Chemistry
બેન્ઝાલ્ડિહાઇડ
બેન્ઝાલ્ડિહાઇડ (બેન્ઝોઇક આલ્ડિહાઇડ) : કડવી બદામનું તેલ. રંગવિહીન, બાષ્પશીલ, કડવી બદામ જેવી વાસવાળું તૈલી પ્રવાહી. અણુસૂત્ર C6H5CHO; બંધારણીય સૂત્ર અણુભાર 106.12. તે 1803માં અલગ કરવામાં આવ્યું હતું. 1830માં લીબિગ અને વૉહલરે તેનું બંધારણ નક્કી કરેલું. તે કડવી બદામના મીજ(kernel)માં, ચેરી, પીચ તથા ચેરી લૉરેલ(laurel)નાં પાન વગેરેમાં એમિગ્ડેલિન નામના ગ્લાયકોસાઇડ સ્વરૂપે…
વધુ વાંચો >બેન્ઝીન
બેન્ઝીન : રંગવિહીન, પ્રવાહી અને સાદામાં સાદું ઍરોમૅટિક હાઇડ્રોકાર્બન સંયોજન. અંગ્રેજ વૈજ્ઞાનિક માઇકેલ ફેરેડેએ 1825માં કોલવાયુ અથવા પ્રદીપક વાયુ(illuminating gas)માંથી સૌપ્રથમ તે મેળવેલું અને તેને ‘બેન્ઝીન’ (benzin) નામ આપેલું. જર્મન વૈજ્ઞાનિક લીબિગે તેને ‘બેન્ઝોલ’ તરીકે ઓળખાવેલું. ઑગસ્ટ હૉફમેને 1845માં ડામર(coaltar)માંથી આ પદાર્થ મેળવ્યો અને તેને હાલ વપરાતું ‘બેન્ઝીન’ નામ આપ્યું.…
વધુ વાંચો >બેન્ઝીન હેક્સાક્લૉરાઇડ
બેન્ઝીન હેક્સાક્લૉરાઇડ (BHC) : C6H6Cl6 અણુસૂત્ર ધરાવતા 1, 2, 3, 4, 5, 6–હેક્સાક્લૉરોસાઇક્લોહેક્ઝેન(HCH)ના જુદા-જુદા ભૌમિતિક સમઘટકો પૈકીનો ગમે તે એક. સંરચનાની ર્દષ્ટિએ દરેક સમઘટક સાઇક્લોહેક્ઝેન વલયના કાર્બન-પરમાણુઓ સાથે જોડાયેલ ક્લોરીન પરમાણુઓની વિભિન્ન અવકાશીય ગોઠવણી ધરાવે છે. પારદ-બાષ્પ (mercury vapour) દીવામાંથી મળતા પારજાંબલી પ્રકાશની હાજરીમાં બેન્ઝીન(C6H6)નું ક્લોરીન (Cl2) વડે ક્લોરીનીકરણ કરવાથી…
વધુ વાંચો >બેન્ઝોઇક ઍસિડ
બેન્ઝોઇક ઍસિડ (બેન્ઝીન કાબૉર્ક્સિલિક ઍસિડ, ફીનાઇલ ફૉર્મિક ઍસિડ) : કાબૉર્ક્સિલિક ઍસિડ કુટુંબનું સફેદ, સ્ફટિકમય, કાર્બનિક સંયોજન. સૂત્ર C6H5COOH; અણુભાર 122.12. તેમાં C 68.85 %, H 4.95 % અને O 26.20 % હોય છે. સોળમી સદીના મધ્યભાગ સુધી તે બેન્ઝીન કાર્બૉક્સિલિક ઍસિડ અથવા ફીનાઇલ ફૉર્મિક ઍસિડ તરીકે જાણીતો હતો. પરંતુ ત્યારબાદ…
વધુ વાંચો >બેન્ઝોઇન
બેન્ઝોઇન : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સ્ટાયરેકેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Styrax benzoin Dry (હિં., મ., બં., ગુ., લોબાન; અં. benzoin tree) છે. તે લગભગ 12 મી. સુધીની ઊંચાઈ ધરાવતો ક્ષુપ અથવા વૃક્ષ છે અને દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયા અને ઈસ્ટ ઇંડિઝનું મૂલનિવાસી છે. તેનાં પર્ણો અંડાકાર-લંબચોરસ (ovate–oblong) કે અંડાકાર-ભાલાકાર (ovate–lanceolate)…
