શિવપ્રસાદ મ. જાની
મૅન્ડેલબ્રૉટ, બેનોટ
મૅન્ડેલબ્રૉટ, બેનોટ (Benoit) (જ. 20 નવેમ્બર 1924, વોર્સો, પોલેન્ડ; અ. 14 ઑક્ટોબર 2010, કેમ્બ્રિજ, મૅસેચ્યૂસેટ્સ, યુ.એસ.) : અપૂર્ણાંક પરિમાણો અને ખંડક ભૂમિતિ નામની નવી ભૂમિતિના પ્રયોજક પોલિશ-ફ્રેંચ ગણિતી. લિથુઆનિયાના યહૂદી કુટુંબમાં જન્મેલા મૅન્ડલબ્રૉટે પૅરિસના ઈકૉલ પૉલિટૅકનિકમાં શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. ત્યારબાદ તેમણે યુ.એસ.ની મુલાકાત લીધી અને આઇ.બી.એમ.ના ટૉમસ જે. વૉટસન સંશોધનકેન્દ્રમાં…
વધુ વાંચો >યામો (co-ordinates)
યામો (co-ordinates) : સંદર્ભરેખાઓ કે સંદર્ભ-બિંદુઓ સાપેક્ષે અવકાશમાં આવેલાં બિંદુઓનું સ્થાન નક્કી કરતી પદ્ધતિ તે યામપદ્ધતિ અને નિર્દેશન-માળખા(frame of reference)થી બિંદુનું સ્થાન – અંતર દ્વારા કે અંતર અને ખૂણા દ્વારા દર્શાવતો સંખ્યાગણ તે યામ. સરળ ભૂમિતિની રીતોનો બીજગણિત સાથે વિનિયોગ કરવાથી બિંદુને બૈજિક અભિવ્યક્તિ આપી શકાય છે; દા.ત., X-Y સમતલમાંના…
વધુ વાંચો >યૂક્લિડ
યૂક્લિડ (ઈ. પૂ. 323થી ઈ. પૂ. 283) : ગ્રીક-રોમનકાળના પ્રતિષ્ઠિત ગણિતશાસ્ત્રી. જન્મ ઍલેક્ઝાંડ્રિયા, મિસર. ભૂમિતિ અંગેના ‘એલિમેન્ટ્સ’ (મૂળતત્વો) ગ્રંથના સર્જક. યૂક્લિડ પૉર્ટ-ઍલેક્ઝાંડ્રિયાના વતની હતા. તેમના જીવન વિશે બહુ ઓછી વિગતો જાણવા મળે છે. પ્લેટોએ ઍથેન્સમાં સ્થાપેલી શિક્ષણ-સંસ્થા(એકૅડેમી)માં તેમણે ગણિતનું શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. ઈ. પૂ. 294માં ટૉલેમી પહેલાએ ઍરિસ્ટૉટલના શિષ્ય ડેમેટ્રિયસ…
વધુ વાંચો >યૂક્લિડીય ગાણિતિક વિધિ (Euclidean algorithm)
યૂક્લિડીય ગાણિતિક વિધિ (Euclidean algorithm) : આપેલી બે પ્રાકૃતિક સંખ્યાઓનો ગુરુતમ સામાન્ય અવયવ શોધવાની ગાણિતિક વિધિ. પ્રચલિત ગાણિતિક વિધિઓમાં આ એક જાણીતી વિધિ છે. મર્યાદિત પગલાંમાં ગાણિતિક સમસ્યા ઉકેલવા માટેની સોપાનબદ્ધ પ્રક્રિયાને ગાણિતિક વિધિ (algorithm) કહેવામાં આવે છે. તેમાં પ્રત્યેક સોપાન પરત્વે સ્પષ્ટ સૂચનો કરેલાં હોય છે. આવી વિધિઓમાં કોઈ…
વધુ વાંચો >રીમાન્ન, જ્યૉર્જ ફ્રેડરિક બર્નહાર્ડ
રીમાન્ન, જ્યૉર્જ ફ્રેડરિક બર્નહાર્ડ (જ. 17 સપ્ટેમ્બર 1826, બ્રેસલેન્ઝ-હેનોવર; અ. 20 જુલાઈ 1866, સેલેસ્કા, ઇટાલી) : જર્મન ગણિતશાસ્ત્રી. તેમનું કર્તૃત્વ મુખ્યત્વે ભૂમિતિ અને ગાણિતિક પૃથક્કરણ સાથે સંકળાયેલું છે. વળી તેમના અવકાશ અંગેના ખ્યાલ અવકાશની ભૂમિતિ સાથે સંકળાયેલા હતા, જેની આધુનિક ભૌતિકશાસ્ત્રના વિકાસમાં ભારે અસર થઈ અને પાછળથી સાપેક્ષવાદના ખ્યાલોમાં આધારરૂપ…
