રણજી ટ્રૉફી

રણજી ટ્રૉફી : પ્રસિદ્ધ ક્રિકેટ ખેલાડી રણજિતસિંહની સ્મૃતિમાં આપવામાં આવતી ટ્રોફી. ‘રણજી ટ્રૉફી’ રાષ્ટ્રીય ક્રિકેટ-સ્પર્ધાનું પ્રતીક છે. ભારતના પાંચ ક્રિકેટ વિભાગો–પૂર્વ, પશ્ચિમ, ઉત્તર, દક્ષિણ અને મધ્ય–માં આવેલા વિવિધ ક્રિકેટ-સંઘો વચ્ચે દર વર્ષે રાષ્ટ્રીય ક્રિકેટ-સ્પર્ધા રમાય છે અને વિજેતા ટીમને પ્રતિષ્ઠાવાન અને મૂલ્યવાન રણજી ટ્રૉફી એનાયત થાય છે.

193334માં ઇંગ્લૅન્ડની ક્રિકેટ-ટીમે ભારતનો સૌપ્રથમ સત્તાવાર ટેસ્ટ-ક્રિકેટ પ્રવાસ ખેડ્યો તે પછી ભારતમાં ક્રિકેટની રમત પ્રત્યે ભારે ઉત્સાહનું વાતાવરણ પેદા થયું હતું અને ભારતીય ક્રિકેટ નિયંત્રણ મંડળે રાષ્ટ્રીય કક્ષાએ ક્રિકેટ-સ્પર્ધા યોજવાનો વિચાર કર્યો હતો.

રણજી ટ્રૉફી સ્પર્ધા : વિજેતાઓ

1935	મુંબઈ	1969	મુંબઈ
1936	મુંબઈ	1970	મુંબઈ
1937	નવાનગર	1971	મુંબઈ
1938	હૈદરાબાદ	1972	મુંબઈ
1939	બંગાળ	1973	મુંબઈ
1940	મહારાષ્ટ્ર	1974	કર્ણાટક
1941	મહારાષ્ટ્ર	1975	મુંબઈ
1942	મુંબઈ	1976	મુંબઈ
1943	વડોદરા	1977	મુંબઈ
1944	પશ્ચિમ ભારત	1978	કર્ણાટક
1945	મુંબઈ	1979	દિલ્હી
1946	હોળકર	1980	દિલ્હી
1947	વડોદરા	1981	મુંબઈ
1948	હોળકર	1982	દિલ્હી
1949	મુંબઈ	1983	કર્ણાટક
1950	વડોદરા	1984	મુંબઈ
1951	હોળકર	1985	મુંબઈ
1952	મુંબઈ	1986	દિલ્હી
1953	હોળકર	1987	હૈદરાબાદ
1954	મુંબઈ	1988	તામિલનાડુ
1955	ચેન્નાઈ	1989	દિલ્હી
1956	મુંબઈ	1990	પં. બંગાળ
1957	મુંબઈ	1991	હરિયાણા
1958	વડોદરા	1992	દિલ્હી
1959	મુંબઈ	1993	પંજાબ
1960	મુંબઈ	1994	મુંબઈ
1961	મુંબઈ	1995	મુંબઈ
1962	મુંબઈ	1996	કર્ણાટક
1963	મુંબઈ	1997	મુંબઈ
1964	મુંબઈ	1998
1965	મુંબઈ	1999	કર્ણાટક
1966	મુંબઈ	2000	મુંબઈ
1967	મુંબઈ	2001	વડોદરા
1968	મુંબઈ	2002	રેલવે

