૧૨.૩૦

ફ્રૅંક, જેમ્સથી ફલ્યુરોમયતા (flurosis)

ફ્રૅંક, જેમ્સ

ફ્રૅંક, જેમ્સ (જ. 26 ઑગસ્ટ 1882, હૅમ્બર્ગ, જર્મની; અ. 21 મે 1964, ગોટિંગન, જર્મની) : વિજ્ઞાની ગુસ્તાવ હર્ટ્ઝ સાથે 1925ની સાલના ભૌતિકશાસ્ત્રનો સંયુક્ત નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર જર્મન ભૌતિકશાસ્ત્રી. પિતાનું નામ જેકબ અને માતાનું નામ રેબેકા. 1901–02 સુધી હાઇડલબર્ગની યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યો અને 1906માં બર્લિન યુનિવર્સિટીમાંથી ભૌતિકશાસ્ત્રના વિષયમાં પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી.…

વધુ વાંચો >

ફ્રેંચ કલા

ફ્રેંચ કલા ફ્રાંસમાં પાંગરેલી ચિત્ર, શિલ્પ અને સ્થાપત્યની કલા. યુરોપની કલાના કેટલાક પ્રવાહો અને શૈલીઓની જન્મભૂમિ ફ્રાંસ રહ્યું છે, તો સાથે સાથે યુરોપના અન્ય દેશોમાં પાંગરેલાં કલાપ્રવાહો અને શૈલીઓએ પણ ફ્રાંસમાં મૂળિયાં જમાવ્યાં હોય એવું પણ બન્યું છે. યુરોપની કલાના સમગ્ર વિકાસમાં ફ્રાંસનો ફાળો નાનોસૂનો ન કહેવાય. કલાના 30,000 વરસ…

વધુ વાંચો >

ફ્રેંચ ગિયાના અંતરીક્ષમથક

ફ્રેંચ ગિયાના અંતરીક્ષમથક : ફ્રેંચ ગિયાના(દક્ષિણ અમેરિકા)માં કુરુ ખાતે આવેલું યુરોપીય અંતરીક્ષ સંસ્થા(ESA)નું અંતરીક્ષયાન-પ્રમોચન-મથક. વિષુવવૃત્તથી ફક્ત 2° ઉ. અ. પર આવેલું આ પ્રમોચન-મથક ઉપગ્રહને ભૂ-સમક્રમિક સ્થાનાંતરણ કક્ષામાં પ્રક્ષેપિત કરવા માટે ખૂબ અનુકૂળ છે. વળી, પૂર્વ કે ઉત્તર દિશામાં પ્રમોચન દરમિયાન પ્રમોચન-વાહનનો ઉડ્ડયન-પથ 3,000 કિમી. સુધી સમુદ્ર પર જ હોય છે.…

વધુ વાંચો >

ફ્રૉઇડ, ડૉ. આન્ના

ફ્રૉઇડ, ડૉ. આન્ના (જ. 3 ડિસેમ્બર 1895, વિયેના, ઑસ્ટ્રિયા; અ. 9 નવેમ્બર 1982, લંડન) : વિખ્યાત મનોવિશ્લેષક મહિલા. ડૉ. સિગ્મન્ડ ફ્રૉઇડ અને માર્થા ફ્રૉઇડનાં છ સંતાનોમાં આન્ના સૌથી નાનાં અને એકમાત્ર મનોવિશ્લેષક થયેલાં સંતાન હતાં. એમનો સઘળો અભ્યાસ વિયેનાની કન્યાશાળા અને ‘કૉલેજ લા દ સીશુમ’માં પૂરો થયેલો. તેમણે આ જ…

વધુ વાંચો >

ફ્રૉઇડ, સિગ્મન્ડ

ફ્રૉઇડ, સિગ્મન્ડ (જ. 6 મે 1856, ફ્રાઇબર્ગ, મોરેવિયા; અ. 1938, લંડન) : મનોવિશ્લેષણ વિચારધારાના પ્રણેતા તરીકે જગતભરમાં ખ્યાતિ પામેલા મનોવિજ્ઞાની. તેમનો જન્મ એક યહૂદી કુટુંબમાં થયો. પિતા જેકૉબની બીજી પત્ની એલિવિયાનું તેઓ પ્રથમ સંતાન હતા. તેમને ત્રણ નાની બહેનો અને બે નાના ભાઈઓ હતા. ચાર વર્ષની વયે તેઓ પરિવાર સાથે…

વધુ વાંચો >

ફ્રૉનહૉફર, જૉસેફ વૉન

ફ્રૉનહૉફર, જૉસેફ વૉન (જ. 6 માર્ચ 1787, સ્ટ્રોબિંગ, બવેરિયા; અ. 7 જૂન 1826, મ્યુનિક) : જર્મન ભૌતિકશાસ્ત્રી. તેમણે સૂર્યના (સૌર) વર્ણપટ(solar spectrum)ની કાળી રેખાઓ(dark lines)નો સૌપ્રથમ અભ્યાસ કર્યો, જે હવે તેમના નામ ઉપરથી ‘ફ્રૉનહૉફર રેખાઓ’ તરીકે ઓળખાય છે. વર્ણપટની આવી કાળી રેખાઓને ‘ઉત્ક્રાંત’ રેખાઓ (reversed lines) અને આ ઘટનાને ‘વર્ણપટ…

