બળદેવભાઈ પટેલ

ફ્રાન્સિસિયા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સોલેનેસી કુળની એક શોભન પ્રજાતિ. તે ક્ષુપ કે નાના વૃક્ષ સ્વરૂપે જોવા મળે છે અને ઉષ્ણકટિબંધીય અમેરિકા અને વેસ્ટ ઇંડિઝની સ્થાનિક (indigenous) વનસ્પતિ છે. ભારતીય ઉદ્યાનોમાં તેની સાત જેટલી જાતિઓનો પ્રવેશ કરાવવામાં આવ્યો છે. તેની એક જાણીતી જાતિનું નામ Franciscea bicolor syn. F. eximia…

બકાન લીમડો : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા મેલીએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Melia azedarach Linn. (સં. पर्वत – निंब, महानिंब, रम्यक; હિં. बकाईन, द्रेक; બં. મહાનીમ, ઘોરા નીમ; મ. પેજી્ર; ગુ. બકાન લીમડો; અં. Persian Lilac, Bead tree) છે. તે 9.0થી 12.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું મધ્યમ કદનું પર્ણપાતી…

બકુલ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સેપોટેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimusops elengi Linn. (સં. બં. बकुल; મ. બકુલી; હિં. मोलसरी; ગુ. બકુલ, બોરસલ્લી, વરશોલી; અં. Bullet wood) છે. તે ભારતીય દ્વીપકલ્પ અને આંદામાનના ટાપુઓમાં થતું નાનાથી માંડી મોટું 3 મી.થી 10 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું સદાહરિત વૃક્ષ છે અને…

બટાટા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સોલેનેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Solanum tuberosum Linn. (હિં., બં. भालू; મ., ગુ. બટાટો; અં. potato) છે. તેનું મૂળ વતન દક્ષિણ અમેરિકા છે. ભારતમાં આ પાક સત્તરમી સદીની શરૂઆતમાં પૉર્ટુગીઝો દ્વારા પ્રવેશ પામ્યો હોવાનું મનાય છે. બટાટાનો છોડ 0.5 મી.થી 1.0 મી.…

બદામ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા રોઝેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Prunus amygdalus Batsch. syn. P. communis Fritsch; Amygdalus communis Linn. (સં. वाताद, वाताम, वातांबुफल; હિં. બં., મ., ગુ., ફા., બદામ; અં. almond) છે. તેનું વૃક્ષ 8.0 મી. સુધીની ઊંચાઈ ધરાવે છે. પર્ણો લંબચોરસ-ભાલાકાર (oblong-lanceolate) હોય છે. પુષ્પો…

બહુજનીનિક વારસો સજીવોમાં એક કરતાં વધારે જનીનિક યુગ્મ દ્વારા નિયંત્રિત માત્રાત્મક (quantitative) લક્ષણોની આનુવંશિકતા. જનીનના એક યુગ્મ દ્વારા નિયંત્રિત લક્ષણોને ગુણાત્મક (qualitative) લક્ષણો કહે છે. મેંડેલે વટાણામાં અભ્યાસ કરેલાં બધાં લક્ષણો ગુણાત્મક હતાં; દા.ત., વટાણાની ઊંચી અને વામન જાતના સંકરણથી ઉદભવતી સંતતિઓના પણ ઊંચા અને વામન એમ બે જ સ્પષ્ટ…

બહુપુંજન્યુતા : આવૃતબીજધારી વનસ્પતિના ભ્રૂણપુટ(embryo sac)માં બે કરતાં વધારે પુંજન્યુઓની હાજરી. આ સ્થિતિ એક અથવા તેથી વધારે પરાગનલિકાઓના પ્રવેશને કારણે ઉત્પન્ન થાય છે. સામાન્ય રીતે એક અંડકમાં એક જ પરાગનલિકા દાખલ થાય છે; પરંતુ Elodea, Ulmus, Juglans, Xyris, Oenothera, Boerhaavia, Beta, Acacia, Fagopyrum, Sagittaria, Cephalanthera plantanthera અને Nicotianaમાં બે પરાગનલિકાઓનો…

બહુભ્રૂણતા : એક જ બીજમાં એક કરતાં વધારે ભ્રૂણ ઉત્પન્ન થવાની પરિઘટના. તેની સૌપ્રથમ શોધ ઍન્ટોની વાન લ્યુવેનહૉકે (1719) નારંગીનાં બીજમાં કરી હતી. બ્રૉને (1859) તે સમયે વનસ્પતિવિજ્ઞાનમાં નોંધાયેલા બહુભ્રૂણતાના 58 કિસ્સાઓનું સર્વેક્ષણ કર્યું અને તેના ઉદભવને અનુલક્ષીને આવૃતબીજધારીઓમાંની બહુભ્રૂણતાને ચાર પ્રકારોમાં વર્ગીકૃત કરી. બહુભ્રૂણતાનો ઉદભવ નીચે દર્શાવેલ પદ્ધતિઓ દ્વારા…