૧૧.૨૫
પોલરૉગ્રાફી (polarography)થી પોલૅન્ડ
પોલિબિયસ
પોલિબિયસ (જ. ઈ. સ. પૂ. 2૦૦, મૅગાલોપોલીસ, ગ્રીસ; અ. ઈ. સ. પૂ. 118) : પ્રાચીન ગ્રીસનો પ્રખ્યાત ઇતિહાસકાર. તેનો સમય ગ્રીસ પરનાં રોમનાં આક્રમણોનો સમય હતો. તેણે રોમ સામે ત્રીજા મેસિડોનિયન યુદ્ધમાં (ઈ. સ. પૂ. 1681-66) ભાગ લીધો હતો. આ યુદ્ધમાં ગ્રીકોનો પરાજય થતાં યુદ્ધકેદી તરીકે તેને રોમ લઈ જવામાં…
વધુ વાંચો >પૉલિયુરિધેન (પૉલિઆઇસોસાયનેટ)
પૉલિયુરિધેન (પૉલિઆઇસોસાયનેટ) : સખત, ચમકદાર (glossy) અને દ્રાવક પ્રતિરોધી ગુણધર્મો ધરાવતાં સંશ્લેષિત રેઝિનમય (resinous), તંતુમય (fibrous), ફીણ જેવા અથવા પ્રત્યાસ્થલકી (elastomeric) કાર્બનિક બહુલકો. આ પૈકી ફેનિલ પદાર્થો(foams)નો સૌથી વધુ ઉપયોગ થાય છે. ડાઇઆઇસોસાયનેટ (બે – NCO સમૂહ) સંયોજનનું ઓછામાં ઓછા બે ક્રિયાશીલ હાઇડ્રોજન ધરાવતા ડાયૉલ કે ડાઇએમાઇન જેવા સાથે સંઘનન…
વધુ વાંચો >પૉલિયેસ્ટર
પૉલિયેસ્ટર : મોટા, રૈખિક (linear) કે તિર્યક-બંધવાળા (cross-linked) અણુઓ ધરાવતા કાર્બનિક પદાર્થોનો એક સમૂહ અથવા એકલકો (monomers) તરીકે ઓળખાતા અનેક નાના અણુઓ વચ્ચે એસ્ટર બંધનો (linkages) સ્થાપિત થવાથી ઉદ્ભવતા બહુલકી (polymeric) પદાર્થો. આમાં એસ્ટર-સમૂહ મુખ્ય શૃંખલામાં હોય છે. સામાન્ય રીતે પૉલિયેસ્ટર પદાર્થો સમતુલ્ય (equivalent) પ્રમાણમાં લીધેલા ગ્લાયકૉલ (બે હાઇડ્રૉક્સિલ સમૂહ…
વધુ વાંચો >પૉલિવિનાઇલ આલ્કોહૉલ (PVA)
પૉલિવિનાઇલ આલ્કોહૉલ (PVA) : જળદ્રાવ્ય, રંગવિહીન અથવા સફેદથી ક્રીમ રંગનો જ્વલનશીલ સાંશ્લેષિક કાર્બનિક બહુલક (polymer); (-CH2-CHOH-)n. હજુ સુધી વિનાઇલ આલ્કોહૉલ (H2C = CHOH)નું અલગીકરણ થઈ શકયું નથી; કારણ કે આવા એકલક બનાવવાની પ્રક્રિયાઓ ચલાવયવી (tautomeric) ઍસિટાલ્ડિહાઇડ આપે છે. મોટા પાયા પર આ બહુલક પૉલિવિનાઇલ ઍસિટેટના જળવિભાજનથી મેળવાય છે. આમાં બે…
વધુ વાંચો >પૉલિવિનાઇલ ક્લોરાઇડ (PVC)
પૉલિવિનાઇલ ક્લોરાઇડ (PVC) : ભૌતિક અને વિદ્યુતીય ગુણોનો સુભગ સમન્વય ધરાવતો કઠિન (tough), તાપસુનમ્ય સાંશ્ર્લેષિક બહુલક (-CH2CHCl-)n. નીપજો સામાન્ય રીતે સુઘટ્યીકૃત (plasticized) કે દૃઢ (rigid) પ્રકારની ગણાય છે. તે સફેદ પાઉડર કે રંગવિહીન દાણારૂપ અપક્ષય (weathering) અને ભેજ-પ્રતિરોધી અને ઊંચા પરાવૈદ્યુતિક ગુણધર્મો ધરાવતો પદાર્થ છે. મોટાભાગના ઍસિડ, ચરબી, હાઇડ્રોકાર્બન અને…
