ખંડ ૧૯
લેઇસ વિંગ બગથી વાંસદા
લેઇસ વિંગ બગ
લેઇસ વિંગ બગ : રીંગણ, કેળ, તુલસી વગેરેમાં નુકસાન કરતી જીવાત. વૈજ્ઞાનિક નામ Urentius hystricellus છે. તેનો સમાવેશ Hemiptera શ્રેણીના Tingidae કુળમાં થયેલ છે. આ બગ 2.4 મિમી. લંબાઈ અને 0.9 મિમી. પહોળાઈ ધરાવે છે. તે કાળાશ પડતા બદામી રંગના હોય છે. માદા સહેજ ટૂંકી અને સહેજ પહોળી હોય છે.…
વધુ વાંચો >લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ
લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ (જ. 1 ઑગસ્ટ 1909, અમરેલી, ગુજરાત; અ. 2 માર્ચ, 1983) : નિષ્ઠાવાન રાજકારણી અને ગુજરાત વિધાનસભાના પૂર્વઅધ્યક્ષ. ગરીબ શ્રમજીવી વણકર પરિવારમાં જન્મેલા રાઘવજીભાઈને બાળપણથી અસ્પૃદૃશ્યતાનો અનુભવ થયો, પરંતુ વડોદરા રાજ્યની ફરજિયાત શિક્ષણની નીતિને કારણે શિક્ષણ મેળવી શક્યા. તેજસ્વી વિદ્યાર્થી તરીકે પહેલા નંબરે તેઓ પાસ થતા. શાળાજીવનમાં અસ્પૃદૃશ્યતાના…
વધુ વાંચો >લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon)
લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon): પ્રાચીન ગ્રીક આરસ-શિલ્પ. તે કૉર્ટિલ દેલ બેલવેડર, વૅટિકનમાં આવેલું છે. તેમાં એપૉલોના ટ્રોજન પાદરી લેઑકોઑન તથા તેમના 2 પુત્રો પર સર્પોના આક્રમણનો વિષય કંડારાયો છે. લેઑકોઑનના અવસાનને ટ્રોજનો તેમના શહેર માટેની એક અપશુકનરૂપ ઘટના જ નહિ, પણ દેવી એથીનાએ ફરમાવેલી એક પ્રકારની સજા પણ માનતા હતા; કેમ…
વધુ વાંચો >લેઓપાર્દી, જાકોમો
લેઓપાર્દી, જાકોમો (જ. 29 જૂન 1798, રીકાનાતી, પેપલ સ્ટેટ્સ, ઇટાલી; અ. 14 જૂન 1837, નેપલ્સ) : ઇટાલિયન કવિ, તત્વજ્ઞાની અને સાક્ષર. પોતાના વિદ્વત્તાપૂર્ણ ચિંતનશીલ ગ્રંથો અને ઉત્તમ ઊર્મિકાવ્યો થકી તેઓ ઓગણીસમી સદીના એક મૂર્ધન્ય સાહિત્યકારની પ્રતિષ્ઠા પામ્યા છે. ઉંમરના પ્રમાણમાં ઘણા સમજણા અને પીઢ, પરંતુ જન્મજાત ખોડખાંપણ ધરાવતા લેઓપાર્દીનો જન્મ…
વધુ વાંચો >લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ
લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ : વાયવ્ય ઇંગ્લૅન્ડના કુમ્બ્રિયા પરગણામાં આવેલો સરોવરો અને પર્વતોથી બનેલો રળિયામણો પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 54° 30´ ઉ. અ. અને 3° 10´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 1,800 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર-દક્ષિણ લંબાઈ આશરે 48 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ પહોળાઈ આશરે 40 કિમી. જેટલી છે.…
વધુ વાંચો >લૅકોલિથ (Laccolith)
લૅકોલિથ (Laccolith) : એક પ્રકારનું સંવાદી અંતર્ભેદક. તે ક્ષૈતિજ કે તદ્દન આછા નમનવાળી સ્તરશ્રેણીમાં સ્તરોને સમાંતર ગોઠવાયેલું હોય છે. આ પ્રકારનું અંતર્ભેદન નીચે તૈયાર થયેલા મૅગ્માસંચયમાંથી અત્યંત બળપૂર્વક ઘૂસી જઈને બિલાડીના ટોપની જેમ કે છત્રી આકારમાં ઊંચકાઈને ગોળ સ્વરૂપ ધારણ કરતું હોય છે. સાથે સાથે ઉપરના સ્તરોને પણ બળપૂર્વક ઊંચકીને,…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis)
લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis) : લૅક્ટિક ઍસિડનું લોહીમાં પ્રમાણ વધવાથી થતો શારીરિક વિકાર. લૅક્ટિક ઍસિડને દુગ્ધામ્લ કહે છે. તેથી આ વિકારને અતિદુગ્ધામ્લવિકાર પણ કહેવાય. તેમાં મુખ્ય વિકારો રૂપે શરીરમાં તીવ્ર અમ્લતાવિકાર (acidosis), લોહીનું ઘટેલું pH મૂલ્ય (7.3 કે ઓછું), રુધિરરસમાં બાયકાર્બોનેટનું ઘટેલું પ્રમાણ (15 મિ. ઈ. ક્વિ./લિ.થી ઓછું), વધતો જતો…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક ઍસિડ
લૅક્ટિક ઍસિડ : કાર્બોક્સિલિક ઍસિડ તરીકે ઓળખાતા વર્ગનું એક કાર્બનિક સંયોજન. તે α-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપિયોનિક ઍસિડ અથવા 2-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપેનૉઇક ઍસિડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. સૂત્ર : CH3CHOHCOOH. તે કેટલાક છોડવાઓના રસમાં, પ્રાણીઓના લોહી તથા સ્નાયુઓમાં જોવા મળે છે. દહીં, ચીઝ, છાશ (butter milk) જેવી આથવણ દ્વારા બનતી ખાદ્ય ચીજોમાં તે મુખ્ય એસિડિક ઘટક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance)
લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance) : દૂધમાંની શર્કરાને પચાવી શકવાની અક્ષમતાને કારણે ઉદભવતો વિકાર. દૂધમાંની શર્કરાને દુગ્ધશર્કરા (lactose) કહે છે. તે ખાંડ કરતાં 84 % ઓછી ગળી હોય છે. તે સફેદ ભૂકા જેવી હોય છે અને ઠંડા પાણીમાં સરળતાથી ઓગળતી નથી. ગાય અને ભેંસના દૂધમાં તે 4.5 % પ્રમાણમાં હોય છે. કેટલાંક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus)
લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus) : દૂધને દહીંમાં ફેરવવામાં અત્યંત ઉપયોગી એવા જીવાણુ(bacteria)ની કેટલીક જાતો. આ જાતોમાં મુખ્યત્વે L. Casci, L. acidophilus અને L. bulgaricus જેવી જાતોનો સમાવેશ થાય છે. આ જીવાણુઓ ગ્રામધની (gram positive) પ્રકારના અને દંડ (rod) આકારના હોય છે. તેમના સંવર્ધન(culture)ને દૂધમાં ઉમેરતાં સામાન્ય પર્યાવરણિક તાપમાને દૂધમાંથી દહીં બને છે.…
વધુ વાંચો >લેબીએટી
લેબીએટી : જુઓ લેમિયેસી.
વધુ વાંચો >લૅબુઆન (Labuan)
લૅબુઆન (Labuan) : બૉર્નિયોમાં બ્રૂનેઇના ઉપસાગરમાં સાબાહના કિનારાથી નજીક આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : 6° 25´ ઉ. અ. અને 115° 25´ પૂ. રે.. મલેશિયાના સમવાયતંત્રીય પ્રદેશના એક ભાગ રૂપે તેનો મલેશિયાના પાટનગર કુઆલાલમ્પુરની સાથે વહીવટ કરવામાં આવે છે. આ ટાપુનો વિસ્તાર 91 ચોકિમી. જેટલો છે. તેનું ભૂપૃષ્ઠ નીચાણવાળું છે અને…
વધુ વાંચો >લેબેડેફ ગેરાસિમ સ્તિપાનોવિચ
લેબેડેફ ગેરાસિમ સ્તિપાનોવિચ (જ. 1749; અ. 27 જુલાઈ 1817) : મૂળ રૂસી રંગકર્મી. તેમણે કોલકાતામાં પ્રથમ બંગાળી થિયેટર બાંધવાનો અને બંગાળી ભાષામાં પ્રથમ નાટક ભજવવાનો યશ પ્રાપ્ત કર્યો છે. તેમણે ભારતમાં સંસ્કૃત ભાષાનો અભ્યાસ કર્યો હતો અને ગુરુ ગોલોકનાથ દાસની પ્રેરણા અને સહકારથી અંગ્રેજી નાટક ‘ધ ડિસગાઇઝ’ અને ‘ધ લવ…
વધુ વાંચો >લેબેનૉન (Lebanon)
