૧૫.૨૫
માપબંધીથી માર્કોની ગુલ્યેલ્મૉ
માપબંધી
માપબંધી : માપબંધી એટલે અછત ધરાવતાં સાધનો અને વપરાશની ચીજોને ગ્રાહકો વચ્ચે આયોજિત રીતે ને મર્યાદિત પ્રમાણમાં ફાળવવાની સરકારની નીતિ. મુક્ત સ્પર્ધાયુક્ત બજાર પર આધારિત અર્થવ્યવસ્થામાં, સામાન્ય સંજોગોમાં, માપબંધીની જરૂર પડતી નથી. અછત ધરાવતી ચીજો ને સેવાઓને બજારતંત્ર જ ગ્રાહકો વચ્ચે ફાળવી આપે છે. દરેક ગ્રાહક સીમાવર્તી તુષ્ટિગુણ અને આપેલ…
વધુ વાંચો >માપુટો
માપુટો : પૂર્વ આફ્રિકાના મોઝામ્બિક દેશનું પાટનગર, બંદર અને મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 25° 56´ દ. અ. અને 32° 37´ પૂ. રે. દેશનું પાટનગર હોવા ઉપરાંત તે તેના પ્રાંતીય વિસ્તારનું પણ વડું વહીવટી મથક છે, વળી તે દેશનું મહત્વનું વાણિજ્ય અને ઔદ્યોગિક મથક પણ છે. તે હિન્દી મહાસાગરના…
વધુ વાંચો >માપુટો (નદી)
માપુટો (નદી) : મોઝામ્બિકના માપુટો શહેર નજીક આવેલી નદી. તે સ્વાઝીલૅન્ડમાંથી આવતી ગ્રેટ ઉસુતુ નદી અને દક્ષિણ આફ્રિકામાંથી આવતી પોન્ગોલા નદીનો સંગમ થવાથી બને છે. સંગમ પછીની તેની લંબાઈ 80 કિમી. જેટલી છે. ત્યાંથી તે ઈશાન તરફ વહીને શહેરથી દક્ષિણે ડેલાગોઆ ઉપસાગરને મળે છે. તેનું મુખ માપુટો શહેરથી દક્ષિણતરફી અગ્નિકોણમાં…
વધુ વાંચો >માફિયા
માફિયા : કોઈ પણ સ્થળ કે કાળમાં છૂપી રીતે ગેરકાયદેસર કામ કરનારું ગુનેગારોનું સંગઠન. સમગ્ર ઇતિહાસકાળ દરમિયાન જુદા જુદા સ્વરૂપમાં વ્યક્તિગત કે સમૂહસ્વરૂપે ગુનાઓ થતા જ રહ્યા છે. ગુનાને કોઈ સરહદો હોતી નથી. બધી સંસ્કૃતિઓમાં તે જોવા મળે છે. બધી જાતિઓમાં તે બનતા હોય છે. આર્થિક પ્રવૃત્તિના ભાગરૂપે તેનું અસ્તિત્વ…
વધુ વાંચો >માફિલિન્ડો
માફિલિન્ડો (Ma, Phil, Indo) : અગ્નિ એશિયામાં પ્રાદેશિક સહકાર માટેનું સંગઠન. 16 સપ્ટેમ્બર 1963માં રચાયેલા આ સંગઠનમાં મુખ્ય ત્રણ દેશો જોડાયેલા હતા; જેમાં મલેશિયા, ફિલિપાઇન્સ અને ઇન્ડોનેશિયાનો સમાવેશ થયો હતો. આ ત્રણેય દેશોના પ્રથમ અક્ષર-સમૂહોથી આ સંગઠન ઉપર્યુક્ત નામથી ટૂંકા સ્વરૂપમાં ઓળખાયું. મલેશિયાની રચના અંગે પ્રવર્તતી તંગદિલી દૂર કરવાના પ્રયાસરૂપે…
વધુ વાંચો >મામણિયા, દામજીભાઈ લાલજીભાઈ (એન્કરવાલા)