વધુ વાંચો >પૉલિશક્રિયા
પૉલિશક્રિયા : વસ્તુની સપાટીને લીસી, ચકચકિત કરવી તે. કોઈ પણ વસ્તુને પૉલિશ કરવાથી તે વધુ આકર્ષક બને છે. અમુક વપરાશની ચીજોમાં પૉલિશક્રિયાનું મહત્ત્વ સવિશેષ હોય છે; દા.ત., ફર્નિચરની ચીજો, ગાડી, ટીવીનું કૅબિનેટ વગેરે. માત્ર વસ્તુ વધુ આકર્ષક બને તે માટે જ પૉલિશક્રિયા કરવામાં આવે છે તેવું નથી. પૉલિશક્રિયાને કારણે વસ્તુની…
વધુ વાંચો >પોલિશ ભાષા અને સાહિત્ય
પોલિશ ભાષા અને સાહિત્ય : ઇન્ડો-યુરોપિયન ભાષાજૂથની પશ્ચિમની સ્લાવ ભાષાઓ પૈકીની અને તેથી ચેક, સ્લોવાક અને જર્મનીની સૉર્બિયન સાથે નિકટનો સંબંધ ધરાવતી ભાષા. પોલૅન્ડના મોટાભાગના લોકો તે બોલે છે અને અમેરિકા, રશિયા અને તેમાંથી છૂટા થઈને સંપૂર્ણ રીતે પ્રજાસત્તાક થયેલાં રાજ્યો ચેકોસ્લોવૅકિયા અને કૅનેડામાં વત્તેઓછે અંશે તેનો ઉપયોગ થાય છે.…
વધુ વાંચો >પૉલિસિલિકેટ ખનિજો (Polysilicate minerals)
પૉલિસિલિકેટ ખનિજો (Polysilicate minerals) : સિલિસિક ઍસિડનું વધુ પ્રમાણ ધરાવતાં ખનિજો. મૅગ્માથી બનતાં ખનિજો આગ્નેય ખનિજો (pyrogenetic minerals) કહેવાય છે. ઑક્સિજન અને સિલિકૉન તત્ત્વો મૅગ્મામાં વિપુલ માત્રામાં રહેલાં હોવાથી તેમાંથી મુખ્યત્વે સિલિકા અને સિલિકેટ ખનિજો બને છે. આ ઉપરાંત થોડાંક ઑક્સાઇડ બને છે અને અન્ય સંયોજનો ઓછા પ્રમાણમાં તૈયાર થતાં…
વધુ વાંચો >પૉલિસૅકેરાઇડ
પૉલિસૅકેરાઇડ : પાંચ કે છ કાર્બન પરમાણુ ધરાવતા મૉનોસૅકેરાઇડ એકમોની લાંબી શૃંખલા ધરાવતા ઊંચા અણુભારવાળા કાર્બોદિત પદાર્થોનો કલીલીય સંકીર્ણોનો વર્ગ. મૉનોસૅકેરાઇડ એકમો એકબીજા સાથે ગ્લાયકોસિડિક બંધ દ્વારા જોડાય ત્યારે પાણી દૂર થઈ પૉલિસૅકેરાઇડ બને છે; દા. ત., હૅકઝોસ મૉનોસૅકેરાઇડ એકમોમાંથી પૉલિસૅકેરાઇડ બનવાની ક્રિયા નીચે પ્રમાણે દર્શાવી શકાય : nC6H12O6 →…
વધુ વાંચો >પૉલિસ્ટાઇરિન
