બોલ્ટ્ઝમૅન અચળાંક (Boltzmann constant) : અણુ અથવા પરમાણુની ગતિજ ઊર્જા(kinetic energy)ને તાપમાન સાથે સાંકળી લેતો અચળાંક. સંજ્ઞા k. વાયુ અચળાંક Rને એવોગેડ્રો (Avogadro) સંખ્યા NA વડે ભાગવાથી તેનું મૂલ્ય મળે છે k = 1.3800662 x 10–23 જૂલ પ્રતિ કેલ્વિન. હીલિયમ અથવા આર્ગન જેવા એક-પારમાણ્વિક (monatomic) વાયુ એકબીજાને લંબ એવી ત્રણ દિશામાં તેની ગતિને અનુવર્તી એવી ત્રણ સ્થાનાંતરણ (translational) મુક્તિમાત્રા (degrees of freedom) ધરાવે છે. મુક્તિના આ દરેક પ્રકારદીઠ પરમાણુની સરેરાશ ઊર્જા 
હોવાથી આવા એક પારમાણ્વિક વાયુ માટે પરમાણુની સરેરાશ ઊર્જા 
હોય છે.
જ. દા. તલાટી