જ. પો. ત્રિવેદી
સેક થૉમસ રૉબર્ટ (Cech Thomas Robert)
સેક, થૉમસ રૉબર્ટ (Cech, Thomas Robert) (જ. 8 ડિસેમ્બર 1947, શિકાગો) : ફક્ત આનુવંશિક (hereditary) અણુ મનાતા આર.એન.એ.(ribonucleic acid, RNA)ના ઉદ્દીપકીય (catalytic) કાર્યની શોધ બદલ 1989ના વર્ષના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. સહવિજેતા હતા સીડની ઓલ્ટમેન. થૉમસ રૉબર્ટ સેક સેક ગ્રિનેલ(આયોવા)ની ગ્રિનેલ યુનિવર્સિટીમાં દાખલ થયા અને 1970માં બી.એ.ની પદવી મેળવી.…
વધુ વાંચો >સૅન્ડવિચ-સંયોજનો (Sandwich compounds)
સૅન્ડવિચ–સંયોજનો (Sandwich compounds) : જેમાં ધાતુનો પરમાણુ કે આયન બે કે વધુ સમતલ સંલગ્નીઓ (ligands) વચ્ચે પ્રગૃહીત (trapped) હોય તેવાં સંકીર્ણ સંયોજનો માટેનું જાતિગત (generic) નામ. જો ત્રણ સંલગ્ની વચ્ચે બે ધાતુ આયનો ગોઠવાયેલાં હોય તો તેને દ્વિમાપી (double decker) સૅન્ડવિચ-સંયોજન કહે છે. ફેરોસીનની સંરચના સૌથી પહેલું સૅન્ડવિચ-સંયોજન 1951માં બે…
વધુ વાંચો >સેબેતિયે પૉલ (Sabatier Paul)
સેબેતિયે, પૉલ (Sabatier, Paul) [જ. 5 નવેમ્બર 1854, કારકાન્સોન, ફ્રાન્સ; અ. 14 ઑગસ્ટ 1941, ટૂલોઝ (Toulouse), ફ્રાન્સ] : ફ્રેન્ચ કાર્બનિક રસાયણવિદ અને 1912ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. પૅરિસ ખાતે ઈકોલે નૉર્મલે સુપિરિયોર(Ecole Normale Superieure)માં અભ્યાસ કર્યા બાદ તેઓ કૉલેજ દ ફ્રાન્સમાં માર્સેલિન બર્થોલોટના મદદનીશ બન્યા અને ત્યાંથી 1880માં પીએચ.ડી.ની…
વધુ વાંચો >સેંગર ફ્રેડરિક
સેંગર, ફ્રેડરિક (જ. 13 ઑગસ્ટ 1918, રેન્ડકૉમ્બ, ગ્લુસેસ્ટરશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ) : પ્રોટીન અને ન્યૂક્લિઇક ઍસિડોની સંરચનાને લગતા રાસાયણિક સંશોધનના અગ્રણી તથા રસાયણશાસ્ત્રમાં બે વખત નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર અંગ્રેજ જૈવરસાયણવિદ. એક દાક્તરના પુત્ર એવા સેંગરે કેમ્બ્રિજની સેન્ટ જ્હૉન કૉલેજમાં અભ્યાસ કરી 1939માં પ્રાકૃતિક વિજ્ઞાનમાં બી.એ.ની પદવી મેળવી. તે પછી કેમ્બ્રિજ ખાતે…
વધુ વાંચો >સોડી ફ્રેડરિક (Soddy Frederick)
સોડી, ફ્રેડરિક (Soddy, Frederick) (જ. 2 સપ્ટેમ્બર 1877, ઇસ્ટબૉર્ન, સસેક્સ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 22 સપ્ટેમ્બર 1956, બ્રાઇટન, સસેક્સ) : રૂથરફોર્ડ સાથે વિકિરણધર્મી ક્ષય(radioactive decay)નો સિદ્ધાંત સૂચવનાર, અગ્રણી સિદ્ધાંતવિદ (theorist) અને 1921ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કાર-વિજેતા. તેઓ એક અચ્છા પ્રયોગકર્તા (experimenter) હતા. પિતાનાં સાત બાળકોમાં સૌથી નાના સોડીએ પ્રથમ વેલ્સમાં અને ત્યારબાદ…