વધુ વાંચો >

ફ્રૉનહૉફર રેખાઓ

ફ્રૉનહૉફર રેખાઓ : સૌર વર્ણપટમાં જોવા મળતી કાળી રેખાઓ. શ્વેતપ્રકાશનું કિરણ પ્રિઝમ પર આપાત કરતાં તે જુદા જુદા રંગનાં વક્રીભૂત કિરણો આપે છે. પ્રત્યેક રંગ માટે વક્રીભવનકોણનું મૂલ્ય અલગ અલગ હોય છે. ન્યૂટને દર્શાવ્યું કે સૂર્યમાંથી આવતો પ્રકાશ સળંગ વર્ણપટ આપે છે અને તે રાતા પ્રકાશથી પારજાંબલી પ્રકાશ સુધી વિસ્તરેલો…

વધુ વાંચો >

ફ્રૉબેલ, ફ્રેડરિક

ફ્રૉબેલ, ફ્રેડરિક (જ. 21 એપ્રિલ 1782, ઓબરવિઝબાખ, ટુરિંગિયા, જર્મની; અ. 21 જૂન 1852, મેરિયેન્ટલ, ટુરિંગિયા, જર્મની) : બાલશિક્ષણ માટેની કિન્ડરગાર્ટન પદ્ધતિના પ્રણેતા. આખું નામ ફ્રેડરિક વિલ્હેમ ઑગસ્ટ ફ્રૉબેલ. બાલ્યાવસ્થામાં ઘણું દુ:ખ વેઠ્યું. તેમના જન્મ પછી થોડા સમયમાં માતાનું મૃત્યુ થયેલું. તેમને પિતા તથા મામાએ ઉછેર્યા. મામાએ તેમને નિશાળે મોકલ્યા, પણ…

વધુ વાંચો >

ફ્રૉમ, ઍરિક

ફ્રૉમ, ઍરિક (જ. 23 માર્ચ 1900, ફ્રૅન્કફર્ટ, જર્મની; અ. 18 માર્ચ 1980) : અગ્રણી સમાજશાસ્ત્રી. મૂળે જર્મન ફ્રૉમ 1934થી અમેરિકામાં સ્થાયી થયા હતા. કાર્લ માર્ક્સ, ફ્રૉઇડ અને અસ્તિત્વવાદથી પ્રભાવિત થયેલા ફ્રૉમે વિશિષ્ટ માનવીય પરિસ્થિતિને કેન્દ્રમાં મૂકીને તેમનો મનોવૈજ્ઞાનિક ર્દષ્ટિકોણ વિકસાવ્યો છે. જર્મનીમાં હાયડલબર્ગ યુનિવર્સિટીમાંથી તેઓ સમાજશાસ્ત્રમાં 1922માં પીએચ.ડી. થયા હતા.…

વધુ વાંચો >

ફ્રૉસ્ટ, રૉબર્ટ

ફ્રૉસ્ટ, રૉબર્ટ (જ. 26 માર્ચ 1874, સાનફ્રાન્સિસ્કો, અમેરિકા; અ. 29 જાન્યુઆરી 1963, બૉસ્ટન, અમેરિકા) : જાણીતા અમેરિકન કવિ. ક્ષયની બીમારીમાં 1885માં પિતાનું અવસાન થતાં માતા મૅસેચૂસેટના સેલમ ગામમાં શિક્ષિકા બન્યાં અને રૉબર્ટ એ ગામની શાળામાં દાખલ થયા. માતાની આછીપાતળી આવકમાં ઉમેરો કરવા 12 વર્ષની વયે મોચીની દુકાનમાં અને રજાઓ દરમિયાન…

વધુ વાંચો >

ફ્લોરોમિતિ (fluorometry)

Mar 2, 1999

ફ્લોરોમિતિ (fluorometry) : કોઈ એક તરંગલંબાઈના વિકિરણ વડે પદાર્થને ઉદભાસિત કરતા નમૂના દ્વારા વિકિરણના અવશોષણ બાદ તે જ અથવા વધુ તરંગલંબાઈના વિકિરણનું પુન:-ઉત્સર્જન માપી પદાર્થની સાંદ્રતા નક્કી કરવાની રાસાયણિક વિશ્લેષણની પદ્ધતિ. આ એક ખૂબ સંવેદનશીલ વૈશ્લેષિક પદ્ધતિ છે. સામાન્ય રીતે જીવરસાયણશાસ્ત્રીઓ તથા ચિકિત્સકીય (clinical) અને વૈશ્લેષિક રસાયણશાસ્ત્રીઓ તેનો ઉપયોગ વધુ…

વધુ વાંચો >

ફલ્યુરોમયતા (flurosis)

Mar 2, 1999

ફલ્યુરોમયતા (flurosis) : લાંબા સમય સુધી પીવાના પાણીમાં ભારે માત્રામાં ફ્લોરાઇડ દ્રવ્યોને લેવાથી થતો રોગ. ચોક્કસ વિસ્તારના અનેક લોકો એક જ પ્રકારના જળાશયમાંથી પાણી લેતા હોય છે. તેને કારણે સ્થાનિક ર્દષ્ટિએ એક વ્યાપક અને વસ્તીસ્થાયી રોગ (endemic disease) તરીકે તે જોવા મળે છે. મુખ્યત્વે તે હાડકાંને નબળાં તથા પોચાં કરે…

વધુ વાંચો >