વધુ વાંચો >રૂપાંતરણ ગાણિતિક (transformation mathematical)
રૂપાંતરણ ગાણિતિક (transformation mathematical) આંકડાશાસ્ત્રીય માહિતીમાં ચોકસાઈ લાવવા લઘુગણકીય કે વર્ગમૂલીય વિધેયોમાં કરવામાં આવતા ફેરફાર. બૈજિક, ભૌમિતિક, વૈશ્લેષિક, અવકાશ કે આંકડાશાસ્ત્ર અંગેના ગાણિતિક પ્રશ્નોને સરળતાથી ઉકેલવા માટે બૈજિક પદો, ભૌમિતિક યામો કે અક્ષો અને વૈશ્લેષિક આલેખનોમાં ફેરફાર કરવામાં આવે છે. બૈજિક રૂપાંતરણ : બીજગણિતમાં બૈજિક પદાવલીઓના અવયવ પાડવામાં, પદાવલીને સંક્ષિપ્ત…
વધુ વાંચો >રેડિયન માપ (radian measure)
રેડિયન માપ (radian measure) : ખૂણો માપવાની વૃત્તીય પદ્ધતિના માપનો એકમ. ભૂમિતિમાં ખૂણો માપવા માટેની આ પદ્ધતિ વર્તુળના ગુણધર્મો પર આધારિત હોવાથી તેને વૃત્તીય પદ્ધતિ કહેવામાં આવે છે. ભૂમિતિમાં ખૂણા માપવા અંગેનો જાણીતો એકમ અંશ (degree) છે. વર્તુળના ચાર સરખા ભાગ પાડવાથી વર્તુળના કેન્દ્ર આગળ બનતા પૂર્ણ ખૂણા(360°)ના ચાર સરખા…
વધુ વાંચો >લક્ષ્ય (limit)
લક્ષ્ય (limit) : વિધેયનું લક્ષ્ય (limit of a function). વિધેય y = f(x)માં xની કિંમત બદલાય તેમ yની કિંમત પણ બદલાય છે. વિધેયમાં નિરપેક્ષ ચલરાશિ xમાં થતા ફેરફાર પર અમુક નિયંત્રણો મૂકવામાં આવે ત્યારે સાપેક્ષ ચલરાશિ y ફેરફાર પામીને અમુક કિંમત નજીક ને નજીક જાય છે. આમ વિધેયનું મૂલ્ય જે…
વધુ વાંચો >લિયુવીલ, જૉસેફ
લિયુવીલ, જૉસેફ (જ. 24 માર્ચ 1809, સેન્ટ ઓમર; અ. 8 સપ્ટેમ્બર 1882, પૅરિસ) : ફ્રેંચ ગણિતશાસ્ત્રી, જેમણે સુરેખ વિકલ સમીકરણના સિદ્ધાંતો વિકસાવ્યા. 1838થી 1851ના ગાળામાં તેઓ ઇકોલ પૉલિટૅકનિકમાં પ્રાધ્યાપકનો હોદ્દો ભોગવતા હતા; ત્યારબાદ 1851થી 1879ના ગાળામાં કૉલેજ દ’ ફ્રાન્સમાં કામ કર્યું. 1848માં તેઓ બંધારણસભામાં ચૂંટાયા, પરંતુ તેમની રાજકીય કારકિર્દી માત્ર…
વધુ વાંચો >લીજેન્ડર, એડ્રીન મારી
લીજેન્ડર, એડ્રીન મારી (જ. 18 સપ્ટેમ્બર 1752, પૅરિસ; અ. 18 જાન્યુઆરી 1833, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ ગણિતશાસ્ત્રી. સંશોધન-કારકિર્દીનાં ઘણાં વર્ષો ઉપવલીય સંકલ(elliptic integral)ના અભ્યાસમાં ગાળ્યાં. 1775થી 1780ના ગાળા દરમિયાન લીજેન્ડર ઇકોલ મિલિટેરમાં ગણિતના પ્રાધ્યાપક હતા. 1795માં ઇકોલ નૉર્મેલમાં ગણિતના પ્રાધ્યાપક થયા. તેમના સહકાર્યકર પીરી સી માઁ લાપ્લાસના તેમના તરફના પૂર્વગ્રહને કારણે…
વધુ વાંચો >