૧૨.૨૭

ફેલ્સ્પાર વર્ગથી ફૉર્ટ-દ-ફ્રાન્સ

ફેલ્સ્પાર વર્ગ

ફેલ્સ્પાર વર્ગ : ખડકનિર્માણ માટેનાં આવશ્યક ઍલ્યુમિનોસિલિકેટ ખનિજોના મહત્વના સમૂહનો ફેલ્સ્પાર વર્ગમાં સમાવેશ કરેલો છે. રાસાયણિક બંધારણ : ફેલ્સ્પાર ખનિજોનું એક સમૂહ તરીકે સર્વસામાન્ય બંધારણ પોટૅશિયમ, સોડિયમ, કૅલ્શિયમ અને ક્વચિત્ બેરિયમ સહિત ઍલ્યુમિનિયમના સિલિકેટથી બનેલું હોય છે. તેમનું રાસાયણિક બંધારણ OrxAbyAnz એ રીતે મુકાય, જેમાં x + y + z…

વધુ વાંચો >

ફેલ્સ્પેથૉઇડ ખડકો

ફેલ્સ્પેથૉઇડ ખડકો : અગ્નિકૃત ખડકોનો એક વિશિષ્ટ પ્રકાર. આ પ્રકારના ખડકોના બંધારણમાં રહેલાં ખનિજોમાં સિલિકાથી અતૃપ્ત ફેલ્સ્પેથૉઇડ વર્ગનાં ખનિજો – લ્યુસાઇટ, નેફેલીન, કેન્ક્રિનાઇટ, સોડાલાઇટ, હોયેન, નોસિયન, લેઝ્યુરાઇટ–નો સમાવેશ થાય છે. આ ખડકો સિલિકા અને ઍલ્યુમિનિયમના સંબંધમાં આલ્કલી(Na2O + K2O)ની ઊંચી ટકાવારીની વિશિષ્ટતાવાળા હોય છે. આ ખડકો કુદરતમાં અંત:કૃત, અગ્નિકૃત તેમજ…

વધુ વાંચો >

ફેલ્સ્પેથૉઇડ ખનિજવર્ગ

ફેલ્સ્પેથૉઇડ ખનિજવર્ગ : ફેલ્સ્પાર સમકક્ષ, પરંતુ સિલિકાથી અસંતૃપ્ત ખનિજોનો સમૂહ. ફેલ્ડસ્પેથોઈડ – આલ્કલી – એલ્યુમીનો સિલિકેટ સમૂહના ખનિજો ફેલ્સ્પારના બંધારણને મળતા આવે છે. તેમાં સિલિકા-આલ્કલીનું પ્રમાણ ફેલ્સ્પાર કરતાં ઓછું હોય છે. આ ખનિજોના ભૌતિક અને રાસાયણિક ગુણધર્મો ફેલ્સ્પાર અને ઝીઓલાઇડના ગુણધર્મોની વચ્ચેની કક્ષામાં આવેલા હોય છે. નેફેલીન અને લ્યુસાઇટનું પ્રમાણ…

વધુ વાંચો >

ફૅશન

ફૅશન : સામાજિક રૂઢિઓ અને જરૂરિયાતોને વખતોવખત આપવામાં આવતો નાવીન્યનો ઓપ, તેની લઢણો અને તેના પ્રવાહો. આ સામાજિક રૂઢિઓ અને જરૂરિયાતોમાં પહેરવેશ, ઘરેણાં, કેશકલા, શૃંગાર, રાચરચીલું, ઘરસજાવટ, ઘરમાં વપરાતાં ઉપકરણો, વાહનો, આહારની વાનગીઓ, ચિત્ર-શિલ્પ-સ્થાપત્ય, સાહિત્ય, સંગીત, નૃત્ય, નાટ્ય, ફિલ્મની કળાઓ, વાતચીતની છટાઓ, શબ્દો અને ઉચ્ચારવાની રીત, આનંદ-પ્રમોદની પદ્ધતિઓ અને સામાજિક…

વધુ વાંચો >

ફેસિયા

ફેસિયા : પટ્ટો. દીવાલના ભાગ રૂપે અથવા સ્તંભોની રચનામાં સ્તંભ ઉપર રચાયેલા પાશ્ચાત્ય સ્થાપત્યની પરિભાષામાં પાટડાની રચનામાં થર અલગ પાડતા પટ્ટાને ફેસિયા કહેવાય છે. ભારતીય સ્થાપત્યમાં આ ‘થર’ તરીકે જ ઓળખાય છે. તેમાં જુદા જુદા વિષય પર આધારિત શિલ્પકૃતિઓ કંડારાય છે; જેમ કે, નરથર, ગજથર વગેરે. આ થર દ્વારા દીવાલોની…

