ખંડ ૫

કિઓન્જારથી ક્રિમોના

કિઓન્જાર

કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…

વધુ વાંચો >

કિકુમારો

કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…

વધુ વાંચો >

કિગાલી

કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…

વધુ વાંચો >

કિચલુ ડૉ. સૈફુદ્દીન

કિચલુ, ડૉ. સૈફુદ્દીન (જ. 15 જાન્યુઆરી 1888; અમૃતસર, પંજાબ; અ. 9 ઑક્ટોબર 1963, ન્યૂ દિલ્હી) : ભારતના સ્વાતંત્ર્યસેનાની તથા રાષ્ટ્રવાદી મુસ્લિમ રાજનીતિજ્ઞ. કાશ્મીરી મુસ્લિમ કુટુંબમાં જન્મ. માધ્યમિક શિક્ષણ અમૃતસરમાં, કૉલેજશિક્ષણ આગ્રા તથા અલીગઢમાં લીધુ. કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ., લંડન યુનિવર્સિટીમાંથી બાર-ઍટ-લૉ તથા જર્મનીમાંથી પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી. 1915માં અમૃતસરમાં વકીલાત સાથે…

વધુ વાંચો >

કિઝીલકુમનું રણ

કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.

વધુ વાંચો >

કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા

કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…

વધુ વાંચો >

કિડ ટોમસ

કિડ ટોમસ (જ. 6 નવેમ્બર 1558, બેપ્ટિઝમ, લંડન; અ. 30 ડિસેમ્બર 1594, લંડન) : એલિઝાબેથન યુગના અંગ્રેજી નાટ્યકાર. લંડનની મર્ચન્ટ ટેલર્સ સ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો અને થોડો સમય દસ્તાવેજ-લેખક તરીકેનો વ્યવસાય કર્યો. સમકાલીન નામી નાટ્યકાર માર્લો સાથે તેમને ગાઢ મૈત્રી હતી. તેમની કૃતિઓમાં ‘ધ સ્પૅનિશ ટ્રૅજેડી’ (1592) ખૂબ ખ્યાતિ પામેલું નાટક…

વધુ વાંચો >

કિડલૅન્ડ ફિન

કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…

વધુ વાંચો >

કિડવાઈ રફી અહમદ

કિડવાઈ, રફી અહમદ (જ. 18 ફેબ્રુઆરી 1894, મસૌલી, જિ. બારાબંકી, ઉત્તરપ્રદેશ; અ. 24 ઑક્ટોબર 1954, નવી દિલ્હી) : સ્વાતંત્ર્ય-સૈનિક, કૉંગ્રેસી નેતા અને દેશમાંથી હિંમતપૂર્વક માપબંધી દૂર કરનાર કેન્દ્ર સરકારના અન્નખાતાના મંત્રી. આશરે એક હજાર વર્ષ અગાઉ, તેમના પૂર્વજ કાજી કિડવા મહંમદ ગઝનીના રસાલા સાથે ભારત આવ્યા હતા. 1918માં અલીગઢની એમ.એ.ઓ.…

વધુ વાંચો >

કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ

કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…

વધુ વાંચો >

કૅન્સર – વિલ્મનું : જુઓ કૅન્સર – બાળકોનું

Jan 16, 1993

કૅન્સર, વિલ્મનું : જુઓ કૅન્સર, બાળકોનું.

વધુ વાંચો >

કૅન્સર વૉર્ડ – ધ

Jan 16, 1993

કૅન્સર વૉર્ડ, ધ : નોબેલ પારિતોષિકવિજેતા (1970) રશિયન નવલકથાકાર ઍલેક્ઝાન્ડર સૉલ્ઝિનિત્સિનની નવલકથા. રાષ્ટ્રની નીતિ વિરુદ્ધ લેખનકાર્ય બદલ તેમને 1953 બાદ સાઇબીરિયામાં દેશનિકાલ કરવામાં આવ્યા હતા. ત્યાં તેમને કૅન્સરની બીમારી લાગુ પડી. તેથી તેમને હૉસ્પિટલમાં દાખલ કરી તેમના પર શસ્ત્રક્રિયા કરવામાં આવી. હૉસ્પિટલમાં થયેલા અનુભવો પર આ નવલકથા રચાઈ છે. તેમની…

વધુ વાંચો >

કૅન્સર – વ્યવસાયલક્ષી : જુઓ કૅન્સર

Jan 16, 1993

કૅન્સર, વ્યવસાયલક્ષી : જુઓ કૅન્સર.

વધુ વાંચો >

કૅન્સર-શસ્ત્રક્રિયા : જુઓ કૅન્સર

Jan 16, 1993

કૅન્સર-શસ્ત્રક્રિયા : જુઓ કૅન્સર.

