વિ. પ્ર. ત્રિવેદી
અધ્વર્યુ વિનોદ બાપાલાલ
અધ્વર્યુ, વિનોદ બાપાલાલ (જ. 24 જાન્યુઆરી 1927, ડાકોર, જિ. ખેડા; અ. 24 નવેમ્બર, 2016, અમદાવાદ) : કવિ, નાટ્યકાર, વિવેચક અને સંપાદક. શિક્ષણ ડાકોરમાં મુંબઈની વિલ્સન કૉલેજમાંથી મુખ્ય વિષય સંસ્કૃત સાથે બી.એ. (1947). ભારતીય વિદ્યાભવનમાંથી ગુજરાતી વિષય સાથે એમ.એ. ગુજરાત યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એડ. ગુજરાતી ગદ્ય, તેમાંય નાટક તેમના રસનો વિષય છે. શરૂઆતમાં…
વધુ વાંચો >અમરકોશ
અમરકોશ : સંસ્કૃત ભાષાનો પ્રાચીન શબ્દકોશ. લેખક અમરસિંહ. સહેલાઈથી યાદ રહે તે માટે કોશની છંદોબદ્ધ રચના કરેલી. તેનું વાસ્તવિક નામ અમરસિંહે ‘નામલિંગાનુશાસન’ આપેલું. તેમાં નામ અર્થાત્ સંજ્ઞા અને તેના લિંગભેદનું અનુશાસનશિક્ષણ છે. તેમાં અવ્યયો છે, પણ ધાતુ (ક્રિયાપદ) નથી. આ કોશમાં સાધારણ શબ્દો સાથે અપરિચિત લાગે તેવા શબ્દો ભરપૂર છે.…
વધુ વાંચો >અમિસ કિંગ્ઝલી
અમિસ, કિંગ્ઝલી (જ. 16 એપ્રિલ 1922, ક્લેફામ, લંડન; અ. 22 ઑક્ટોબર 1995, લંડન, યુ.કે.) : અંગ્રેજ કવિ અને નવલકથાકાર. શિક્ષણ સિટી ઑવ્ લંડન સ્કૂલ અને સેંટ જૉન્સ કૉલેજ, ઑક્સફર્ડમાં. પત્ની એલિઝાબેથ જેન હાવર્ડ અને પુત્ર માર્ટિન બંને નવલકથાકાર. સ્વાનસી, કૅમ્બ્રિજ(1948–61)માં અધ્યાપક અને પીટરહાઉસ, કૅમ્બ્રિજ(1961–63)ના ફેલો. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન ‘રૉયલ કોર…
વધુ વાંચો >અમેરિકન સાહિત્ય
અમેરિકન સાહિત્ય અંગ્રેજી ભાષામાં અમેરિકામાં વસતા લોકોએ રચેલું સાહિત્ય. આ સાહિત્ય અંગ્રેજી ભાષામાં હોવા છતાં અંગ્રેજી-બ્રિટિશ સાહિત્યથી જુદું પડે છે, કારણ અમેરિકા કેવળ અંગ્રેજોનો દેશ નથી. અમેરિકા, યુરોપ, આફ્રિકા (અગાઉ ગુલામ તરીકે આવેલા નીગ્રો), એશિયા એમ અનેક ખંડો અને દેશોના લોકોએ ત્યાં વસવાટ કરેલો છે. આ લોકોની રહેણીકરણી, તેમની સમાજવ્યવસ્થા…
વધુ વાંચો >અલંકાર (પાશ્ચાત્ય)
અલંકાર (પાશ્ચાત્ય) (figures of speech) : વિશાળ અર્થમાં ભાષાકીય અભિવ્યક્તિને વેધક અને વધુ અસરકારક બનાવવાની એક ચમત્કૃતિજનક સાહિત્યિક પ્રયુક્તિ. તેનો મુખ્ય હેતુ લાગણીની તીવ્રતા સાધવાનો વિચારની સ્પષ્ટતા કરવાનો હોય છે. ગ્રીક શબ્દ ‘litos’ના એકલું, સાદું, સામાન્ય તેવા અર્થ પરથી ‘દિશા બદલવી’ તેમ ‘litotes’ અલ્પોક્તિ નામનો અલંકાર પ્રસિદ્ધ થયો. અલંકાર માટે…
વધુ વાંચો >આઇડિયા ઑવ્ અ યુનિવર્સિટી, ધી
આઇડિયા ઑવ્ અ યુનિવર્સિટી, ધી (1852) : અંગ્રેજી ચિંતનગ્રંથ. ‘ઑક્સફર્ડ મૂવમેન્ટ’ના મુખ્ય સ્થાપક અને કાર્યકર કાર્ડિનલ જૉન હેન્રી ન્યૂમનનો આ નિબંધ આકર્ષક નિરૂપણરીતિને કારણે સાહિત્યક્ષેત્રે જાણીતો બન્યો છે. ધાર્મિક અને નૈતિક ઉપરાંત બૌદ્ધિક સંસ્કૃતિ કેવી રીતે અને શા માટે સ્પૃહણીય છે તેની સવિસ્તર ચર્ચા એમાં થયેલી છે. ન્યુમન કહે છે…
વધુ વાંચો >ઇચિકાવા દાંજૂરો
ઇચિકાવા દાંજૂરો (1660-1946) : જાપાની-વ્યવસાય સાથે બાર પેઢીઓથી જોડાયેલા કાબુકિ રંગભૂમિના કલાકારો. દાંજૂરો નામથી ઓળખાતા આ કુટુંબના પેઢી-દર-પેઢીના વારસદારોને કાબુકિ રંગભૂમિના સમ્રાટ પણ કહેવાય છે. કુટુંબનો વડો દાંજૂરો કે સોક વંશની પરંપરા અનુસાર ‘આરાગોતો’ નટની શૈલીને જાળવે છે અને વારસામાં પછીની પેઢીને તે કળા શીખવે છે. બાળવયના નટને દાંજૂરો તરીકે…
વધુ વાંચો >ઇટાલિયન ભાષા અને સાહિત્ય
ઇટાલિયન ભાષા અને સાહિત્ય : ભારત-યુરોપીય ભાષા-પરિવારની રોમાન્સ ઉપજૂથની ઇટાલિક ભાષાઓમાંની એક ભાષા અને તેનું સાહિત્ય. આજે તે ઇટાલીની અને સાન મેરીનોની વહીવટી અને અધિકૃત ભાષા છે. તે ઉપરાંત સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં જે કેટલીક અધિકૃત ભાષાઓ છે તેમાંની પણ તે એક છે. ઇટાલીમાં લગભગ સાડા પાંચ કરોડ લોકો, સાન મેરીનોમાં અંદાજે વીસ…
વધુ વાંચો >ઈસેનીન, સર્ગેઈ ઍલેકસાન્ડ્રોવિચ
ઈસેનીન, સર્ગેઈ ઍલેકસાન્ડ્રોવિચ (જ. 4 ઑક્ટોબર 1895, કોન્સ્ટનટિનૉવો, રયાઝાન પ્રાંત, રશિયા; અ. 24 ડિસેમ્બર 1925, લેનિનગ્રાદ) : સોવિયેત કવિ. 16 વર્ષની ઉંમરે ગામની શાળામાંથી અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી સ્વપ્રયત્ને અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો. 9 વર્ષની ઉંમરથી કાવ્યલેખન શરૂ કરેલું. 1912માં તે મૉસ્કો આવીને ભૂગર્ભ બૉલ્શેવિક આંદોલનના સંપર્કમાં આવ્યા. થોડો સમય છાપખાનામાં…
વધુ વાંચો >