વધુ વાંચો >

ફૈઝ અહમદ ફૈઝ

ફૈઝ અહમદ ફૈઝ (જ. 1911, સિયાલકોટ; અ. નવેમ્બર 1984, લાહોર) : ભારતીય પ્રગતિશીલ સાહિત્યકારોની પ્રથમ પંક્તિના કવિ, લેખક, પત્રકાર અને પ્રાધ્યાપક. તેમના પિતા ચૌધરી સુલતાન મોહમ્મદખાન સિયાલકોટના ખ્યાતનામ બૅરિસ્ટર અને સાહિત્યપ્રેમી જીવ હતા. ફૈઝ અહમદે પ્રાથમિક-માધ્યમિક શિક્ષણ લાહોરમાં મેળવીને સરકારી કૉલેજમાંથી અંગ્રેજી વિષય સાથે સ્નાતકની ઉપાધિ મેળવી. તે પછી અરબીમાં…

વધુ વાંચો >

ફૈઝલાબાદ

ફૈઝલાબાદ : પાકિસ્તાનના પંજાબ પ્રાંતના સરગોધા વિભાગમાં આવેલો જિલ્લો (ક્ષેત્રફળ : 9,106 ચોકિમી.) અને તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લાનું વડું મથક તથા શહેર. 1979 સુધી તે લ્યાલપુર નામથી ઓળખાતું હતું. ભૌગોલિક સ્થાન : 31° 30´ ઉ. અ. અને 73° 04´ પૂ. રે. ચિનાબ અને રાવી નદીઓના સંગમસ્થાનથી ઉપરવાસમાં રચાતા રેચના…

વધુ વાંચો >

ફૈઝાબાદ (1)

ફૈઝાબાદ (1) : ઉત્તરપ્રદેશના પૂર્વભાગમાં આવેલો જિલ્લો, જિલ્લામથક તથા શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 26° 47´ ઉ. અ. અને 82° 10´ પૂ. રે.ની આજુબાજુ વિસ્તરેલો છે. તેનો કુલ વિસ્તાર 2075.5 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની ઉત્તરમાં ગોન્ડા અને બસ્તી જિલ્લા, ઈશાનમાં ગોરખપુર, પૂર્વમાં અકબરપુર, અગ્નિ અને દક્ષિણમાં આઝમગઢ અને સુલતાનપુર તથા…

વધુ વાંચો >

ફૈઝાબાદ (2)

ફૈઝાબાદ (2) : ઈશાન અફઘાનિસ્તાનમાં કોકચેહ નદી પર 1,200 મીટરની ઊંચાઈ પર આવેલું બદખશાનનું પાટનગર. ભૌ. સ્થાન : 37° 10´ ઉ. અ. અને 70° 32´ પૂ. રે.. શિયાળામાં ત્યાં થતી વધુ પડતી હિમવર્ષાથી ક્યારેક તે આજુબાજુના ભાગોથી અલગ પડી જાય છે, પરંતુ ઉનાળા ખુશનુમા રહે છે. થોડીક જગાઓમાં ખેતી થાય…

વધુ વાંચો >

ફૈઝી, અબુલ ફેઝ

ફૈઝી, અબુલ ફેઝ (જ. 1547, આગ્રા; અ. 1595) : પ્રસિદ્ધ ફારસી કવિ. અમીર ખુશરૂ તથા ઉર્ફી શીરાઝીની હરોળના ત્રીજા કવિ. તેઓ મુઘલ શહેનશાહ અકબરના દરબારના નવ રત્નોમાંના એક હતા. શેખ મુબારક નાગોરના બે પુત્રોમાં તેઓ જ્યેષ્ઠ હતા. ફૈઝીએ પોતાના વિદ્વાન પિતા પાસેથી વિવિધ શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન મેળવ્યું હતું. ટૂંક સમયમાં જ…

વધુ વાંચો >

ફૉરમ

Feb 27, 1999

ફૉરમ : રોમન સ્થાપત્યમાં શહેરની એક મુખ્ય પ્રાંગણરૂપ જગ્યા. ભારતીય સંદર્ભમાં શહેરનો મુખ્ય ચોક. રોમના નગર-આયોજનમાં ફૉરમ લોકોને વ્યવસ્થિત રીતે એકઠા થવાની જગા તરીકે મહત્વનું હતું. તેનો સંબંધ લોકજીવન સાથે રહેતો હતો. ત્યાં લોકોત્સવો યોજાતા હતા. આ જગ્યાની ફરતે સ્તંભાવલિ અથવા તો અગત્યની સંસ્થાકીય ઇમારતો રહેતી હતી. તેના દ્વારા ફૉરમની…

વધુ વાંચો >

ફૉરમૅન, મિલોસ

Feb 27, 1999

ફૉરમૅન, મિલોસ (જ. 18 ફેબ્રુઆરી 1932, કાસ્લાવ, ચેકગણતંત્ર) : હૉલિવુડના ખ્યાતિપ્રાપ્ત ચલચિત્ર દિગ્દર્શક અને અભિનેતા. યહૂદી પિતા અને પ્રોટેસ્ટન્ટ માતાનું સંતાન. બીજા વિશ્વયુદ્ધ (1939–45) દરમિયાન નાઝી યાતના શિબિરમાં માતાપિતાનું છત્ર ગુમાવી દેતાં સગાંઓએ તેમનો ઉછેર કર્યો. પ્રાગની ખ્યાતનામ સંગીત અને નાટ્યકળાની અકાદમીમાંથી સ્નાતક થયા બાદ 1950ના દાયકામાં પટકથાઓ લખવાનો પ્રારંભ…

