૨૪
સોઇન્કા, વોલથી સ્વોબોડા, લુડવિક
સ્ટીરિયોસ્કોપી
સ્ટીરિયોસ્કોપી : બે આંખોથી એકસાથે જોવાની ઘટના કે જે ત્રિપરિમાણમાં દૃશ્યનો અનુભવ કરાવે. અવકાશમાં વસ્તુઓના સાપેક્ષ અંતર તાદૃશ અવગમન (perception) કરાવે છે. આ અનુભવમાં અવલોકનકાર આંખોથી જુદા જુદા અંતરે સ્થિત વસ્તુઓ વચ્ચેની જગ્યાને જોતો જણાય છે. સ્ટીરિયોસ્કોપીની એક એવી વિશિષ્ટ અસર છે કે જેને તેની ક્ષમતા ન હોય તેને સમજાવી…
વધુ વાંચો >સ્ટીવન્સન એડલાઈ એવિંગ
સ્ટીવન્સન, એડલાઈ એવિંગ (જ. 5 ફેબ્રુઆરી 1900, લૉસ એન્જલ્સ, કૅલિફૉર્નિયા; અ. 14 જુલાઈ 1965, લંડન) : અમેરિકાના જાણીતા રાજનીતિજ્ઞ અને ઉપપ્રમુખપદના ઉમેદવાર. 1952 અને 1956 – એમ બે વાર તેમણે અમેરિકાના ઉપપ્રમુખપદ માટે ઉમેદવારી કરી હતી; પરંતુ બંને વેળા તેઓ પરાજિત થયા હતા. એડલાઈ એવિંગ સ્ટીવન્સન મૂળે તેઓ કાયદાના સ્નાતક…
વધુ વાંચો >સ્ટીવન્સન જ્યૉર્જ
સ્ટીવન્સન, જ્યૉર્જ (જ. 9 જૂન 1781, વિલામ, નોર્થમ્બરલૅન્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 12 ઑગસ્ટ 1848, ચેસ્ટરફિલ્ડ, ડર્બિશાયર) : અંગ્રેજ એન્જિનિયર અને રેલવે-લોકોમોટિવનો શોધક. જ્યૉર્જ સ્ટીવન્સન તેના પિતા મિકૅનિક હતા. જ્યૉર્જ કિશોરવયથી કોલસાની ખાણમાં મજૂરી કરવા જતો. તે સાથે 18 વર્ષની ઉંમરે રાત્રિશાળામાં લખતાં-વાંચતાં શીખ્યો. તેણે 1814માં ખાણમાંથી કોલસો ખેંચી કાઢવાનું એંજિન બનાવ્યું…
વધુ વાંચો >સ્ટીવન્સન રૉબર્ટ લૂઈ (બેલ્ફોર)
સ્ટીવન્સન, રૉબર્ટ લૂઈ (બેલ્ફોર) (જ. 13 નવેમ્બર 1850, ઍડિનબર્ગ; અ. 3 ડિસેમ્બર 1894, વૈલિમા, સામોઆ) : અંગ્રેજ નિબંધકાર, કવિ, નવલકથાકાર, કાલ્પનિક કથાના રચયિતા, સાહસ અને પ્રવાસકથાના લેખક. ‘ટ્રેઝર આઇલૅન્ડ’, ‘કિડનેપ્ડ’, ‘સ્ટ્રેન્જ કેસ ઑવ્ ડૉ. જેકીલ ઍન્ડ મિસ્ટર હાઇડ’ તથા ‘ધ માસ્ટર ઑવ્ બેલેન્ટ્રી’ જેવી નવલકથાઓથી જગતસાહિત્યમાં તેઓ જાણીતા થયેલા. પિતા…
વધુ વાંચો >સ્ટીવન્સ વૉલેસ
