૨૦.૨૩
વીમાવિજ્ઞાનથી વૂડવર્ડ, રૉબર્ટ બર્ન્સ
વુથરિચ, કુર્ત
વુથરિચ, કુર્ત (જ. 4 ઑક્ટોબર 1938, આરબર્ગ, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ) : પ્રોટીન અને અન્ય મોટા જૈવિક અણુઓની પરખ અને તેમના વિશ્લેષણની ટૅક્નિક વિકસાવવા બદલ 2002ના વર્ષના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા કાર્બનિક રસાયણવિદ. કુર્તે 1964માં યુનિવર્સિટી ઑવ્ બેઝલમાંથી અકાર્બનિક રસાયણમાં પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી હતી. ત્યારબાદ તેમણે સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ અને યુ.એસ.માં અનુડૉક્ટરલ (post doctoral)…
વધુ વાંચો >વુન્ટ, વિલ્હેમ
વુન્ટ, વિલ્હેમ (જ. 16 ઑગસ્ટ 1832, નેકારૉવ, બડીન, જર્મની; અ. 31 ઑગસ્ટ 1920) : જર્મન મનોવિજ્ઞાની તથા શરીરવિજ્ઞાની. મનોવિજ્ઞાનને આધુનિક વ્યવસ્થિત અને પ્રયોગાત્મક સ્વરૂપ આપવાનો યશ વુન્ટને ફાળે જાય છે. વિલ્હેમ વુન્ટનું પ્રારંભિક શિક્ષણ પાદરીની દેખરેખ હેઠળ થયું હતું. બાલ્યાવસ્થામાં તેમનાં નાનાં ભાઈબહેનોનાં મૃત્યુ થતાં કુટુંબજીવનમાં એકલા જ હોવાથી એકાકી…
વધુ વાંચો >વુમન ઑવ્ ધ ડ્યૂન્સ
વુમન ઑવ્ ધ ડ્યૂન્સ : ચલચિત્ર. નિર્માણવર્ષ : 1964. શ્વેત અને શ્યામ. ભાષા : જાપાની. નિર્માતા : કીચી ઇચિકાવા, તાડાશી ઓહાના. દિગ્દર્શક : હિરોશી તેશીગાહારા. કથા : કોબો એબીની નવલકથા પર આધારિત. છબીકલા : હિરોશી સેગાવા. સંગીત : ટોરુ ટાકેમિશુ. મુખ્ય કલાકારો : એઇજી ઓકાડા, ક્યોકો કિશિડા, કોજી મિત્સુઇ, હિરોકો,…
વધુ વાંચો >વુલર (Wular)
વુલર (Wular) : જમ્મુ-કાશ્મીર રાજ્યના બારામુલા જિલ્લામાં આવેલું વિશાળ સરોવર. ભૌગોલિક સ્થાન : 34° 21´ ઉ. અ. અને 74° 33´ પૂ. રે.. તે શ્રીનગરથી ઉત્તર-વાયવ્ય (NNW) દિશામાં આશરે 32 કિમી.ને અંતરે કાશ્મીર ખીણને ઉત્તર છેડે આવેલું છે. ઋતુભેદે પાણીની આવકજાવક મુજબ તેના ક્ષેત્રફળમાં ફેરફાર થયા કરે છે. સામાન્ય સંજોગોમાં તેની…
વધુ વાંચો >વુલ્ફ, કાસ્પર ફ્રેડરિક