વધુ વાંચો >

કૅન્સર – શિશ્ન(penis)નું તથા મૂત્રાશયનળીનું

Jan 16, 1993

કૅન્સર, શિશ્ન(penis)નું તથા મૂત્રાશયનળીનું : શિશ્નનું કૅન્સર : પુરુષોના બાહ્ય જનનાંગ(external genitalia)નું કૅન્સર થવું તે. શિશ્ર્ન પોચી વાહિનીજન્ય (vascular) પેશીનું બનેલું અંગ છે જેમાં લોહી ભરાય ત્યારે તેનું કદ વધે છે. તે પુરુષોમાં પેશાબના ઉત્સર્ગ તથા વીર્યના બહિ:ક્ષેપ માટે વપરાતું અંગ છે. તેના મુખ્ય 3 ભાગ છે : મૂળ, દંડ…

વધુ વાંચો >

કૅન્સર – શુક્રપિંડ(testis)નું

Jan 17, 1993

કૅન્સર, શુક્રપિંડ(testis)નું : પુરુષોના જનનપિંડ(gonad)ને શુક્રપિંડ કહે છે. તેમાં શુક્રકોષો અને પુરુષોનો અંત:સ્રાવ, ટેસ્ટોસ્ટીરોન ઉત્પન્ન થાય છે. શુક્રપિંડની ઉપર અધિશુક્રપિંડ અથવા અધિવૃષણ (epididymis) આવેલ છે. શુક્રપિંડમાં આવેલી શુક્રજનકનલિકા(seminiferous tubules)માં બનતા શુક્રકોષો શુક્રવાહિની (vas deferens) દ્વારા બહારની તરફ જાય છે. શુક્રપિંડને વૃષણ પણ કહે છે. તે 5 × 2.5 સેમી. કદના…

વધુ વાંચો >

કૅન્સર – સ્તન(breast)નું

Jan 17, 1993

કૅન્સર, સ્તન(breast)નું : સ્તનનું કૅન્સર થવું તે. છાતીના આગળના ભાગમાં ચામડી નીચે આવેલી દૂધ ઉત્પન્ન કરતી ગ્રંથિઓના સમૂહને સ્તન કહે છે. સગર્ભતા તથા પ્રસવ પછી તે સ્ત્રીઓમાં વિશિષ્ટ રીતે વિકસે છે. પુરુષોમાં તે અવશિષ્ટ સ્વરૂપે રહેલું હોય છે. તે પશ્ચિમી દેશો તથા શહેરી વિકસિત વિસ્તારોની સ્ત્રીઓનું મુખ્ય કૅન્સર છે. અમેરિકામાં…

વધુ વાંચો >

કૅન્સર – સ્થાનાંતરિત અજ્ઞાતમૂળ

Jan 17, 1993

કૅન્સર, સ્થાનાંતરિત અજ્ઞાતમૂળ : લસિકાગ્રંથિ (lymphnode), હાડકાં, ફેફસાં, યકૃત (liver) વગેરેમાં ફેલાયેલું હોય એવું કૅન્સર મૂળ કયા અવયવમાં ઉદભવ્યું છે તેની જાણકારી પ્રાપ્ત ન થઈ શકતી હોય તો તેને સ્થાનાંતરિત અજ્ઞાતમૂળ કૅન્સર (metastases of unknown origin, MUO) કહે છે. ભારતમાં દર્દીની શારીરિક તપાસ તથા શક્ય બધી જ પ્રયોગશાળાકીય તથા એક્સ-રે…

વધુ વાંચો >

કૅન્સર – સ્વરપેટીનું : જુઓ કૅન્સર – મોં – નાક અને ગળાનું

Jan 17, 1993

કૅન્સર, સ્વરપેટીનું : જુઓ કૅન્સર, મોં, નાક અને ગળાનું.

વધુ વાંચો >

કૅન્સર – સ્વાદુપિંડ(pancreas)નું

Jan 17, 1993

કૅન્સર, સ્વાદુપિંડ(pancreas)નું : સ્વાદુપિંડનું કૅન્સર થવું તે. જઠરમાંથી પચવો શરૂ થયેલો ખોરાક નાના આંતરડામાં પ્રવેશે છે ત્યારે તેના શરૂઆતના ભાગમાં સ્વાદુપિંડનો પાચકરસ તથા પિત્તરસ ખોરાક સાથે ભળે છે અને ખોરાકનું પાચન થાય છે. નાના આંતરડાનો આ ભાગ અંગ્રેજી મૂળાક્ષર ‘સી’ જેવો હોય છે અને તેને પક્વાશય (duodenum) કહે છે. તેના…

વધુ વાંચો >