સ્ટીવન્સ, વૉલેસ (જ. 2 ઑક્ટોબર 1879, પેન્સિલ્વેનિયા; અ. 2 ઑગસ્ટ 1955, હાર્ટફૉર્ડ) : અમેરિકન કવિ. ન્યૂયૉર્કની લૉ સ્કૂલમાંથી કાયદાના સ્નાતક થઈને અમેરિકાની બાર કાઉન્સિલના સભ્ય બન્યા પછી હાર્ટફૉર્ડ એક્સિડન્ટ ઍન્ડ ઇન્ડેમ્નિટી કંપનીમાં તેમણે નોકરી સ્વીકારી અને 1934માં તેના વાઇસ પ્રેસિડન્ટના હોદ્દા સુધી પહોંચ્યા. 1914ના નવેમ્બરના ‘પોએટ્રી’ માસિકના યુદ્ધકવિતા વિશેષાંકમાં તેમની…
વધુ વાંચો >સ્ટુઅર્ટ જ્હૉન મૅકડોઅલ
સ્ટુઅર્ટ, જ્હૉન મૅકડોઅલ (જ. 1815; અ. 1866) : સ્કૉટલૅન્ડવાસી. ખૂબ જ હિંમતબાજ અને સહિષ્ણુ અભિયાનકાર. તેમણે 1862માં ઑસ્ટ્રેલિયા ખંડનું દક્ષિણથી ઉત્તર તરફનું અભિયાન કરેલું. આ અગાઉ 1858માં દક્ષિણ ઑસ્ટ્રેલિયાના દક્ષિણ ભાગને પણ તેઓ ખૂંદી વળેલા. આ અભિયાનને પરિણામે 1863માં દક્ષિણ ઑસ્ટ્રેલિયા રાજ્યે નૉર્ધર્ન ટેરિટરીનો કબજો મેળવેલો. તે પછીથી જે માર્ગે…
વધુ વાંચો >સ્ટુઅર્ટ જૅમ્સ
સ્ટુઅર્ટ, જૅમ્સ (જ. 20 મે 1908, ઇન્ડિયાના, પેન્સિલ્વેનિયા; અ. 2 જુલાઈ 1997, લૉસ ઍન્જલસ, કૅલિફૉર્નિયા) : અમેરિકાના નામી ફિલ્મ-અભિનેતા. તેમણે પ્રિન્સ્ટન યુનિવર્સિટી ખાતે સ્થાપત્યકલાનો અભ્યાસ કર્યો હતો. 1935માં તેમણે ફિલ્મ અભિનયનો પ્રારંભ કર્યો. ‘યુ કાન્ટ ટૅક ઇટ વિથ યુ’ (1938), ‘ડેસ્ટ્રી રાઇડ્ઝ અગેન’ (1939) અને ઑસ્કાર ઍવૉર્ડ-વિજેતા હાસ્યરસિક ચિત્ર ‘ફિલાડેલ્ફિયા…
વધુ વાંચો >સ્ટુઅર્ટ ટાપુ
સ્ટુઅર્ટ ટાપુ (Stewart Island) : ન્યૂઝીલૅન્ડના મુખ્ય ત્રણ ટાપુઓ પૈકીનો દક્ષિણે આવેલો ટાપુ. ન્યૂઝીલૅન્ડના બીજા ક્રમના દક્ષિણ ટાપુ અને સ્ટુઅર્ટ ટાપુ વચ્ચે 24 કિમી. પહોળી ફોવિયક્સની સામુદ્રધુની આવેલી છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 47° દ. અ. અને 168° પૂ. રે.. વિસ્તાર : 1,746 ચોકિમી.. તેની ઉત્તરે ફોવિયક્સની સામુદ્રધુની અને પૂર્વ, દક્ષિણ…
વધુ વાંચો >સ્ટુઅર્ડ ફ્રેડરિક સી.
