રાજકીય કારકિર્દી આગળ…
વધુ વાંચો >મેડેરા (નદી)
મેડેરા (નદી) : ઍમેઝોન નદીની મુખ્ય સહાયક નદીઓ પૈકીની એક. તેનું પૉર્ટુગીઝ નામ રિયો મેડેરા છે. બ્રાઝિલ-બોલિવિયાની સરહદે આવેલા વિલા બેલા ખાતે ભેગી થતી મામોરી અને બેની નદીઓમાંથી આ નદી બને છે. આ સંગમ પછીથી તે ઉત્તર તરફ આશરે 100 કિમી. સુધી વહે છે, અહીં તે બ્રાઝિલ-બોલિવિયાની સરહદ રચે છે.…
વધુ વાંચો >મેડેરા ટાપુઓ
મેડેરા ટાપુઓ (Madeira Islands) : આફ્રિકાના વાયવ્ય કિનારાથી દૂર આટલાંટિક મહાસાગરમાં આવેલા જ્વાળામુખીજન્ય ટાપુઓનો સમૂહ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 32° 44´ ઉ. અ. અને 17° 00´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 796 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે કેનેરી ટાપુઓથી ઉત્તર તરફ 420 કિમી.ને અંતરે તથા જિબ્રાલ્ટરની સામુદ્રધુનીથી નૈર્ઋત્યમાં આવેલા…
વધુ વાંચો >