વુલ્ફ, કાસ્પર ફ્રેડરિક (જ. 1733; અ. 22 ફેબ્રુઆરી 1794) : જર્મન જીવશાસ્ત્રી અને પ્રત્યક્ષ ગર્ભવિદ્યા(observational embry-ology)ના પ્રણેતા. 1759માં ‘થિયરિયા જનરેશનિસ’ નામના તેમના પુસ્તક દ્વારા ગર્ભના વિકાસ અંગેના ‘પૂર્વ-સંઘટના(prefor-mation)ના સિદ્ધાંત’ને સ્થાને અધિ-જનન(epigenesis)નો સિદ્ધાંત પુન: રજૂ કર્યો. સેન્ટ પીટર્સબર્ગની એકૅડેમી ઑવ્ સાયન્સમાં વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓના તુલનાત્મક વિકાસના પુરાવાઓ રજૂ કરી તે ક્ષેત્રમાં…
વધુ વાંચો >વુલ્ફ, વર્જિનિયા
વુલ્ફ, વર્જિનિયા (જ. 25 જાન્યુઆરી 1882, લંડન; અ. 28 માર્ચ 1941, રૉડમેલ, સસેક્સ) : અંગ્રેજ મહિલા નવલકથાકાર અને વિવેચક. આધુનિક નવલકથાનાં પુરસ્કર્તા. મૂળ નામ ઍડિલીન વર્જિનિયા સ્ટીફન. સર લેસલી સ્ટીફનનાં પુત્રી. ઘરમાં જ પિતાએ શિક્ષણ આપ્યું. બાવીસ વર્ષની ઉંમરે તેમણે પિતા ખોયા. બહેન વેનેસ્સા અને ભાઈઓ ઍડ્રિયન અને થૉબી સાથે…
વધુ વાંચો >વુલ્ફ, હ્યુગો (ફિલિપ જેકૉબ)
વુલ્ફ, હ્યુગો (ફિલિપ જેકૉબ) (જ. 13 માર્ચ 1860, વિન્ડિશ્ગ્રેઝ, ઑસ્ટ્રિયા; અ. 22 ફેબ્રુઆરી 1903, વિયેના, ઑસ્ટ્રિયા) : જર્મન ગીતોનો વિખ્યાત સ્વરનિયોજક. 1875માં વિયેના કૉન્ઝર્વેટરીમાં સંગીતનો અભ્યાસ કરવા દાખલ થયો, પણ શિક્ષકોની ખુલ્લેઆમ ટીકા કરવા બદલ 1877માં તેની તે સંગીતશાળામાંથી હકાલપટ્ટી થઈ. પહેલેથી જ તેની પ્રકૃતિ ક્રાંતિકારી હતી. એ વખતે તે…
વધુ વાંચો >વુલ્ફિયા
વુલ્ફિયા : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા લેમ્નેસી કુળની પ્રજાતિ. તેની આશરે 10 જેટલી જાતિઓ ઉષ્ણ અને શીતપ્રદેશોમાં થાય છે. Wolfia arrhiza નામની જાતિ વનસ્પતિજગતની સૌથી નાની સપુષ્પ વનસ્પતિ છે. સ્થિર પાણીનાં ખાબોચિયાં, કુંડ, હોજ અને તળાવમાં થતી આ વનસ્પતિ અત્યંત વિશિષ્ટ છે. તેના નાનકડા ગોળાકાર લાલ રંગના છોડ પાણીમાં તરતા…
વધુ વાંચો >વુલ્ફ્રેમાઇટ
વુલ્ફ્રેમાઇટ : ટંગસ્ટનનું ખનિજ. રાસા. બંધારણ : (Fe, Mn) WO4. સ્ફ. વ. : મૉનૉક્લિનિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો મોટેભાગે ટૂંકા, પ્રિઝમેટિક, ક્યારેક લાંબા પ્રિઝમેટિક પણ હોય; કંઈક અંશે મેજ આકાર (100) ફલક પર; લંબાઈની દિશામાં રેખાંકિત; અન્યોન્ય સમાંતર સ્ફટિક-સમૂહો પણ મળે; પત્રવત્, દળદાર કે દાણાદાર પણ હોય; સોયાકાર સ્ફટિકોની આંતરગૂંથણી…
વધુ વાંચો >વુલ્ફલિન, હેઇન્રિખ (Wolfflin, Heinrich)
