ધાતુશાસ્ત્ર

ફાઉન્ડ્રી : ધાતુનું ઢાળણ કરી જોઈતો દાગીનો મેળવવા માટેનું (ઓત કામનું) કારખાનું. ઢાળણ-ક્રિયામાં ધાતુનો રસ બનાવી જે બીબું તૈયાર કર્યું હોય તેમાં રેડવામાં આવે છે. ધાતુરસ જ્યારે ઘટ્ટ થઈને ઘન-સ્વરૂપ ધારણ કરે છે ત્યારે તેનો આકાર બીબામાંના આકાર પ્રમાણે હોય છે અને એ રીતે જોઈતો આકાર મળે છે. બીબામાં જોઈતો…

ફેરોએલૉય : ધાતુમિશ્રિત પોલાદ (alloy steels) ઉત્પન્ન કરવા માટે પોલાદના પિગળણ(melt)માં ઉમેરવામાં આવતી મિશ્ર ધાતુઓનો અગત્યનો સમૂહ. સામાન્ય રીતે આવી મિશ્ર ધાતુમાં લગભગ 50 % જેટલી લોહધાતુ (iron, Fe) અને બાકી એક કે વધુ ધાતુ તેમજ અધાતુ તત્વો હોય છે. ફેરોએલૉયનું ગલનબિંદુ તેમાં આવેલ શુદ્ધ ધાતુ કરતાં ઓછું હોય છે.…

ફૉસ્ફર બ્રૉન્ઝ : સૂક્ષ્મમાત્રામાં ફૉસ્ફરસ (P) ઉમેરીને કઠણ અને મજબૂત બનાવાયેલું કાંસું. કાંસું એ તાંબા (Cu) અને કલાઈ(Sn)ની મિશ્રધાતુ છે. મહત્વની ર્દષ્ટિએ પિત્તળ પછી બીજા ક્રમે તે આવે છે. તેમાં 4 %થી 10 % Sn, અને 0.05 %થી 1 % P હોય છે. આ ફૉસ્ફરસ વિઑક્સીકરણનું કાર્ય કરે છે. બ્રૉન્ઝ…

બીબા-ઢાળણ (die casting) : જરૂરી આકાર માટે તૈયાર કરેલ ધાતુના બીબામાં ધાતુરસ રેડી કે દબાણ સાથે ધકેલીને દાગીનો તૈયાર કરવાની રીત. આ રીતને ધાતુ-બીબાઢાળણ પણ કહેવાય. અહીં ધાતુ-બીબાં સ્થાયી હોય છે. એટલે કે રેતબીબાની માફક એક વખત રસ રેડ્યા પછી બીબું ફરી વાપરી ન શકાય તેવું આમાં હોતું નથી. આ…

બેસ્મર, હેન્રી (સર) (જ. 1813, ચાર્લટન, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1898) : મહત્વના સંશોધક અને ઇજનેર. તેઓ આપમેળે શિક્ષણ પામ્યા હતા. ઉત્કટ સંશોધકવૃત્તિ ધરાવતા હતા. પોતાના પિતાની ટાઇપફાઉન્ડ્રીમાં જ તેમણે ધાતુવિજ્ઞાન આપમેળે શીખી લીધું હતું. 1853થી ’56 દરમિયાન ક્રિમિયન યુદ્ધના પ્રસંગે તોપની તાતી જરૂરત પડવાનો પ્રસંગ ઊભો થયો. આથી તેમને સંખ્યાબંધ શોધો…

ભરતર લોખંડ : જુઓ બીડ