૬(૨).૧૪
ગૅરિબાલ્ડી, જુઝેપ્પેથી ગૉથિક
ગોત્ર-પ્રવર
ગોત્ર-પ્રવર : ગોત્ર એટલે પ્રાચીન ઋષિકુળ અને પ્રવર એટલે ગોત્રના પ્રાચીન ઋષિ એવો અર્થ આજે રૂઢ થયેલો છે. મૂળમાં ગોત્ર શબ્દનો અર્થ ‘गाव: त्रायन्ते अत्र इति गोत्रम् — એ વ્યુત્પત્તિ અનુસાર ગાયની ગમાણ કે વાડો એવો થતો હતો. પ્રાચીન વૈદિક કાળમાં ઋષિઓ પોતાના આશ્રમોમાં મોટી સંખ્યામાં ગાયો પાળતા. તે ગાયોના…
વધુ વાંચો >ગૉથિક
ગૉથિક : જુઓ ગૉથિક સ્થાપત્ય.
વધુ વાંચો >ગૅરિબાલ્ડી, જુઝેપ્પે
ગૅરિબાલ્ડી, જુઝેપ્પે (જ. 4 જુલાઈ 1807, નીસ, સાર્ડિનિયા (ઇટાલી); અ. 2 જૂન 1882, કપ્રેરા) : ઇટાલીના રાષ્ટ્રીય એકીકરણમાં મહત્વનો લશ્કરી ફાળો આપનાર નિ:સ્વાર્થ દેશભક્ત. પિતા એક વેપારી જહાજના કપ્તાન હતા. તેથી બચપણથી જ તેનામાં વીરતા, સાહસ અને સાગરખેડુની ઝિંદાદિલીના ગુણ વિકસ્યા હતા. મોટા થતાં તેમને દેશભક્તિનો રંગ લાગ્યો અને તેઓ…
વધુ વાંચો >ગેરીલા યુદ્ધપદ્ધતિ
ગેરીલા યુદ્ધપદ્ધતિ : પ્રણાલીગત સામસામેના યુદ્ધને બદલે સૈનિકોનાં નાનાં જૂથો દ્વારા શત્રુ પક્ષ પર અણધાર્યા છાપામાર હુમલાની પદ્ધતિ. સ્પૅનિશ શબ્દ ‘ગૅરિઆ’ (guerria = લડાઈ) પરથી ‘ગેરીલા’ એવો શબ્દપ્રયોગ રૂઢ બન્યો છે, જેનો અર્થ ‘નાની લડાઈઓની યુદ્ધપદ્ધતિ’ એવો થાય છે. 1808–14ના પેનિન્સ્યુલર યુદ્ધ દરમિયાન ‘ગેરીલા’ શબ્દ પ્રચલિત થયો અને વિશ્વના જુદા…
વધુ વાંચો >ગેરુ (rust)
ગેરુ (rust) : ઘઉં, જવ, બાજરી, મકાઈ, કઠોળ જેવા પાકોમાં જાતજાતની ફૂગ દ્વારા થતો મુખ્ય રોગ. ગેરુ ફૂગની આશરે 4,000 જેટલી પ્રજાતિઓ જુદી જુદી આવૃતબીજધારી વનસ્પતિઓમાં ફૂગનો રોગ પેદા કરે છે. કાટ જેવી કથ્થાઈ, બદામી કે પીળા રંગની ફોલ્લીઓ ચાંદા રૂપે પાન કે દાંડી પર ગેરુ તરીકે જોવા મળે છે.…
વધુ વાંચો >ગૅરેજ સ્ટુડિયો થિયેટર, અમદાવાદ
ગૅરેજ સ્ટુડિયો થિયેટર, અમદાવાદ (સ્થા. 1975) : થિયેટર, ટી.વી., રેડિયો, ચિત્ર, સ્થાપત્ય, બૅંકિંગ જેવાં વિવિધ ક્ષેત્રોની વ્યક્તિઓનું અવેતન રંગકર્મી જૂથ. મુખ્યત્વે રંગમંચ અને અનેક વાર શેરીનાટકો કરતી આ નાટ્યસંસ્થા અભિનય, નાટ્યલેખન, નિર્માણ અને સમૂહ માધ્યમોની કાર્યશિબિરો યોજે છે. પ્રસ્તુતિમાં મૌલિક ગુજરાતી નાટકો- (બારાડી, જયન્તી દલાલ, વર્ષા દાસ વગેરેનાં)નો આગ્રહ રાખતા…
વધુ વાંચો >ગેલ-માન, મરે
ગેલ-માન, મરે (જ. 15 સપ્ટેમ્બર 1929, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 24 મે 2019, સાન્તા ફે, ન્યૂ મેક્સિકો, યુ. એસ.) : અમેરિકન ભૌતિકશાસ્ત્રી અને 1969ના ભૌતિકશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. ઉપ-પરમાણ્વીય કણ(subatomic particles)ના વર્ગીકરણ અને તેમની વચ્ચે થતી આંતરક્રિયા (interactions) માટેના તેમના કાર્ય માટે આ પારિતોષિક મળ્યું હતું. 15 વર્ષની વયે યેલ…