વધુ વાંચો >

ફોરિયે, ઝ્યાં બૅપ્ટિસ્ટે

Feb 27, 1999

ફોરિયે, ઝ્યાં બૅપ્ટિસ્ટે (જ. 21 માર્ચ 1768; અ. 16 મે 1830, પૅરિસ) : ફ્રેંચ ગણિતશાસ્ત્રી. ઇજિપ્ત વિશે સારા જાણકાર અને કુશળ વહીવટદાર. તેમણે ઘન પદાર્થોમાં થતા ઉષ્ણતાવહનનું અનંત ગાણિતિક શ્રેઢીઓના સ્વરૂપમાં વિશ્લેષણ કર્યું, જે ફોરિયે શ્રેઢીઓ (Fourier series) તરીકે ઓળખાય છે. તેમના કાર્યે ગાણિતિક ભૌતિકશાસ્ત્ર અને ઉષ્માના વૈશ્લેષિક સિદ્ધાંતોના સંશોધનને…

વધુ વાંચો >

ફોરિયે શ્રેઢી

Feb 27, 1999

ફોરિયે શ્રેઢી (Fourier Series) : આવર્તી (periodic) ઘટનાઓનો અભ્યાસ કરવામાં વપરાતું ગાણિતિક સાધન. પ્રકાશ અને ધ્વનિની તરંગગતિ(wave motion)માં તેમજ કંપમાન (vibrating) તાર અને ખગોલીય કક્ષા જેવા દોલાયમાન (oscillatory) યાંત્રિક તંત્રના અભ્યાસમાં પણ આ શ્રેઢી અનિવાર્ય ઉપકરણ તરીકે વપરાય છે. સંભાવ્યતા(probability)ના સિદ્ધાંતો અને આંશિક વિકલ સમીકરણ (partial differential equations) ગણિતની આ…

વધુ વાંચો >

ફોરેન્સિક (ન્યાય-સહાયક) વિજ્ઞાન

Feb 27, 1999

ફોરેન્સિક (ન્યાય-સહાયક) વિજ્ઞાન ગુનાશોધમાં સહાય કરતું વિજ્ઞાન. ભૌતિક પદાર્થ/વસ્તુ અથવા સૈદ્ધાંતિક સમસ્યાઓના અભ્યાસમાં વિજ્ઞાનનો ઉપયોગ કરીને તેનાં પરિણામોને ન્યાયાલયમાં વૈજ્ઞાનિક પુરાવા તરીકે સ્વીકારવામાં આવે છે. બીજા અર્થમાં ન્યાયસહાયક વિજ્ઞાન એટલે ગુનાની તપાસ અને ન્યાયિક અનુશાસનમાં વૈજ્ઞાનિક રીતો અને સિદ્ધાંતોનો ઉપયોગ પણ કહી શકાય. ફોરેન્સિક શબ્દ લૅટિન પર્યાય ફરેન્સિસ ઉપરથી આવેલ…

વધુ વાંચો >

ફૉરેસ્ટ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (વનસંશોધન સંસ્થા)

Feb 27, 1999

ફૉરેસ્ટ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (વનસંશોધન સંસ્થા) : ભારતમાં વન અંગેનાં સંશોધનો સાથે સંકળાયેલી સંસ્થા. આ કાર્ય ભારતમાં લગભગ 1906માં આરંભાયું હોવાનો ઉલ્લેખ છે. આ કામગીરી દહેરાદૂન ખાતે ‘ઇમ્પીરિયલ ફૉરેસ્ટ કૉલેજ’ નામના વન મહાવિદ્યાલય ખાતે શરૂ કરવામાં આવી હતી. તે સમયે આ સંસ્થામાં વનવિજ્ઞાન(forestry), વનપ્રબંધ (forest management), વનપ્રાણીશાસ્ત્ર, વનવનસ્પતિશાસ્ત્ર, વનઅર્થશાસ્ત્ર અને વનરસાયણશાસ્ત્ર…

વધુ વાંચો >

ફૉર્ટ-દ-ફ્રાન્સ

Feb 27, 1999

ફૉર્ટ-દ-ફ્રાન્સ : ફ્રેન્ચ વેસ્ટ ઇન્ડીઝના લઘુ ઍન્ટિલિઝ ટાપુસમૂહમાં આવેલા માર્ટિનિક ટાપુનું પાટનગર, બંદર તથા મુખ્ય શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 14° 36´ ઉ. અ. અને 61° 05´ પ. રે. તે માર્ટિનિક ટાપુના પશ્ચિમ કિનારા પરના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં માદામ નદીમુખ પર આવેલું છે. માર્ટિનિક ટાપુ ફ્રાન્સનું દરિયાપારનું એક સંસ્થાન છે અને ફૉર્ટ-દ-ફ્રાન્સ…

વધુ વાંચો >