૧૮.૨૫
લિસ્ટન, સૉનીથી લીગ સ્પર્ધા
લિંગપ્પા, કલ્લેનાહલ્લી રંગપ્પા
લિંગપ્પા, કલ્લેનાહલ્લી રંગપ્પા (જ. 8 જૂન 1922, કલ્લેના હલ્લી, જિ. ચિક્મગલુર; કર્ણાટક) : કન્નડ લોકવાર્તાકાર. તેમણે મૈસૂર યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ. અને મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાંથી એલએલ.બી.ની પદવી મેળવી. પછી તેઓ વકીલાતના વ્યવસાયમાં જોડાયા. તેઓ મૈસૂર અને બૅંગ્લોર યુનિવર્સિટીના સેનેટ-સભ્ય; જનપદ અકાદમી અને રાજ્યસાહિત્ય અકાદમીની રાજ્ય સમિતિના સભ્ય તેમજ જનપદ સાહિત્ય કલા સંઘના સ્થાપક-પ્રમુખ…
વધુ વાંચો >લિંગરાજનું મંદિર ભુવનેશ્વર (ઓરિસા)
લિંગરાજનું મંદિર, ભુવનેશ્વર (ઓરિસા) : ઓરિસામાં દસમી સદી પછી બંધાયેલું લિંગરાજનું મંદિર. ત્યાંનાં મંદિરોમાં તે મહત્વનું છે. 156 મી. 139.5 મી. વિસ્તાર ધરાવતા ચોકની વચ્ચે તે આવેલું છે. શરૂઆતમાં આ મંદિરમાં દેઉલ (ગર્ભગૃહ) અને જગમોહન(મંડપ)ના જ ભાગો હતા. પાછળથી તેમાં નટમંડપ અને ભોગમંડપ ઉમેરવામાં આવ્યા. ગર્ભગૃહ ઉપરનું શિખર 48 મી. ઊંચું…
વધુ વાંચો >લિંગવિભેદન (sex differentiation)
લિંગવિભેદન (sex differentiation) : તટસ્થ (neutral) ભ્રૂણીય રચનાઓમાંથી નર અને માદા પ્રજનનાંગોની વિકાસની પ્રક્રિયા. કોઈ પણ જાતિ(sex)નો સામાન્ય માનવ-ભ્રૂણ જનીનિક અને અંતસ્રાવી અસર હેઠળ નર કે માદા પ્રજનનાંગોનો વિકાસ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. આરંભમાં ‘Y’ રંગસૂત્ર ઉપર રહેલા જનીનિક સંકેતો દ્વારા અને પછીથી શુક્રપિંડોમાં ઉદભવતા નર અંત:સ્રાવો નર પ્રજનનતંત્રના વિકાસ…
વધુ વાંચો >લિંગશરીર
લિંગશરીર : પ્રાણમય, મનોમય, જ્ઞાનમય અને આનંદમય – આ ચાર કોશોથી નિર્મિત શરીર. વેદાન્તમાં આત્માનાં બે આવરણો બતાવેલાં છે. શુક્ર-શૉણિતથી નિર્મિત શરીર કે અન્નમય કોષ અને બીજા ઉપરોક્ત ચાર કોષોથી નિર્મિત લિંગશરીર. મૃત્યુ વખતે આત્મા અન્નમય કોષ એટલે કે સ્થૂળ શરીરથી છૂટો પડી જાય છે, પરંતુ બીજા ચાર કોષોરૂપ લિંગશરીરનો…
વધુ વાંચો >લિંગસંકલિત વારસો
લિંગસંકલિત વારસો : સજીવની અનુગામી પેઢીઓમાં લિંગી રંગસૂત્રો સાથે સંકળાયેલાં જનીનો દ્વારા થતું લિંગસંકલિત લક્ષણોનું સંચારણ. લિંગનિશ્ચયનની XY રંગસૂત્રીય પદ્ધતિમાં વિષમરૂપી (heteromorphic) લિંગી રંગસૂત્રો પર રહેલાં જનીનોની આનુવંશિકતાની ભાત સમરૂપી (homomorphic) દૈહિક રંગસૂત્રો પર રહેલાં જનીનોની આનુવંશિકતાની ભાત કરતાં જુદી હોય છે. કારણ કે લિંગી રંગસૂત્રોનાં વૈકલ્પિક જનીનો(alleles)નો વારસો સંતતિની…
વધુ વાંચો >લિંગસૂત્રો
લિંગસૂત્રો : જુઓ લિંગનિશ્ચયન.