સ્ટુઅર્ડ, ફ્રેડરિક સી. (જ. 16 જૂન 1904, લંડન; અ. 1993) : વનસ્પતિશાસ્ત્રી અને કોષવિજ્ઞાની. પ્રા. જે. એચ. પ્રિસ્ટલીના માર્ગદર્શન હેઠળ 1924માં યુનિવર્સિટી ઑવ્ લીડ્ઝમાંથી વનસ્પતિશાસ્ત્ર વિષયમાં તેમણે પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી. પ્રિસ્ટલી નૂતનમાર્ગી વિચારો ધરાવતા વિજ્ઞાની હતા અને તેમણે સ્ટુઅર્ડમાં વિચારસ્વાતંત્ર્યની ઊંડી ભાવના આરોપી હતી. સૌપ્રથમ 1924માં રૉકફેલર ફાઉન્ડેશનની ફેલોશિપ…
વધુ વાંચો >સ્ટુર્જ–વેબરનું સંલક્ષણ
સ્ટુર્જ–વેબરનું સંલક્ષણ : કપાળ અને ઉપલા પોપચા પર જન્મ સમયથી પૉર્ટ-વાઇન ડાઘા, ઝામર, આંચકી (convulsion), માનસિક અલ્પવિકસન તથા મગજનાં આવરણોમાં એક બાજુએ નસોની ગાંઠવાળો જવલ્લે જોવા મળતો જન્મજાત વિકાર. તે વિલિયમ એલેન સ્ટુર્જ અને ફ્રેડ્રિક પાર્કસ વેબરનાં નામો સાથે પ્રસિદ્ધ છે. તેનું શાસ્ત્રીય નામ મસ્તિષ્ક-સહ-ત્રિશાખચેતાકીય વાહિનીઅર્બુદતા (encephalotrigeminal angiomatosis) છે. તેમાં…
વધુ વાંચો >સોઇન્કા વોલ
સોઇન્કા, વોલ (જ. 13 જુલાઈ 1934, ઇસાટા, નાઇજિરિયા) : આફ્રિકન કવિ, નવલકથાકાર અને નાટ્યકાર. 1986ના સાહિત્યના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. તેમનો ઉછેર એંગ્લિકન ચર્ચના કમ્પાઉન્ડમાં થયો હતો. બાળપણથી જ તેઓ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતા. પિતા પ્રાથમિક શાળાના આચાર્ય હતા. અંગ્રેજી સામ્રાજ્યના વાતાવરણમાં ઉછેર થયો હોવા છતાં સોઇન્કા પોતાની યોરુબા જાતિની જીવનશૈલી અને…
વધુ વાંચો >સોકોટો (નદી)
સોકોટો (નદી) : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલા નાઇજિરિયા દેશના વાયવ્ય ભાગમાં વહેતી નદી. તે કેમ્બી નદીના નામથી પણ ઓળખાય છે. અહીંના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા ઉચ્ચપ્રદેશ પરના ફુંતુઆની દક્ષિણેથી તે નીકળે છે અને પહોળો વળાંક લઈને ઉગ્ર સમુત્પ્રપાતો(escarpments)ની વચ્ચે ખીણો અને ખાઈઓના સપાટ તળભાગમાં થઈને આશરે 320 કિમી.ની લંબાઈમાં સોકોટો રાજ્યના સોકોટો…
વધુ વાંચો >સોકોત્રા (Socotra)
સોકોત્રા (Socotra) : હિંદી મહાસાગરમાં યમન દેશની દરિયાઈ સીમામાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 12 30´ ઉ. અ. અને 54.0 પૂ. રે. ઉપર સ્થિત છે. ગુઆરડાફૂઈ (Guardafui) ખાડી અને અરબી સમુદ્રની વચ્ચે આવેલો છે. સોકોત્રા દ્વીપસમૂહમાં સોકોત્રા ટાપુ સૌથી મોટો છે. જેનું ક્ષેત્રફળ 3,665 ચો.કિમી. છે. આ સિવાય બીજા ચાર…
વધુ વાંચો >સૉક્રેટિસ
સૉક્રેટિસ (જ. ઈ. પૂ. 469, ઍથેન્સ, ગ્રીસ; અ. 399) : અત્યંત ઉમદા ચારિત્ર્ય ધરાવતો ‘ભારતીય ઋષિ’ના બિરુદને પાત્ર મહાન તત્વજ્ઞાની. જેમ રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજીએ ‘મારું જીવન એ જ મારો સંદેશ છે.’ – એમ કહેલું, તેમ સૉક્રેટિસે પણ કહેલું : ‘મારું જીવન એ જ મારું તત્વજ્ઞાન છે’. વિચાર જીવનમાં જ પ્રતિબિંબિત થવા…
વધુ વાંચો >સોગંદનામું (affidavit)
