ગાયત્રીપ્રસાદ હીરાલાલ ભટ્ટ

ઢાળણ (casting) : ધાતુના રસને જોઈતા આકારના બીબામાં ઢાળી દાગીનો તૈયાર કરવાની ક્રિયા. ધાતુના દાગીનાઓ તૈયાર કરવાની આ મૂળભૂત અને પ્રાચીન રીત છે. સદીઓ પહેલાં યુદ્ધમાં વપરાતી તોપો, મંદિરોમાંના મોટા ઘંટ, મોટા દરવાજાઓની જાડી જાળીઓ વગેરે ઢાળણનાં પ્રાચીન ઉદાહરણો છે. હજુ આજે પણ ઢાળણની રીત ઉત્પાદનની અન્ય રીતોમાં અગ્રસ્થાને છે;…

ધાતુકાર્ય (metal working) : ધાતુ પર દબાણ આપીને કે તેને ખેંચીને જોઈતો આકાર મેળવવાની ક્રિયા. આ ક્રિયા ઢાળણ અને મશીનિંગ ક્રિયાથી જુદી પડે છે; કારણ કે આ ક્રિયામાં કોઈ ધાતુવ્યય થતો નથી. ધાતુના દાગીનાઓને પ્રાથમિક આકાર આપવાની ઢાળણ પછીની આ મહત્વની ક્રિયા છે. આ ક્રિયાથી ધાતુના યાંત્રિક ગુણધર્મોમાં સુધારો થાય…

ધાતુચિત્રણ (metallography) : પ્રકાશીય (optical) અને વીજાણુસૂક્ષ્મદર્શિકી (electron microscopy) જેવી પદ્ધતિઓ વડે ધાતુઓ અને મિશ્રધાતુઓની સંરચના(structure)નો અભ્યાસ. ઔદ્યોગિક રીતે તેમજ સંશોધનાર્થે એમ બંને રીતે તે ઉપયોગી છે. પ્રકાશીય સૂક્ષ્મદર્શિકી ધાત્વિક પ્રણાલીઓની પ્રાવસ્થા(phase)ના તથા ધાતુઓની સૂક્ષ્મ સંરચનાના અભ્યાસ માટે ઘણા લાંબા સમયથી પ્રમાણભૂત તકનીક તરીકે વપરાય છે. તેમાં ધાતુનાં સંરચનાકીય લક્ષણો…