વધુ વાંચો >લિંગાયત સંપ્રદાય
લિંગાયત સંપ્રદાય : કટ્ટર શિવોપાસક સંપ્રદાય. આ સંપ્રદાયના લોકો પોતાના શરીર પર લિંગ ધારણ કરતા હોવાથી તેમને ‘લિંગાયત’, ‘લિગાંગી’ અને ‘લિંગવત’ જેવાં જુદાં જુદાં પણ સમાનાર્થી નામોથી ઓળખવામાં આવે છે. બસવેશ્વર આ સંપ્રદાયના પુરસ્કર્તા ગણાય છે. મહદ્અંશે કર્ણાટક રાજ્યમાં આ સંપ્રદાયના લોકોની વસ્તી કેન્દ્રિત થયેલી છે. દક્ષિણ મહારાષ્ટ્રમાં પણ તેમની…
વધુ વાંચો >લિંગી અસંગતતા
લિંગી અસંગતતા : જીવનક્ષમ (viable) અને ફળદ્રૂપ (fertile) પરાગરજના પરાગનયન પછી પણ કાર્યશીલ (functional) માદા જન્યુઓ (female gametes) ધરાવતા સ્ત્રીકેસરની બીજનિર્માણની અસમર્થતા. અહીં, પરાગરજ અને સ્ત્રીકેસર એકબીજા માટે અસંગત (incompatible) કહેવાય છે. લિંગી અસંગતતા આંતરજાતીય (interspecific) અથવા અંત:જાતીય (intraspecific) હોઈ શકે છે. આંતરજાતીય અસંગતતા બે જુદી જુદી જાતિઓની વનસ્પતિઓ વચ્ચે…
વધુ વાંચો >લિંગૈયાહ, ડી. (દિનકર)
લિંગૈયાહ, ડી. (દિનકર) (જ. 16 ડિસેમ્બર 1939, પિહલ્લી, જિ. મંડ્યા, કર્ણાટક) : કન્નડ કવિ. તેમણે મૈસૂર યુનિવર્સિટીમાંથી એમ. એ. કર્યું. પછી બૅંગલોરની વિશ્વેશ્વરપુર કૉલેજ ઑવ્ આર્ટ્સ ઍન્ડ કૉમર્સમાં અધ્યાપનકાર્ય કર્યું તથા આચાર્યની ફરજ બજાવી. તેમણે 1978-81 સુધી કન્નડ સાહિત્ય પરિષદના માનાર્હ મંત્રી અને 1995થી કર્ણાટક લેખાકાર સંઘના પ્રમુખ તરીકે કામગીરી…
વધુ વાંચો >લિંગ્દોહ, જેમ્સ માઇકલ
લિંગ્દોહ, જેમ્સ માઇકલ (જ. 8 ફેબ્રુઆરી 1939, શિલોંગ, મેઘાલય, ભારત) : ભારતના ચૂંટણીપંચના અધ્યક્ષ. વિદ્યાર્થી તરીકે તેજસ્વી કારકિર્દી ધરાવનાર જેમ્સ લિંગ્દોહે ભારતમાંથી અનુસ્નાતક પદવી મેળવી થોડો સમય પ્રિન્સટન યુનિવર્સિટીમાં અને પછી હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીની કૅનેડી સ્કૂલ ઑવ્ ગવર્નમેન્ટમાં અભ્યાસ કર્યો. ફ્રેન્ચ અને જર્મન તથા અન્ય ભાષાઓ તેઓ અસ્ખલિત રીતે લખી, વાંચી…
વધુ વાંચો >લિસ્ટન, સૉની
