ચિકમગલુર : કર્ણાટક રાજ્યના 31 જિલ્લા પૈકીનો એક અને જિલ્લામથક.
ભૌગોલિક સ્થાન – ભૂપૃષ્ઠ – આબોહવા : તે 13 19´ ઉ. અ. અને 75 47´ પૂ. રે.ની આજુબાજુ આવેલો છે. આ જિલ્લાની પૂર્વ દિશાએ તુમકુર, પશ્ચિમ દિશાએ ઉડુપી, ઉત્તર દિશાએ શિમોગા અને દક્ષિણ દિશાએ હસન અને દક્ષિણ કન્નડ જિલ્લાથી ઘેરાયેલો છે.
ભારતના દક્ષિણના ઉચ્ચપ્રદેશ ભાગમાં માલેન્ડુ પ્રદેશના પશ્ચિમ ઘાટની તળેટી વિસ્તારમાં આવેલો છે. સમુદ્રની સપાટીથી તે 1090 મીટર ઊંચાઈ ધરાવે છે. એટલે કે ઊંચાઈની દૃષ્ટિએ કર્ણાટક રાજ્યમાં તે ત્રીજા ક્રમે આવે છે. આ જિલ્લામાંથી દક્ષિણથી પૂર્વ દિશાએ વહેતી યાગાચી નદી જે આગળ જતાં હેમાવતી નદીને મળે છે.
આ જિલ્લો ઉષ્ણકટિબંધમાં આવેલો છે પણ ઉચ્ચપ્રદેશને કારણે તાપમાન સામાન્ય રહે છે. શિયાળામાં લઘુતમ તાપમાન 11 સે. થી 20 સે. જ્યારે ઉનાળાનું મહત્તમ તાપમાન 25 સે. થી 32 સે. રહે છે. વાર્ષિક વરસાદ 1,590 મિમી. પ્રાપ્ત થાય છે.
અર્થતંત્ર : અહીંનાં જંગલોમાં સૂકાં પાનખર જંગલોનો સમાવેશ થાય છે. આ જંગલોમાં સાગ, સાલ, રોઝવુડ, ખેર, ટીમરું અને બાવળનાં વૃક્ષો જોવા મળે છે.
અહીંની જમીન લાલ અને ફળદ્રૂપ છે. રાગી, જુવાર, કપાસ, તેલીબિયાં, કૉફી, ફળો અને શાકભાજીની ખેતી થાય છે. અહીં આવેલી બાબા બુદાઈનગિરિમાં સૌપ્રથમ કૉફીની ખેતી કરવામાં આવી હતી જે સમગ્ર ભારતમાં પ્રચલિત થઈ હતી.
પરિવહનનાં સાધનોમાં રેલવે અને પાકા રસ્તાનો સમાવેશ થાય છે. જિલ્લામાંથી રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ – 173 પસાર થાય છે. પાકા રસ્તાઓ સાથે ચિકમગલુર મૅંગ્લોર, મૈસૂર વગેરે શહેરો સાથે સંકળાયેલ છે. આ જિલ્લામાં ચિકમગલુર અને કાદુર રેલવેસ્ટેશન આવેલાં છે. બૅંગાલુરુ તુમકુર – ચિત્રદુર્ગ-બ્રૉડગેજ રેલવેમાર્ગ ચિકમગલુર પાસેથી પસાર થાય છે. નજીકનું હવાઈ મથક મૅંગ્લોર આંતરરાષ્ટ્રીય હવાઈ મથક છે. અહીં કર્ણાટક રાજ્યની બસોની સગવડ ઉપલબ્ધ છે, જે આંતરરાજ્ય પડોશી રાજ્યો સાથેનાં મહત્ત્વનાં શહેરો જેવાં કે તુમકુર, ચિત્રદુર્ગ, શિમોગા વગેરેને સાંકળે છે.
પ્રાચીન ભૂસ્તરીય કાળના ખડકો આવેલા હોવાથી આ ખડકોમાંથી મૅંગેનીઝ, ક્રોમાઇટ, ગ્રૅનાઇટ જેવી ખનીજો મળે છે. આ સિવાય કુન્દ્રેમુખમની લોખંડની ખાણો આવેલી છે. અહીંથી લોહઅયસ્કની નિકાસ પણ થાય છે.
આ જિલ્લામાં ભાદ્રાબંધ, આયાનકેરી સરોવર, કુન્દ્રેમુખમ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન, ભાદ્રા, અભયારણ્ય અને નાનાં હિલસ્ટેશનો તેમજ હોરાનાડુ (Horanadu) અને શ્રીનગેરી (Shringeri) ધાર્મિક સ્થળોની પ્રવાસીઓ મુલાકાત લે છે.
વસ્તી : આ જિલ્લાનો વિસ્તાર 7,210 ચો. કિમી. જ્યારે 2025 મુજબ વસ્તી 11,37,753 છે. શહેર વિસ્તાર 32.74 ચો. કિમી. જ્યારે શહેરની વસ્તી 2025 મુજબ 1,69,000 છે. શહેરમાં સાક્ષરતાનું પ્રમાણ 83% છે. અહીંની મુખ્ય ભાષા કન્નડ છે. અહીં પછાત જાતિ અને આદિવાસીઓની વસ્તી અનુક્રમે 16,423 અને 1,734 છે. આ શહેરને કૉફીની ભૂમિ કહે છે. આ જિલ્લાનું પાટનગર ચિકમગલુર છે. 1978 – 1980 સુધી તે ઇંદિરા ગાંધીનું ચૂંટણીક્ષેત્ર હતું.
નીતિન કોઠારી