વધુ વાંચો >બેરિયમ
બેરિયમ : આવર્તક કોષ્ટકના બીજા (અગાઉના II A) સમૂહમાં આવેલ આલ્કલીય મૃદધાતુઓ પૈકીની એક. સંજ્ઞા Ba. ગ્રીક શબ્દ barys (ભારે) ઉપરથી તેને આ નામ આપવામાં આવ્યું છે, કારણ કે કૅલ્શિયમ અને સ્ટ્રૉન્શિયમ કરતાં તે ભારે છે. શીલેએ 1774માં તેના ઑક્સાઇડને પારખેલો, જ્યારે 1775માં ગાહને મિશ્ર ઑક્સાઇડમાંથી બેરિયમ ઑક્સાઇડ છૂટો પાડ્યો…
વધુ વાંચો >બેરિલિયમ
બેરિલિયમ : આવર્તક કોષ્ટકના 2જા (અગાઉના IIA) સમૂહનું રાસાયણિક ધાતુતત્વ. સંજ્ઞા Be. તેના કોઈ સ્થાયી સમસ્થાનિકો નથી. બાંધકામ માટે ઉપયોગી તેવી તે હલકામાં હલકી ધાતુ છે અને તેની ઘનતા ઍલ્યુમિનિયમ કરતાં ત્રીજા ભાગની છે. બેરિલિયમની મુખ્ય ખનિજ બેરિલ (beryl) અને ઍલ્યુમિનિયમની ખનિજ એલ્યુમિનાના ગુણધર્મોમાં સામ્ય હોવાથી લાંબા સમય સુધી બેરિલિયમનાં…
વધુ વાંચો >બૉઇલ, રૉબર્ટ
બૉઇલ, રૉબર્ટ (જ. 25 જાન્યુઆરી 1627, લિસ્પોર, આયર્લેન્ડ; અ. 30 ડિસેમ્બર 1691, લંડન) : વાયુઓના ગુણધર્મોને લગતા પ્રયોગો માટે જાણીતા પ્રાકૃતિક ફિલસૂફ અને બ્રિટિશ રસાયણવિદ. તેઓ દ્રવ્યના કણમય સ્વરૂપના ખ્યાલને અને એ રીતે રાસાયણિક તત્વોના આધુનિક સિદ્ધાંતને ટેકો આપનારા હતા. પ્રથમ અર્લ ઑવ્ કોર્કનાં 14 સંતાનો પૈકી તેઓ સૌથી નાના…
વધુ વાંચો >બૉનર, જેમ્સ ફ્રેડરિક
બૉનર, જેમ્સ ફ્રેડરિક (જ. 1910, આન્સલે, એન. ઈ.) : જૈવરસાયણવિજ્ઞાની અને દેહધર્મવિજ્ઞાની. તેમણે 1934–35 દરમિયાન સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડની રાષ્ટ્રીય સંશોધન સંસ્થાના માનાર્હ ફેલો તરીકે સેવા આપી અને ત્યારપછી કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટેક્નૉલોજીમાં 1936થી 1981 સુધી કાર્યરત રહ્યા. તેમણે જીવવિજ્ઞાનનું એક અત્યંત ક્રાંતિકારી મધ્યસ્થ સૂત્ર (central dogma) આપ્યું. આમ, પ્રોટીનસંશ્લેષણની પ્રક્રિયામાં DNA (Deoxyribonucleic…
વધુ વાંચો >બોરિક ઍસિડ (રસાયણ)
બોરિક ઍસિડ (રસાયણ) : બૉરોન અને ઑક્સિજન ધરાવતાં ઍસિડ-સંયોજનો પૈકીનો એક. જોકે સામાન્યત: આ પદ H3BO3 અથવા B(OH)3 સંયોજન માટે વપરાય છે. તે ઑર્થોબૉરિક ઍસિડ, બોરેસિક ઍસિડ કે ટ્રાઇઑક્સોબૉરિક(III) ઍસિડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. પ્રાપ્તિ : કુદરતમાં તે કેટલીક ખનિજોમાં, કેટલાક કૂવાના પાણીમાં તેમજ ગરમ પાણીના ઝરામાં મળી આવે છે.…
વધુ વાંચો >