પૉલિસ્ટાઇરિન : સખત, પારદર્શક કાચ જેવું થરમૉપ્લાસ્ટિક રેઝિન. પૉલિસ્ટાઇરિનની લાક્ષણિકતા તેનો ઉત્તમ ઇલેક્ટ્રિકલ ઇન્સ્યુલેશન ગુણધર્મ, પાણી સાથે ઊંચી પ્રતિકારશક્તિ, ઊંચો વક્રીભવનાંક (refractive index), પારદર્શકતા તથા નીચા તાપમાને નરમ થવાનો ગુણધર્મ ગણાવી શકાય. ઇથાઇલ બેન્ઝિનનું ઊંચા તાપમાને ડીહાઇડ્રૉજિનેશન કરવાથી સ્ટાઇરિન બને છે. સ્ટાઇરિનનું મુક્ત-મૂલક ઉદ્દીપકો(પેરૉક્સાઇડ)ની હાજરીમાં જથ્થામાં દ્રાવણમાં તથા જલીય પાયસ…
વધુ વાંચો >પોલરૉગ્રાફી (polarography)
પોલરૉગ્રાફી (polarography) વિદ્યુતવિભાજનીય (electrolytic) કોષમાંના દર્શક વીજધ્રુવના વિભવના ફલન તરીકે વીજપ્રવાહના માપન દ્વારા દ્રાવણમાંના વિદ્યુતસક્રિય (electroactive) ઘટકની સાંદ્રતા શોધવાની વીજરાસાયણિક પદ્ધતિ. પોલરૉગ્રાફિક પદ્ધતિમાં એક ધ્રુવણીય સૂક્ષ્મ વીજધ્રુવ (polarizable micro-electrode) અને બીજા સંદર્ભ (અધ્રુવણીય) વીજધ્રુવ(દા. ત., સંતૃપ્ત કૅલોમલ વીજધ્રુવ, (SCE)નો ઉપયોગ થાય છે. સૂક્ષ્મ વીજધ્રુવ તરીકે ટપકતા પારાના (પારદબિંદુપાતી) વીજધ્રુવ(dropping mercury…
વધુ વાંચો >પૉલ વોલ્ફગૅન્ગ (Paul Wolfgang)
પૉલ, વોલ્ફગૅન્ગ (Paul, Wolfgang) (જ. 10 ઑગસ્ટ 1913, લૉરેન્ઝકિર્ક, સેક્સની, જર્મની; અ. 7 ડિસેમ્બર 1993, બૉન, જર્મની) : આયન પાશ કાર્યપદ્ધતિ માટે 1989નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. નોબેલ પુરસ્કારનો અર્ધભાગ તેમની અને હાન્સ જ્યૉર્જ ડેહમેલ્ટ વચ્ચે વિભાજિત થયો હતો અને બીજો અર્ધ ભાગ નૉર્મન ફૉસ્ટર રેમ્ઝીને મળ્યો હતો. વોલ્ફગૅન્ગ…
વધુ વાંચો >પૉલ સંત
પૉલ, સંત (જ. આશરે ઈ. સ. 5, તાર્સસ, સિલિસિયા; અ. 29 જૂન 64, રોમ) : ખ્રિસ્તી ધર્મના મહાન પ્રચારક સંત. તેમનો જન્મ ઈસુ ખ્રિસ્તના જન્મ પછીનાં થોડાં વર્ષોમાં થયો હતો. તેમનાં મા-બાપ યહૂદી ધર્મનાં બિન્જામિન કુળનાં હતાં. તેઓ યહૂદી ધર્મની નિયમસંહિતાના મુખ્ય ભાગો શીખ્યા હતા. તેમનું જન્મસ્થળ રોમન હકૂમત હેઠળ…
વધુ વાંચો >પૉલ સ્વરાજ
પૉલ, સ્વરાજ (જ. 18 ફેબ્રુઆરી 1931, જલંધર) : ભારતીય મૂળના ઇંગ્લૅન્ડના ઉદ્યોગપતિ, ત્યાંની ઉમરાવસભાના સભ્ય, અગ્રણી દાનવીર અને રાજકારણી. હાલના હરિયાણા રાજ્યના હિસાર જિલ્લાના ખેડૂતકુટુંબમાં જન્મ. પિતાનું નામ પ્યારેલાલ અને માતાનું નામ માંગવતી. દેશના ભાગલા પૂર્વે લાહોરમાં વ્યાપાર કરતા આ પરિવારે 192૦ના અરસામાં તે વખતના પંજાબ પ્રાંતના જલંધર શહેરમાં સ્થળાંતર…