લેબેનૉન (Lebanon) : એશિયા ખંડની પશ્ચિમ સીમા પર આવેલો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 33° 50´ ઉ. અ. અને 35° 50´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 10,400 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉ.દ. લંબાઈ 193 કિમી. અને પૂ.પ. પહોળાઈ 80 કિમી. જેટલી છે. તેની ઉત્તરે અને પૂર્વે સીરિયા, દક્ષિણે…
વધુ વાંચો >લૅબ્રેડૉર
લૅબ્રેડૉર : કૅનેડાના અગ્નિકોણમાં આવેલો મોટો દ્વીપકલ્પ. તે 54° ઉ. અ. અને 62° પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 2,65,911 ચોકિમી. જેટલો ભૂમિવિસ્તાર (ન્યૂ ફાઉન્ડલૅન્ડ સહિત) આવરી લે છે. તેનો બધો વિસ્તાર ઍટલૅંટિક મહાસાગર અને હડસનના ઉપસાગર વચ્ચે આવી જાય છે. તેનો પશ્ચિમ ભાગ ક્વિબેકમાં ગણાય છે, જ્યારે પૂર્વ કાંઠાનો ભાગ ન્યૂ…
વધુ વાંચો >લૅબ્રેડૉરાઇટ
લૅબ્રેડૉરાઇટ : ફેલ્સ્પાર સમૂહ અંતર્ગત પ્લેજિયોક્લેઝ સમરૂપ શ્રેણીનું ખનિજ. રાસા. બંધારણ : mCaAl2Si2O8થી nNaAlSi3O8 અથવા સંજ્ઞાકીય સૂત્ર : Ab50An50થી An30An70 જેમાં Ab = આલ્બાઇટ NaAlSi3O8 અને An = ઍનૉર્થાઇટ CaAl2Si2O8. સ્ફટિકવર્ગ : ટ્રાયક્લિનિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો મેજઆકાર, b અક્ષ પર ચપટા, મોટેભાગે દળદાર, સંભેદશીલ, દાણાદાર, ઘનિષ્ઠ. યુગ્મતા સામાન્યત: કાર્લ્સબાડ,…
વધુ વાંચો >લેમલે, કાર્લ
લેમલે, કાર્લ (જ. 17 જાન્યુઆરી 1867, લોફેઇમ, જર્મની; અ. 1939) : ચલચિત્ર-નિર્માતા અને યુનિવર્સલ સ્ટુડિયોના પ્રણેતા. હૉલિવુડમાં ‘અંકલ કાર્લ’ તરીકે પ્રતિષ્ઠા મેળવનાર કાર્લ લેમલે મધ્યમવર્ગીય યહૂદી પરિવારમાં તેર ભાંડુઓમાં 10મા ક્રમે હતા. 13 વર્ષની ઉંમરથી તેમણે નોકરી કરવા માંડી હતી અને 17મે વર્ષે કંઈક નવું કરવાની તેમને ઇચ્છા થઈ. ત્યાં…
વધુ વાંચો >લૅમાર્ક, ઝાં બૅપ્તિસ્ત
લૅમાર્ક, ઝાં બૅપ્તિસ્ત (જ. 1 ઑગસ્ટ 1744, બાઇઝૅન્ટાઇન; અ. 18 ડિસેમ્બર 1829, પૅરિસ) : સજૈવ ઉત્ક્રાંતિવાદનો સિદ્ધાંત સૌપ્રથમ રજૂ કરનાર ફ્રેન્ચ જૈવવિજ્ઞાની. લૅમાર્કની ઉત્ક્રાંતિવાદની રજૂઆત મુજબ પર્યાવરણને અનુકૂળ થવા સજીવો પોતાનું સ્વરૂપ બદલતાં હોય છે અને બદલાતાં આ સ્વરૂપો સંતાનોમાં ઊતરે છે. સમય જતાં સજીવમાં થયેલા ફેરફારો, પર્યાવરણને અધીન રહીને…
વધુ વાંચો >લેમિત્રે, જ્યૉર્જ
લેમિત્રે, જ્યૉર્જ (જ. 1894, બેલ્જિયમ; અ. 1966, બેલ્જિયમ) : વિશ્વની ઉત્પત્તિનો સિદ્ધાંત એટલે કે મહાવિસ્ફોટ(big-bang)ની ઘટનાનું સૂચન કરનાર ખ્યાતનામ બેલ્જિયન બ્રહ્માંડવિદ (cosmologist). યુ.એસ. ખગોળવિદ ઍૅડ્વિન હબ્બલે દર્શાવ્યું કે વિશ્વ હરદમ વિસ્તરતું જાય છે, પણ લેમિત્રેએ જણાવ્યું કે વિશ્વની ઉત્પત્તિ મહાવિસ્ફોટથી થઈ અને ત્યારબાદ તેનું નિરંતર વિસ્તરણ ચાલુ રહ્યું છે. મહાવિસ્ફોટનો…
વધુ વાંચો >લેમિયેસી
લેમિયેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થમ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ દ્વિદળી. ઉપવર્ગ યુક્તદલા (gamopetalae), શ્રેણી દ્વિસ્ત્રીકેસરી (Bicarpellatae), ગોત્ર લેમિયેલીસ, કુળ લેમિયેસી. આ કુળ 200 પ્રજાતિઓ અને લગભગ 3,200 જાતિઓનું બનેલું છે અને સર્વદેશીય વિતરણ ધરાવે છે, છતાં તેનું મુખ્ય કેન્દ્ર ભૂમધ્યસમુદ્રીય…
વધુ વાંચો >