વુલ્ફલિન, હેઇન્રિખ (Wolfflin, Heinrich) (જ. 1864, વિન્ટર્થુર, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ; અ. 1945, ઝુરિક, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ) : સ્વિસ કલાઇતિહાસકાર. ઇટાલિયન રેનેસાંસના જર્મન રેનેસાંસ સાથેના તુલનાત્મક અભ્યાસ માટે તથા રેનેસાંસ-કલાના બરોક-કલા સાથેના તુલનાત્મક અભ્યાસ માટે તેઓ જાણીતા છે. ઇતિહાસકારો જેકૉબ બુર્કહાર્ટ (Jacob Burckhardt) અને વિલ્હેમ રીલ (Wilhelm Riehl), ફિલસૂફો વિલ્હેમ ડિલ્થી (Wilhelm Dilthey), ફ્રેડરિક પૉલ્સન…
વધુ વાંચો >વીમાવિજ્ઞાન
વીમાવિજ્ઞાન : અકસ્માત કે મોટી દુર્ઘટનાથી વ્યક્તિ કે સંસ્થાને થતા આર્થિક નુકસાનનું વળતર મળી શકે તે પ્રકારની વ્યવસ્થાના પાયામાં રહેલા સિદ્ધાંતો. માનવજીવન અનેક જોખમોથી ભરેલું છે. જેમ જેમ આર્થિક વિકાસ થતો ગયો છે તેમ તેમ માનવી જોખમ અને જોખમથી થતા નાણાકીય નુકસાન પ્રત્યે સભાન બનતો ગયો છે. જોખમની વ્યાખ્યા એ…
વધુ વાંચો >વીમો
વીમો : એક બાજુના પક્ષકારને જોખમમાંથી નુકસાન થાય તો તે પૈસાથી ભરપાઈ કરી આપવા માટે અગાઉથી અવેજમાં પ્રીમિયમનો સ્વીકાર કરીને અન્ય બાજુના પક્ષકારે આપેલી લેખિત ખાતરી. ઉત્ક્રાંતિકાળથી માણસજાત લડાઈ, રોગચાળો, આગ, પૂર, વાવાઝોડું અને ધરતીકંપથી જાન અને માલ અંગે અસુરક્ષા અનુભવે છે. તેની સામે રક્ષણકવચ તરીકે વીમાવ્યવસાયની શરૂઆત થઈ. ઈસુના…
વધુ વાંચો >વીર
વીર : કૌલ સાધનામાં પ્રયત્નપૂર્વક મોહ કે માયાના પાશને છેદી નાખનાર સાધક. કૌલ સાધનામાં ત્રણ પ્રકારના સાધક અથવા અધિકારી ગણાય છે : દિવ્ય, વીર અને પશુ. ‘વીર’ મધ્યમ કોટિના અધિકારી છે. આત્મા અને પરમાત્મા અથવા જીવ અને બ્રહ્મના અદ્વૈતનો આછો આભાસ મેળવીને સાધના માર્ગમાં ઉત્સાહપૂર્વક મોહ-માયાના પાશને છેદી નાખનાર સાધકને…
વધુ વાંચો >વીરજી
વીરજી (ઈ. સ. 1664માં હયાત) : મધ્યકાલીન ગુજરાતી કવિ. મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં ઉપર્યુક્ત કવિ વીરજી ઉપરાંત એક વીરજી (મુનિ) નામના કવિ મળે છે, જે સત્તરમી સદીમાં થઈ ગયેલ પાર્શ્ર્વચંદ્રગચ્છના જૈન સાધુ છે. બીજા એક કવિ સંભવત: લૉંકાગચ્છીય જૈન કવિ છે. ઉપર્યુક્ત કવિ પ્રેમાનંદના સમકાલીન આખ્યાનકવિ હતા. તેઓ મોઢ ચતુર્વેદી બ્રાહ્મણ…
વધુ વાંચો >વીરધવલ