મામણિયા, દામજીભાઈ લાલજીભાઈ (એન્કરવાલા) (જ. 25 સપ્ટેમ્બર 1937, કુંદરોડી, જિ. કચ્છ, અ. 29 જાન્યુઆરી 2023, મુંબઈ) : કચ્છી જૈનરત્ન, ઉદ્યોગપતિ, દાનવીર તથા ઇલેક્ટ્રિકલ અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ઉપકરણોનું ઉત્પાદન કરતી કંપનીના સ્થાપક. તેમના પિતા લાલજીભાઈ તેમના ગામમાં પૈસાની લેવડ-દેવડનું કામ કરતા હતા. દામજી 6 વર્ષના હતા ત્યારે તેમના પિતા મુંબઈ આવ્યા અને…
વધુ વાંચો >મામલતદાર
મામલતદાર : તાલુકા કક્ષાએ વહીવટ કરનાર રાજ્ય નાગરિક સેવાના રાજ્યપત્રિત અધિકારી. સમાહર્તા (ક્લેક્ટર) અને પ્રાંત અધિકારીની જેમ તે પ્રાદેશિક અધિકારી હોય છે જેની સત્તા તાલુકાના વિસ્તાર સુધી મર્યાદિત હોય છે. ભારતમાં બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન તેના હસ્તકના વહીવટી એકમને નિયમબદ્ધ બનાવવામાં આવ્યો. હવે દરેક તાલુકામાં જાહેર વહીવટનાં જુદાં જુદાં પાસાંનો સમાવેશ…
વધુ વાંચો >મામલુક
મામલુક : ઇજિપ્ત ઉપર ઈ. સ. 1250થી 1517 સુધી રાજ્ય કરનાર લશ્કરી જૂથ. ‘મામલુક’ અરબી ભાષાનો શબ્દ છે અને એનો અર્થ ‘ગુલામ’ થાય છે. મૂળમાં તેઓ તુર્કી, મૉંગોલ અને સિરકેશિયન ગુલામો હતા; જેમને બારમી સદીમાં ઇજિપ્ત લઈ જવામાં આવ્યા હતા. શરૂઆતમાં આ મામલુકોને સૈનિકો તરીકે તાલીમ આપવામાં આવી. એ પછી…
વધુ વાંચો >મામાવાળા, કંચનલાલ
મામાવાળા, કંચનલાલ (જ. 1902; અ. 23 એપ્રિલ 1970) : ગુજરાતી સંગીતકાર અને સંગીતવિવેચક. પિતાનું નામ હીરાલાલ. પુષ્ટિમાર્ગી સંસ્કારોએ તેમનામાં નાનપણથી કલાસૂઝ આરોપી. દસ વર્ષની વયથી જ પદ્ધતિસર સંગીતપ્રશિક્ષણ લેવા માંડ્યું. આ રીતે હાર્મોનિયમ ઉપર પ્રભુત્વ જમાવ્યું. પંડિત ઓમકારનાથ ઠાકુર તથા પંડિત ડી. વી. પલુસ્કર જેવા મહાન સંગીતકારોની સંગત કરી. અન્ય…
વધુ વાંચો >મામુ (1913)
મામુ (1913) : ફકીરમોહન સેનાપતિ કૃત ઊડિયા નવલકથા. નોંધપાત્ર બનેલી આ સામાજિક નવલ, લેખકની શ્રેષ્ઠ રચના ‘ચમન અથા ગૂંથા’ના પ્રકાશન પછી 15 વર્ષે પ્રગટ થયેલી ત્રીજી કૃતિ છે; કૌટુંબિક જીવનની આ કથાનું વસ્તુ 1840–1880ના સમયગાળાના ઓરિસાની સામાજિક તથા આર્થિક પરિસ્થિતિની પશ્ચાદભૂમિકામાં આલેખાયું છે. ‘મામુ’(મામા)નાં વસ્તુગૂંથણી, વિષયમાવજત, સમગ્ર રૂપરેખા તથા મનોવલણ…