સોગંદનામું (affidavit) : કેટલીક અરજીઓમાં લખેલી વિગતોની પુષ્ટિ કરવા માટે તથા કેટલાક સંજોગોમાં ન્યાયાલય સમક્ષ પુરાવા તરીકે રજૂ કરવા સારુ લેવાતું સહીવાળું લેખિત નિવેદન. સામાન્ય રીતે તે જ્યુડિશ્યિલ ફર્સ્ટ ક્લાસ મૅજિસ્ટ્રેટ, મૅજિસ્ટ્રેટ, ન્યાયાધીશ કે નૉટરી અથવા અધિકૃત અધિકારી સમક્ષ લેવામાં આવતું હોય છે. આવું નિવેદન આપનારે તેમાં દર્શાવેલ હકીકતો સાચી…
વધુ વાંચો >સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden)
સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden) : નૉર્વેના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલું ફિયૉર્ડ. નૉર્વેનું લાંબામાં લાંબું અને ઊંડામાં ઊડું ફિયૉર્ડ. તેનો મુખભાગ બર્ગેનથી ઉત્તરે 72 કિમી.ને અંતરે આવેલો છે. ઉત્તર સમુદ્રમાં આવેલા દૂરતટીય સુલાના ટાપુ પરના સોલુંડથી સ્કિયોલ્ડેન સુધીની તેની લંબાઈ 203 કિમી. તથા વિસ્તાર 18,623 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની મહત્તમ ઊંડાઈ 1,308 મીટર છે.…
વધુ વાંચો >સોચા જૂન સૂરતૂન (1990)
સોચા જૂન સૂરતૂન (1990) : સિંધી કવિ હરિકાંત-રચિત કાવ્યસંગ્રહ. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1991ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. આ પુરસ્કૃત કાવ્યસંગ્રહની રચનાઓમાં બહુધા ભ્રમનિરસનનો ભાવ વણાયેલો છે; એ ઉપરાંત તેમાં આજના અસ્તવ્યસ્ત શહેરી જીવનમાંથી ઉદભવતી નવી સંકુલ સમસ્યાઓનું ચિત્રણ છે. મોટા ભાગનાં કાવ્યોમાં વેધક રાજકીય કટાક્ષનો આક્રોશ છે. તેમની…
વધુ વાંચો >સોજિત્રા
સોજિત્રા : આણંદ જિલ્લામાં આવેલું ગામ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 32´ ઉ. અ. અને 72° 53´ પૂ. રે. પર તાલુકામથક પેટલાદથી 11 કિમી. દૂર આવેલું છે. સોજિત્રા ચરોતરના સમતળ, ફળદ્રૂપ પ્રદેશમાં આવેલું છે. તેની આજુબાજુની જમીન ગોરાડુ છે. આબોહવા વિષમ છે. ઉનાળા અને શિયાળાનાં સરેરાશ મહત્તમ અને લઘુતમ દૈનિક…
વધુ વાંચો >સોઝ હીરાનંદ
સોઝ, હીરાનંદ [જ. 19 મે 1922, જિ. મિયાંવાલી (હાલ પાકિસ્તાન)] : ઉર્દૂ લેખક અને કવિ. તેઓ ઉત્તર રેલવેમાંથી સેવાનિવૃત્ત થયા. ત્યાર બાદ લેખનપ્રવૃત્તિ આરંભી. 1994માં હરિયાણા ઉર્દૂ અકાદમીની કાર્યકારી સમિતિના સભ્ય તેમજ ફરીદાબાદની અંજુમન-અદબના સેક્રેટરી રહ્યા. તેમણે ઉર્દૂમાં 7 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમાં ‘કાગઝ કી દીવાર’ (1960), ‘સાહિલ, સમુન્દર ઔર…
વધુ વાંચો >સોડરબ્લૉમ લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન)
સોડરબ્લૉમ, લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1866, ટ્રોનો, સ્વીડન; અ. 12 જુલાઈ 1931, ઉપસાલા, સ્વીડન) : સ્વીડિશ ધર્મગુરુ, લુથેરન ખ્રિસ્તી દેવળના મુખ્ય બિશપ, અગ્રણી ધર્મશાસ્ત્રી તથા ખ્રિસ્તી દેવળોની એકતા મારફત આંતરરાષ્ટ્રીય સમજણ વિસ્તારવાનો સઘન પ્રયાસ કરવા બદલ 1930 વર્ષના શાંતિ માટેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયોની એકતા તથા…
વધુ વાંચો >