વીરધવલ (જ. ?; અ. 1238) : પાટણના સોલંકીઓના સામંત અને ધોળકાના રાણા લવણપ્રસાદનો વીર પુત્ર. તે તેના પિતાની સાથે રહીને પરાક્રમો કરતો હતો. આ પિતાપુત્રની જોડી તેરમી સદીના પૂર્વાર્ધમાં એટલી પ્રબળ સત્તા ધરાવતી હતી કે લવણપ્રસાદે ધાર્યું હોત તો તે અણહિલવાડ પાટણની રાજગાદી મેળવી શક્યો હોત. લવણપ્રસાદ વયોવૃદ્ધ થયા ત્યારે…
વધુ વાંચો >વીરન અળગુમુથુ (થેની)
વીરન અળગુમુથુ (થેની) : તામિલનાડુ રાજ્યનો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 9° 48´ ઉ. અ. અને 77° 20´ પૂ. રે. આજુબાજુનો 2,889 ચોકિમી. વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે મન્નાર થિરુમલાઈ (હવે ડિંડિગુલ), પૂર્વમાં મદુરાઈ, દક્ષિણે તથા પશ્ચિમમાં અનુક્રમે કામરાજર (હવે વિરુદુનગર) અને ઇદુક્કી (કેરળ) જિલ્લા આવેલા છે. અલ્લીનગરમ્ તેનું…
વધુ વાંચો >વીર નર્મદ
વીર નર્મદ : ઈ. સ. 1933માં રચાયેલું નર્મદવિષયક જીવનચરિત્ર. એના લેખક છે વિશ્વનાથ મ. ભટ્ટ. નર્મદ જે જાતનું જીવન જીવી ગયા અને એમણે ગુજરાતની જે અનન્યભાવે સામાજિક, સાંસ્કૃતિક, સાહિત્યિક સેવા કરી એનું ટૂંકમાં પણ યથાર્થ દર્શન કરાવવાના હેતુથી ગુજરાત સાહિત્ય સભાએ નર્મદની પ્રથમ જન્મ શતાબ્દી પ્રસંગે વિશ્વનાથ મ. ભટ્ટ પાસે…
વધુ વાંચો >વીરનિર્વાણ સંવત
વીરનિર્વાણ સંવત : જુઓ સંવત.
વધુ વાંચો >વીરપુર
વીરપુર : સૌરાષ્ટ્રના રાજકોટ જિલ્લામાં આવેલું પ્રસિદ્ધ યાત્રાધામ. ભૌગોલિક સ્થાન : 21° 47´ ઉ. અ. અને 70° 42´ પૂ. રે.. તે રાજકોટથી 56 કિમી.ને અંતરે રાજકોટ-જૂનાગઢ રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ પર ગોંડળજે-તપુર વચ્ચે આવેલું છે. રેલમાર્ગે જેતપુર સ્ટેશને ઊતરીને ત્યાંથી રાજ્ય પરિવહનની બસ મારફતે જઈ શકાય છે. ખાનગી વાહન દ્વારા પણ…
વધુ વાંચો >વીરપ્પન, કે. મુથુસ્વામી
વીરપ્પન, કે. મુથુસ્વામી (જ. 1952, ગોપીનાથમ્, કર્ણાટક; અ. 18 ઑક્ટોબર 2004, પપરાપત્તિ, ધરમપુરી, તામિલનાડુ) : જઘન્ય ગુનેગારી માટે ભારતભરમાં કુખ્યાત બનેલો અને જેને જીવતો અથવા મરેલો પકડવા માટે તામિલનાડુ અને કર્ણાટક રાજ્યોની સરકારો અને પોલીસે પુષ્કળ ભોગ આપેલો તે દંતકથારૂપ ડાકુ. તામિલનાડુ અને કર્ણાટક રાજ્યોનાં ગીચ જંગલોમાં અને અંશત: કેરળ…
વધુ વાંચો >