વધુ વાંચો >માપબંધી
માપબંધી : માપબંધી એટલે અછત ધરાવતાં સાધનો અને વપરાશની ચીજોને ગ્રાહકો વચ્ચે આયોજિત રીતે ને મર્યાદિત પ્રમાણમાં ફાળવવાની સરકારની નીતિ. મુક્ત સ્પર્ધાયુક્ત બજાર પર આધારિત અર્થવ્યવસ્થામાં, સામાન્ય સંજોગોમાં, માપબંધીની જરૂર પડતી નથી. અછત ધરાવતી ચીજો ને સેવાઓને બજારતંત્ર જ ગ્રાહકો વચ્ચે ફાળવી આપે છે. દરેક ગ્રાહક સીમાવર્તી તુષ્ટિગુણ અને આપેલ…
વધુ વાંચો >માપુટો
માપુટો : પૂર્વ આફ્રિકાના મોઝામ્બિક દેશનું પાટનગર, બંદર અને મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 25° 56´ દ. અ. અને 32° 37´ પૂ. રે. દેશનું પાટનગર હોવા ઉપરાંત તે તેના પ્રાંતીય વિસ્તારનું પણ વડું વહીવટી મથક છે, વળી તે દેશનું મહત્વનું વાણિજ્ય અને ઔદ્યોગિક મથક પણ છે. તે હિન્દી મહાસાગરના…
વધુ વાંચો >માપુટો (નદી)
માપુટો (નદી) : મોઝામ્બિકના માપુટો શહેર નજીક આવેલી નદી. તે સ્વાઝીલૅન્ડમાંથી આવતી ગ્રેટ ઉસુતુ નદી અને દક્ષિણ આફ્રિકામાંથી આવતી પોન્ગોલા નદીનો સંગમ થવાથી બને છે. સંગમ પછીની તેની લંબાઈ 80 કિમી. જેટલી છે. ત્યાંથી તે ઈશાન તરફ વહીને શહેરથી દક્ષિણે ડેલાગોઆ ઉપસાગરને મળે છે. તેનું મુખ માપુટો શહેરથી દક્ષિણતરફી અગ્નિકોણમાં…
વધુ વાંચો >માફિયા
માફિયા : કોઈ પણ સ્થળ કે કાળમાં છૂપી રીતે ગેરકાયદેસર કામ કરનારું ગુનેગારોનું સંગઠન. સમગ્ર ઇતિહાસકાળ દરમિયાન જુદા જુદા સ્વરૂપમાં વ્યક્તિગત કે સમૂહસ્વરૂપે ગુનાઓ થતા જ રહ્યા છે. ગુનાને કોઈ સરહદો હોતી નથી. બધી સંસ્કૃતિઓમાં તે જોવા મળે છે. બધી જાતિઓમાં તે બનતા હોય છે. આર્થિક પ્રવૃત્તિના ભાગરૂપે તેનું અસ્તિત્વ…
વધુ વાંચો >માફિલિન્ડો
માફિલિન્ડો (Ma, Phil, Indo) : અગ્નિ એશિયામાં પ્રાદેશિક સહકાર માટેનું સંગઠન. 16 સપ્ટેમ્બર 1963માં રચાયેલા આ સંગઠનમાં મુખ્ય ત્રણ દેશો જોડાયેલા હતા; જેમાં મલેશિયા, ફિલિપાઇન્સ અને ઇન્ડોનેશિયાનો સમાવેશ થયો હતો. આ ત્રણેય દેશોના પ્રથમ અક્ષર-સમૂહોથી આ સંગઠન ઉપર્યુક્ત નામથી ટૂંકા સ્વરૂપમાં ઓળખાયું. મલેશિયાની રચના અંગે પ્રવર્તતી તંગદિલી દૂર કરવાના પ્રયાસરૂપે…
વધુ વાંચો >મામણિયા, દામજીભાઈ લાલજીભાઈ (એન્કરવાલા)