લિસ્ટન, સૉની (જ. 8 મે 1932, સેંટ ફ્રાન્સિસ, અરકૅનસસ, યુ.એસ.; અ. 30 ડિસેમ્બર 1970, લાસ વેગાસ; નેવાડા) : અમેરિકાના મુક્કાબાજ. અગાઉ થઈ ગયેલા કરતાં એક સૌથી ભયાવહ હેવી વેટ ચૅમ્પિયન. તેમની રીતભાત કઠોર અને નિર્દય હતી, તેમજ આંખો બિહામણી હતી. કિશોરાવસ્થામાં પોલીસ-કાર્યવહીનો પણ ઘણી વાર તેઓ ભોગ બન્યા હતા. તેમની…
વધુ વાંચો >લિસ્ટ ફ્રેડરિક
લિસ્ટ, ફ્રેડરિક (જ. 6 ઑગસ્ટ 1789, રૂટલિન્જેન, વુટેમ્બર્ગ; અ. 30 નવેમ્બર 1846, કુફસ્ટીન, ઑસ્ટ્રિયા) : રાષ્ટ્રવાદ પર આધારિત આર્થિક વિચારસરણીના પુરસ્કર્તા તથા દેશના ઉદ્યોગોને સંરક્ષણ આપવાની નીતિની પ્રખર હિમાયત કરનારા જર્મન અર્થશાસ્ત્રી. મોટાભાગનું શિક્ષણ જાતે જ લીધું. માત્ર 17 વર્ષની નાની ઉંમરે 1806માં તેઓ સરકારી નોકરીમાં કારકુન તરીકે દાખલ થયા…
વધુ વાંચો >લિસ્ટર, જૉસેફ
લિસ્ટર, જૉસેફ (જ. 5 એપ્રિલ 1827, આટીન, ઇસેક્સ, યુ.કે.; અ. 10 ફેબ્રુઆરી 1992, વાલ્મર, કૅન્ટ, યુ.કે.) : અંગ્રેજ સર્જ્યન. લંડનમાંની યુનિવર્સિટી કૉલેજમાં ભણ્યા હતા. તેમણે પાશ્ચરના જીવાણુઓથી ચેપ લાગવાના સિદ્ધાંત(theory)ને આગળ ધપાવીને સન 1865માં ચેપ-રહિત શસ્ત્રક્રિયા(aseptic surgery)નો સિદ્ધાંત સ્થાપ્યો. તે માટે તેમણે શસ્ત્રક્રિયાનાં સાધનોને તપાવવા ઉપરાંત કાબૉર્લિક ઍસિડ વડે પણ…
વધુ વાંચો >લિસ્બન
લિસ્બન : યુરોપના પોર્ટુગલ દેશનું નૈર્ઋત્ય ભાગમાં આવેલું પાટનગર અને સૌથી મોટું શહેર. પોર્ટુગીઝ ભાષા મુજબ તેનું નામ ‘લિસ્બોઆ’ છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 38° 43´ ઉ. અ. અને 9° 08´ પ. રે.. તે ટૅગસ નદીના મુખ (નાળ) પર વસેલું છે અને તેનો વિસ્તાર આશરે 84 ચોકિમી. જેટલો છે. આ નદીની…
વધુ વાંચો >લિંકન, અબ્રાહમ
લિંકન, અબ્રાહમ (જ. 12 ફેબ્રુઆરી 1809, હોજેનવિલે, કેન્ટુકી રાજ્ય, અમેરિકા; અ. 15 એપ્રિલ 1865, વૉશિંગ્ટન ડી. સી., અમેરિકા) : અમેરિકાના તારણહાર, ગુલામોના મુક્તિદાતા, પ્રખર માનવતાવાદી અને તે દેશના 16મા પ્રમુખ. પિતા ટૉમસ લિંકન અને માતા નાન્સી હૅન્ક્સ લિંકન અત્યંત ગરીબીમાં પરિવારનું ભરણપોષણ કરતાં હતાં. વર્જિનિયા રાજ્યમાં સ્થિર થયેલાં આ પતિ-પત્ની…
વધુ વાંચો >લિંગ અને લિંગપૂજા (શૈવ સંપ્રદાય)