વધુ વાંચો >ગેલાર્ડિયા
ગેલાર્ડિયા : કુળ- Compositae (Asteraceae)નો મોસમી 40–50 સેમી. ઊંચો ફૂલછોડ. ગુ. તપ્તવર્ણા, અં. Blanket flower. ફૂલને બેસતાં 3–4 માસ લાગે છે, પણ પછી 5–6 માસ સુધી ફૂલોના ઢગલાથી છોડ લચી પડે છે. તે પુષ્પગુચ્છ, હાર, કટફ્લાવર કે ફૂલદાનીમાં શોભે છે. તેમાંની ઘણી જાતો હાલમાં બગીચામાં વવાય છે. જેમ કે એકલ…
વધુ વાંચો >ગૅલિયમ
ગૅલિયમ : આવર્તકોષ્ટકના 13મા [અગાઉના III B] સમૂહ(બોરોન સમૂહ)નું રાસાયણિક ધાતુ તત્વ. સંજ્ઞા Ga; પ. ક્રમાંક 31; પ. ભાર 69.72; ગ. બિં. 29.78° સે.; ઉ.બિં. 2403° સે.; વિ.ઘ. 5.904 (29.6° સે.); સંયોજકતા 3; ઇલેક્ટ્રૉન સંરચના 2-8-18-3, અથવા (Ar) 3d104s24p1. મેન્દેલીવે 1869માં આવર્તકોષ્ટકની રચના દરમિયાન નોંધ્યું હતું કે ઍલ્યુમિનિયમ તથા ઇન્ડિયમ…
વધુ વાંચો >ગૅલિલિયન ઉપગ્રહો
ગૅલિલિયન ઉપગ્રહો : ગુરુના સૌથી મોટા ચાર ઉપગ્રહો : (1) આયો (Io), (2) યુરોપા (Europa), (3) ગૅનિમીડ (Ganymede) અને (4) કૅલિસ્ટો (Callisto). 1610માં ટેલિસ્કોપ યુગના મંડાણ સમયે ગૅલિલિયોએ ટેલિસ્કોપ વડે તેમને સૌપ્રથમ શોધ્યા હતા. તેમનો તેજવર્ગ લગભગ 5 હોવા છતાં ગુરુના સાંનિધ્યમાં રહેતા હોવાને કારણે તેઓ ગુરુના તેજમાં સામાન્યત: ઢંકાઈ…
વધુ વાંચો >ગૅલિલિયો ગૅલિલી (Galileo Galieli)
ગૅલિલિયો ગૅલિલી (Galileo Galieli) (જ. 15 ફેબ્રુઆરી 1564, પીઝા, ઇટાલી; અ. 8 જાન્યુઆરી 1642, ફ્લૉરેન્સ નજીક આર્સેત્રી) : પ્રયોગપદ્ધતિના સ્થાપક તરીકે ઓળખાતા ઇટાલીના ગણિતશાસ્ત્રી, ખગોળવેત્તા અને ભૌતિકશાસ્ત્રી. પિતા સંગીતકાર ગૅલિલી વિન્સેન્ઝો. પ્રાથમિક શિક્ષણ ફ્લૉરેન્સ નજીકના મઠ(monastery)માં લઈ 1581માં પીઝા યુનિવર્સિટીમાં તબીબી વિદ્યાર્થી તરીકે જોડાઈ, ગણિતમાં રસ પડવાથી 1585માં ડિગ્રી પ્રાપ્ત…
વધુ વાંચો >ગૅલિલિયો શોધયાત્રા
ગૅલિલિયો શોધયાત્રા : સૌરમંડળના સૌથી મોટા ગ્રહ ગુરુ અંગે લાંબા ગાળાના તલસ્પર્શી અભ્યાસ માટેનું અમેરિકાનું અંતરિક્ષયાન. સત્તરમી સદીમાં ઇટાલીના જગવિખ્યાત ખગોળશાસ્ત્રી ગૅલિલિયો ગૅલિલીએ દૂરબીનની મદદથી ગુરુ ગ્રહના ચાર ઉપગ્રહો શોધી કાઢ્યા હતા. તેની સ્મૃતિમાં આ અંતરિક્ષયાનને ગૅલિલિયો નામ આપવામાં આવ્યું હતું. 1970ના દાયકામાં અમેરિકાનાં ચાર જુદાં જુદાં અંતરિક્ષયાનો – પાયોનિયર–10,…
વધુ વાંચો >