પ્રાણીશાસ્ત્ર

બબૂન : સસ્તન વર્ગની અંગુષ્ઠધારી (primate) શ્રેણીનું એક પ્રાણી. તેનું વર્ગીકરણ ઍન્થ્રોપૉઇડિયા ઉપશ્રેણીના કેટાહ્રિની કુળમાં વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. જૉન રે (1627–1705) નામના પ્રકૃતિવિદે બબૂનની ઓળખ સૌપ્રથમ આપી હતી. પ્રજાતિ પેપિયો હેઠળ બબૂનની પાંચ જાતિઓ જોવા મળી, જેમાં પ્રચલિત અને વિશાળ ફેલાવો ધરાવતી જાતિનું શાસ્ત્રીય નામ Papio hamadryas છે, જે…

બલૂચિથેરિયમ : એકી આંગળાંવાળું તૃણભક્ષી વિલુપ્ત પ્રાણી. તે અંતિમ ઑલિગોસીન અને પ્રારંભિક માયોસીન કાળમાં અસ્તિત્વ ધરાવતું હતું. તેના જીવાવશેષો એશિયાઈ ખડકસ્તરોમાંથી મળી આવે છે. તે વર્તમાન પૂર્વે 2.6 કરોડ વર્ષ અગાઉ વિલુપ્તિ પામ્યું છે. આ પ્રાણીને આજના ગેંડા સાથે સરખાવી શકાય; પરંતુ તે શિંગડા વગરનું હતું. તે તત્કાલીન ભૂમિ પર…

બળદ ધાર્મિક, સામાજિક અને આર્થિક ર્દષ્ટિએ માનવીના જીવનમાં મહત્વનું સ્થાન ધરાવતું એક તૃણાહારી નર પ્રાણી. વર્ગીકરણની ર્દષ્ટિએ તેનો સમાવેશ સસ્તન વર્ગ, સમખુરી (artiodactyle) શ્રેણીના બોવિડે કુળમાં થાય છે. ભારતીય બળદનું શાસ્ત્રીય નામ Bos indicus છે. પરદેશમાં ખૂંધ વગરના (દા.ત., જર્સી) બળદ પણ હોય છે. તેમને Bos taurus કહે છે. આદિકાળમાં…

બાજ (falcon) : બંદૂકની ગોળી જેવું નળાકાર શરીર, મજબૂત બાંધો, લાંબી પૂંછડી અને અણીદાર લાંબી પાંખવાળું શિકારી પક્ષી. તીક્ષ્ણ ર્દષ્ટિ, સશક્ત પગ, તીણા અને વળેલ મજબૂત નહોરવાળા પંજા અને આંકડી(દાંત)યુક્ત ખાંચવાળી ચાંચ ધરાવતું આ પક્ષી શિકાર કરવામાં પાવરધું છે. શિકારની શોધમાં આકાશમાં ઊંચે ભમતું આ પક્ષી, ભક્ષ્ય નજરે પડતાં, તુરત…

બારસિંગા (swamp deer) : શ્રેણી સમખુરી (artiodactyla), અધ:શ્રેણી પેકોરાના સેર્વિડે કુળનું તૃણાહારી સસ્તન પ્રાણી. બે શિંગડાં ધરાવતા અને સામાન્યપણે ‘હરણ’ નામે ઓળખાતા આ પ્રાણીનું પ્રત્યેક શિંગડું છ શાખાવાળું હોવાને કારણે તેને બારસિંગા કહેવામાં આવે છે. શાસ્ત્રીય નામ Cervus unicolor. અંગ્રેજી નામ swamp deer (કળણ હરણ). ભારતમાં તેની બે જાતિ જોવા…

બિલાડી : સસ્તન વર્ગના માંસાદ (carnivora) શ્રેણીના ફેલિડે કુળનું  પ્રાણી. બિલાડીની જાતિનાં પ્રાણીઓ તરીકે ઘરબિલાડી ઉપરાંત વાઘ, સિંહ, ચિત્તો, દીપડો, પ્યુમા વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. આશરે 4,00,00,000 વર્ષો પહેલાં પ્રારંભિક ઑલિગોસિન સમયના પ્રાપ્ત જીવાશ્મોના આધારે, તે સમયે ‘ડિનિક્ટિસ’ નામની પ્રાચીન બિલાડીનું અસ્તિત્વ હોવાનું માનવામાં આવે છે. આ બિલાડીનાં ઘણાં લક્ષણો…