મામણિયા, દામજીભાઈ લાલજીભાઈ (એન્કરવાલા) (જ. 25 સપ્ટેમ્બર 1937, કુંદરોડી, જિ. કચ્છ, અ. 29 જાન્યુઆરી 2023, મુંબઈ) : કચ્છી જૈનરત્ન, ઉદ્યોગપતિ, દાનવીર તથા ઇલેક્ટ્રિકલ અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ઉપકરણોનું ઉત્પાદન કરતી કંપનીના સ્થાપક. તેમના પિતા લાલજીભાઈ તેમના ગામમાં પૈસાની લેવડ-દેવડનું કામ કરતા હતા. દામજી 6 વર્ષના હતા ત્યારે તેમના પિતા મુંબઈ આવ્યા અને…
વધુ વાંચો >મામલતદાર
મામલતદાર : તાલુકા કક્ષાએ વહીવટ કરનાર રાજ્ય નાગરિક સેવાના રાજ્યપત્રિત અધિકારી. સમાહર્તા (ક્લેક્ટર) અને પ્રાંત અધિકારીની જેમ તે પ્રાદેશિક અધિકારી હોય છે જેની સત્તા તાલુકાના વિસ્તાર સુધી મર્યાદિત હોય છે. ભારતમાં બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન તેના હસ્તકના વહીવટી એકમને નિયમબદ્ધ બનાવવામાં આવ્યો. હવે દરેક તાલુકામાં જાહેર વહીવટનાં જુદાં જુદાં પાસાંનો સમાવેશ…
વધુ વાંચો >મામલુક
મામલુક : ઇજિપ્ત ઉપર ઈ. સ. 1250થી 1517 સુધી રાજ્ય કરનાર લશ્કરી જૂથ. ‘મામલુક’ અરબી ભાષાનો શબ્દ છે અને એનો અર્થ ‘ગુલામ’ થાય છે. મૂળમાં તેઓ તુર્કી, મૉંગોલ અને સિરકેશિયન ગુલામો હતા; જેમને બારમી સદીમાં ઇજિપ્ત લઈ જવામાં આવ્યા હતા. શરૂઆતમાં આ મામલુકોને સૈનિકો તરીકે તાલીમ આપવામાં આવી. એ પછી…
વધુ વાંચો >મામાવાળા, કંચનલાલ
મામાવાળા, કંચનલાલ (જ. 1902; અ. 23 એપ્રિલ 1970) : ગુજરાતી સંગીતકાર અને સંગીતવિવેચક. પિતાનું નામ હીરાલાલ. પુષ્ટિમાર્ગી સંસ્કારોએ તેમનામાં નાનપણથી કલાસૂઝ આરોપી. દસ વર્ષની વયથી જ પદ્ધતિસર સંગીતપ્રશિક્ષણ લેવા માંડ્યું. આ રીતે હાર્મોનિયમ ઉપર પ્રભુત્વ જમાવ્યું. પંડિત ઓમકારનાથ ઠાકુર તથા પંડિત ડી. વી. પલુસ્કર જેવા મહાન સંગીતકારોની સંગત કરી. અન્ય…
વધુ વાંચો >મામુ (1913)
મામુ (1913) : ફકીરમોહન સેનાપતિ કૃત ઊડિયા નવલકથા. નોંધપાત્ર બનેલી આ સામાજિક નવલ, લેખકની શ્રેષ્ઠ રચના ‘ચમન અથા ગૂંથા’ના પ્રકાશન પછી 15 વર્ષે પ્રગટ થયેલી ત્રીજી કૃતિ છે; કૌટુંબિક જીવનની આ કથાનું વસ્તુ 1840–1880ના સમયગાળાના ઓરિસાની સામાજિક તથા આર્થિક પરિસ્થિતિની પશ્ચાદભૂમિકામાં આલેખાયું છે. ‘મામુ’(મામા)નાં વસ્તુગૂંથણી, વિષયમાવજત, સમગ્ર રૂપરેખા તથા મનોવલણ…
વધુ વાંચો >