વધુ વાંચો >પૉલાઇવૉલો ઍન્તોનિયો
પૉલાઇવૉલો, ઍન્તોનિયો (જ. 11 જાન્યુઆરી, 1433, ફ્લૉરેન્સ; અ. 5 ફેબ્રુઆરી, 1498, રોમ) : માનવદેહ-રચનાનો તજ્જ્ઞ ચિત્રકાર અને તૈલચિત્રની નવી તરકીબોનો પ્રણેતા. પિતા જેકોપો પૉલાઇવૉલોએ પુત્ર ઍન્તોનિયોને સોનીનો ધંધો શીખવા માટે બર્ટોલુચિયો દી મિકેલી પાસે મોકલ્યો. આ ઉપરાંત કાસ્તાન્યો પાસેથી ચિત્રકલા અને દોનતેલ્લો પાસેથી શિલ્પકલા શીખ્યો. થોડા જ વખતમાં ફ્લૉરેન્સના બધા…
વધુ વાંચો >પોલાન્યિ જૉન ચાર્લ્સ
પોલાન્યિ, જૉન ચાર્લ્સ (જ. 23 જાન્યુઆરી 1929, બર્લિન, જર્મની) : કૅનેડાના રસાયણશાસ્ત્રી. અન્ય બે વિજ્ઞાનીઓ સાથે 1986માં રસાયણશાસ્ત્રના નોબેલ વિજેતા. તેમણે વિજ્ઞાનનો પ્રારંભિક અભ્યાસ માન્ચેસ્ટર વિશ્વવિદ્યાલયમાં કર્યો અને ત્યાંથી જ 1952માં પીએચ.ડી. તથા 1964માં ડી.એસસી.ની પદવીઓ મેળવી. આ ઉપરાંત 197૦માં તેમણે વૉટરલૂ વિશ્વવિદ્યાલયની માનાર્હ ડૉક્ટરેટની પદવી પ્રાપ્ત કરી. 1974થી તેઓ…
વધુ વાંચો >પોલાન્સ્કી રોમન
પોલાન્સ્કી, રોમન (જ. 18 ઑગસ્ટ 1933, પૅરિસ, ફ્રાન્સ) : પોલૅન્ડના દિગ્દર્શક, પટકથાલેખક અને અભિનેતા. તેમણે જોકે પોલૅન્ડમાં રહીને માત્ર એક જ ચિત્ર ‘નાઇફ ઇન ધ વૉટર’નું સર્જન કર્યું હતું, પણ આ પ્રથમ ચિત્રે જ તેમને આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ અપાવી હતી. ચલચિત્રોમાં વાસ્તવિકતાના અત્યંત આગ્રહી પોલાન્સ્કી પોતાનાં ચિત્રોમાં હિંસાનું અતિ ભયાવહ નિરૂપણ…
વધુ વાંચો >પૉલિ-એક્રિલોનાઇટ્રાઇલ
પૉલિ–એક્રિલોનાઇટ્રાઇલ : એક્રિલોનાઇટ્રાઇલ ઉપર આધારિત કાર્બનિક બહુલક કુટુંબના રેઝિનમય, રેસામય અથવા રબર જેવા પદાર્થોનો એક વર્ગ. લગભગ બધું પૉલિએક્રિલોનાઇટ્રાઇલ (પૉલિવિનાઇલ સાયનાઇડ) સહબહુલકો(copolymers)માં વપરાય છે. આવા સહબહુલકોને ત્રણ વિભાગમાં વહેંચી શકાય : રેસાઓ (fibres), પ્લાસ્ટિક અને રબર. બહુલકી (polymeric) સંઘટનમાં એક્રિલોનાઇટ્રાઇલ (CH2 = CH-CN)ની હાજરી તેની તાપમાન, વિવિધ રસાયણો, સંઘાત (impact)…
વધુ વાંચો >