વધુ વાંચો >સૉલ્વે અર્નેસ્ટ (Solvay Ernest)
સૉલ્વે, અર્નેસ્ટ (Solvay, Ernest) (જ. 16 એપ્રિલ 1838, રિબૅક-રૉગ્નોન, બ્રસેલ્સ પાસે; અ. 26 મે 1922, બ્રસેલ્સ) : બેલ્જિયમના ઔદ્યોગિક રસાયણવિદ. કાચ અને સાબુ ઉદ્યોગમાં મોટા પાયે વપરાતા સોડા-ઍશ (ધોવાનો સોડા, સોડિયમ કાર્બોનેટ) માટે વ્યાપારી ધોરણે પોસાય તેવી એમોનિયા-સોડા પ્રવિધિ વિકસાવવા માટે તેઓ પ્રખ્યાત છે. અર્નેસ્ટ સૉલ્વે સ્થાનિક શાળાઓમાં અભ્યાસ કર્યા…
વધુ વાંચો >સ્ટાઇન વિલિયમ હૉવર્ડ
સ્ટાઇન, વિલિયમ હૉવર્ડ (Stein, William Howard) (જ. 25 જૂન 1911, ન્યૂયૉર્ક; અ. 2 ફેબ્રુઆરી 1980, ન્યૂયૉર્ક શહેર) : પ્રોટીનની આણ્વિક સંરચના અંગેના અભ્યાસ બદલ 1972ના વર્ષના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા અમેરિકન જૈવરસાયણવિદ. 1938માં સ્ટાઇને કોલંબિયા કૉલેજ ઑવ્ ફિઝિશિયન્સ ઍન્ડ સર્જન્સ, ન્યૂયૉર્ક શહેરમાંથી પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. તે જ વર્ષે તેઓ ન્યૂયૉર્ક…
વધુ વાંચો >સ્ટાયરીન (styrene)
સ્ટાયરીન (styrene) : ઍરોમેટિક કાર્બનિક સંયોજનોના કુટુંબનો રંગવિહીન, પ્રવાહી, હાઇડ્રૉકાર્બન. અણુસૂત્ર : C6H5CH = CH2. બંધારણીય સૂત્ર : તે વાઇનાઇલબેન્ઝિન અથવા ફિનાઇલઇથિલીન તરીકે પણ ઓળખાય છે. પૉલિસ્ટાયરીન બનાવવા માટેનો તે અગત્યનો એકલક (monomer) છે. ઉ. બિં. 145.2° સે., ગ. બિં. 30.6° સે., સાપેક્ષ ઘનતા 0.9. સ્ટોરૅક્સ (storax) નામના કુદરતી બાલ્ઝમમાંથી…
વધુ વાંચો >સ્ટેરૉઇડ્ઝ (steroids)
સ્ટેરૉઇડ્ઝ (steroids) : 17 કાર્બન પરમાણુઓ પરસ્પર જોડાયેલા ચાર વલયોની શ્રેણીમાં ગોઠવાવાથી રચાતા સાઇક્લોપેન્ટિનોપર-હાઇડ્રૉફિનાન્થ્રીન નામનો બંધારણીય એકમ ધરાવતાં કુદરતી (પ્રાણીજ અથવા વાનસ્પતિક) સંયોજનો. આ સંયોજનો એક સાઇક્લોપેન્ટેન અને ત્રણ સાઇક્લોહેક્ઝીન વલય ધરાવે છે. આમ સ્ટેરૉઇડ્ઝ એ નીચે દર્શાવેલી પરહાઇડ્રૉસાઇક્લોપેન્ટેનોફિનાથ્રીન વલય-પ્રણાલી ધરાવે છે. એક અન્ય વ્યાખ્યા મુજબ સ્ટેરૉઇડ એટલે એવો પદાર્થ…
વધુ વાંચો >સ્ટૉડિંજર હરમાન (Staudinger Hermann)
સ્ટૉડિંજર, હરમાન (Staudinger, Hermann) (જ. 23 માર્ચ 1881, વર્મ્સ, જર્મની; અ. 8 સપ્ટેમ્બર 1965, ફ્રાઇબર્ગ-ઑન-બ્રીસ્ગો, જર્મની) : બહુલક (બૃહદણુ, polymer) રસાયણના સ્થાપક અને 1953ના નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા જર્મન કાર્બનિક-રસાયણવિદ. ડૉ. ફ્રાન્ઝ સ્ટૉડિંજરના પુત્ર. તેમણે શાળાકીય અભ્યાસ વર્મ્સ ખાતે કરી 1899માં મૅટ્રિક્યુલેશન પરીક્ષા પાસ કરી. ત્યાર બાદ તેમણે હાલે (Halle) અને પછીથી…
વધુ વાંચો >