લિંગ અને લિંગપૂજા (શૈવ સંપ્રદાય) : ભગવાન શિવનું પૂજાતું સ્વરૂપ. શિવની પૂજા કરવામાં આવતી નથી, ફક્ત તેમના ચિહની પૂજા કરવામાં આવે છે કે જેને શિવલિંગ કહે છે. સ્કંદપુરાણ મુજબ આકાશ લિંગ છે અને પૃથ્વી તેની વેદી કે પીઠિકા છે. શિવની આઠ મૂર્તિઓમાં આકાશ પણ એક મૂર્તિ છે. શિવલિંગમાં દેવી પાર્વતી…
વધુ વાંચો >લિંગ-દ્વિરૂપતા
લિંગ-દ્વિરૂપતા : સજીવની એક જ જાતિના નર અને માદા વચ્ચે રંગ, આકાર, કદ અને રચનામાં જોવા મળતા તફાવતો. આ તફાવતો જનીનિક દ્રવ્યમાં રહેલી એક અથવા બીજી લિંગી ભાત (sexual pattern) આનુવંશિક બનતાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ તફાવતો ઘણા મોટા હોઈ શકે; દા.ત., લિંગી પસંદગી (sexual selection) માટેના અનુકૂલન (adaptation) સ્વરૂપે…
વધુ વાંચો >લિંગનિર્ણયન (determination of sex)
લિંગનિર્ણયન (determination of sex) : બાળક, વ્યક્તિ કે મૃતદેહની જાતીયતા (sex) નક્કી કરવી તે. જન્મ સમયે બાળકના શરીર પર વિકસેલાં બાહ્ય જનનાંગો પરથી તેની જાતીયતા અથવા લિંગ નક્કી કરાય છે. ગર્ભશિશુના લિંગ-પરીક્ષણ માટે ધ્વનિચિત્રણ (sonography) કે પરિગર્ભપેશી(chorion)નું જીવપેશીપરીક્ષણ (biopsy) કરવાનું કાયદાથી નિષેધ કરવામાં આવેલું છે. તે નૈદાનિક પદ્ધતિઓના દુરુપયોગ લીધે…
વધુ વાંચો >લિંગનિશ્ચયન
લિંગનિશ્ચયન પ્રાથમિક લિંગી લક્ષણો (શુક્રપિંડો કે અંડપિંડોનો વિકાસ) અને વિવિધ દ્વિતીયક લિંગી લક્ષણોના સંદર્ભમાં સજીવની જાતિનું નિશ્ચયન. તે જનીનિક, અંત:સ્રાવી અને કેટલીક વાર પર્યાવરણીય નિયંત્રણ હેઠળ થતાં વિકાસકીય પરિવર્તનોની અત્યંત જટિલ પ્રક્રિયા પર આધારિત છે. જોકે સજીવ વિકાસનો કયો પથ અનુસરશે, તે ઘણી વાર એક અથવા બહુ થોડાં જનીનો નક્કી…
વધુ વાંચો >લિંગપુરાણ
લિંગપુરાણ : સંસ્કૃત ભાષાનાં 18 મુખ્ય પુરાણોમાંનું શિવવિષયક પુરાણ. ‘લિંગપુરાણ’ બે ભાગમાં વહેંચાયેલું છે. પૂર્વાર્ધમાં 108 અને ઉત્તરાર્ધમાં 55 અધ્યાય છે. પ્રથમ ભાગમાં શિવના લિંગની ઉત્પત્તિ અને લિંગ સંપ્રદાયવિષયક વિવિધ પરંપરાઓ આપવામાં આવી છે. શિવપૂજા, તેનાં વિધિવિધાન વગેરે વિવિધ પુરાકથાઓ, આખ્યાનો અને ઉપાખ્યાનો દ્વારા દર્શાવાયાં છે. ‘લિંગપુરાણ’માં નિરૂપિત ભૌગોલિક વિગતોમાં…
વધુ વાંચો >