સિમલામાં ભારતીય ક્રિકેટ નિયંત્રણ મંડળના વડા સિકન્દર હયાતખાનના અધ્યક્ષપદે એક બેઠક યોજાઈ, જેમાં મંડળના માનાર્હ મંત્રી ઍન્થની ડિ’મેલોએ રણજી ટ્રૉફી માટે રાષ્ટ્રીય ક્રિકેટ-સ્પર્ધા યોજવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો, જેનો સર્વાનુમતે સ્વીકાર થયો અને એ માટે પતિયાળાના મહારાજા ભૂપેન્દ્રસિંહબહાદુરે મહાન ક્રિકેટર જામ રણજિતસિંહજીની સ્મૃતિમાં સોનાની રણજી ટ્રૉફી એનાયત કરવાની ઘોષણા કરી હતી, જેની કિંમત અંદાજે 500 પાઉન્ડની હતી. રાષ્ટ્રીય ક્રિકેટ-વિજેતા ટીમને રણજી ટ્રૉફીની પ્રતિકૃતિ આપવાનો નિર્ણય લેવાયો હતો.

તદનુસાર, રણજી ટ્રોફી માટેની સૌપ્રથમ મૅચ 4થી નવેમ્બર 1934ના રોજ ચેન્નાઈ ખાતે ચેન્નાઈ અને મૈસૂર વચ્ચે રમાઈ હતી. એક જ દિવસમાં પૂરી થયેલી આ મૅચમાં મૈસૂરના બે દાવ પૂરા થયા હતા અને ચેન્નાઈએ એક જ દાવ લઈને 1 દાવ, 23 રને વિજય મેળવ્યો હતો. એ વર્ષની ફાઇનલમાં મુંબઈએ નૉર્ધર્ન ઇન્ડિયાને 208 રને હરાવીને સૌપ્રથમ રણજી ટ્રોફી-વિજેતા બનવાનું માન મેળવ્યું હતું.

1934–35થી 1956–57 સુધી રણજી ટ્રોફીની મૅચો નૉકઆઉટ-પદ્ધતિથી (એટલે કે હારેલી ટીમ સ્પર્ધામાંથી બહાર નીકળી જાય) રમાતી હતી. પરંતુ 1957–58માં રાષ્ટ્રીય ક્રિકેટ-સ્પર્ધાના માળખામાં ધરમૂળથી ફેરફારો કરવામાં આવ્યા. સ્પર્ધા માટે મંડળ સાથે સંલગ્ન સંઘોને પાંચ વિભાગોપૂર્વ, પશ્ચિમ, ઉત્તર, દક્ષિણ અને મધ્યમાં વહેંચવામાં આવ્યા હતા અને દરેક વિભાગમાં શરૂઆતમાં લીગ-પદ્ધતિથી (દરેક ટીમ બીજી ટીમ સામે રમે) મૅચો રમાવાની શરૂઆત થઈ અને દરેક વિભાગની ટોચની બે ટીમો પૉઇન્ટ એટલે કે ગુણના આધારે નૉકઆઉટ તબક્કામાં રમેએવું માળખું ઘડાયું હતું. લીગ-પદ્ધતિમાં વિજય કે ડ્રૉ માટે પૉઇન્ટ આપવાનું નક્કી થયું હતું.

રણજી ટ્રોફી ક્રિકેટ-સ્પર્ધાના માળખામાં વધુ સુધારા અમલમાં આવતાં તેમાં વન-ડે મૅચ પણ દાખલ કરવામાં આવી. આમ તો રણજી ટ્રોફીની મૅચ પાંચ દિવસની હોય છે – જે ચાર દિવસની બની.

1934–35માં સૌપ્રથમ રણજી ટ્રોફી જીતનારા મુંબઈએ 1999–2000 સુધીમાં 33 વાર રણજી ટ્રોફી જીતી છે. મુંબઈએ રાષ્ટ્રીય ક્રિકેટ-સ્પર્ધામાં પોતાનું વર્ચસ્ જાળવી રાખતાં 1958–59થી 1972–73 સુધીમાં લાગલગાટ 15 વાર રણજી ટ્રોફી જીતી હતી.

જગદીશ બિનીવાલે