ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >કૅન્સર ગર્ભાશયના મુખ(ગ્રીવા)(uterine cervix)નું
કૅન્સર, ગર્ભાશયના મુખ(ગ્રીવા)(uterine cervix)નું : ગર્ભાશયની ગ્રીવા અથવા મુખનું કૅન્સર થવું તે. તેને અંગ્રેજીમાં ટૂંકમાં કૅન્સર સર્વિક્સ પણ કહે છે. સ્ત્રીઓનાં અંદરનાં જનનાંગો(genitalia)માં મુખ્ય અવયવો છે : અંડપિંડ (ovary), ગર્ભાશય (uterus) અને યોનિ (vagina). ગર્ભાશયના મુખ્ય ત્રણ ભાગ છે : ગર્ભાશય-કાય (body of uterus), બે અંડવાહિનીઓ અથવા અંડનળીઓ (fallopian tubes)…
વધુ વાંચો >કૅન્સર ગુદામાર્ગ(anal canal)નું
કૅન્સર, ગુદામાર્ગ(anal canal)નું : અમેરિકામાં દર વર્ષે 6,000 નવા દર્દીઓ આ રોગથી પીડાય છે. 50 વર્ષથી મોટી ઉંમરની વ્યક્તિઓ અને ખાસ કરીને સ્ત્રીઓમાં તે વધુ જોવા મળે છે. તેનું કારણ જાણી શકાયું નથી પરંતુ ગુદામાર્ગમાં શોથ (inflammation) કે મસા(piles)ને કારણે જો લાંબા ગાળાનું ક્ષોભન (irritation) રહે તો ગુદામાર્ગનું કૅન્સર થવાની…
વધુ વાંચો >કૅન્સર ચામડીનું
કૅન્સર, ચામડીનું : ચામડીનું કૅન્સર થવું તે. ચામડી શરીરનું બહારનું આવરણ બનાવે છે. તેમાં વિવિધ પ્રકારનાં કૅન્સર વિકસે છે. દા.ત. તલીય કોષ (basal cell) કૅન્સર, શલ્કસમ કોષ (squamous cell) કૅન્સર, કૃષ્ણકોષી કૅન્સર (malignant melanoma), ત્વકીય લસિકાર્બુદ (cutaneous lymphoma) તથા કાપોસીનું માંસાર્બુદ (Kaposi’s sarcoma). અમેરિકામાં તેનું પ્રમાણ સૌથી વધુ છે. વસ્તીરોગવિદ્યા…
વધુ વાંચો >કૅન્સર ચેતાબીજકોષીયનું : જુઓ કૅન્સર, બાળકોનું
કૅન્સર, ચેતાબીજકોષીયનું : જુઓ કૅન્સર, બાળકોનું.
વધુ વાંચો >કૅન્સર જઠર(stomach)નું
કૅન્સર, જઠર(stomach)નું : જઠર અંગ્રેજી મૂળાક્ષર ‘J’ આકારનો, કોથળી જેવો તથા અન્નનળી અને નાના આંતરડા વચ્ચે આવેલો પાચનમાર્ગનો અવયવ છે. ખાધેલા ખોરાકનો તેમાં ટૂંક સમય માટે સંગ્રહ થાય છે તથા તેનું પાચન થાય છે. તેને બે વક્રસપાટીઓ હોય છે – નાની અને મોટી. તેના ઉપલા અને નીચલા છેડે દ્વારરક્ષકો (sphincters)…
વધુ વાંચો >કૅન્સર જઠરાંત્રીય સંજાલપેશીય માંસાર્બુદ
કૅન્સર, જઠરાંત્રીય સંજાલપેશીય માંસાર્બુદ (gastrointestinal stromal tumour, GIST) : જઠરાંત્રમાર્ગની સંધાનપેશી(conn-ective tissue)માં ઉદભવતું માંસાર્બુદ (sarcoma). તેને જઠરાંત્ર સંજાલપેશીય માંસાર્બુદ (gastrointestinal stromal tumour, GIST) કહે છે. તે સંજાલપેશીના પૂર્વગ કોષો(precursors)માં ઉદભવે છે. અગાઉ તેમને અરૈખિક સ્નાયુઅર્બુદ (leiomyoma), અરૈખિક સ્નાયુમાંસાર્બુદ (leiomyosarcoma) વગેરે નામથી જાણવામાં આવતા હતા. તેમની કાર્યાણુલક્ષી (molecular) અને પ્રતિરક્ષાલક્ષી પેશીવિદ્યાકીય…
વધુ વાંચો >કૅન્સર જીભનું : જુઓ કૅન્સર મોં – નાક અને ગળાનું
કૅન્સર, જીભનું : જુઓ કૅન્સર, મોં, નાક અને ગળાનું.
વધુ વાંચો >કૅન્સર થાઇરૉઇડ ગ્રંથિનું
કૅન્સર, થાઇરૉઇડ ગ્રંથિનું : થાઇરૉઇડ ગ્રંથિનું કૅન્સર થવું તે. ગળામાં શ્વાસનળીની આગળ થાઇરૉઇડ ગ્રંથિ આવેલી છે. તેને ગલગ્રંથિ (thyroid gland) કહે છે. તે એક અંત:સ્રાવી (endocrine) ગ્રંથિ છે. તે પતંગિયા આકારની ગ્રંથિ છે. તેના બે ખંડો (lobes) ગલગ્રંથિસેતુ(isthmus)થી જોડાયેલા હોય છે. થાઇરૉઇડ ગ્રંથિ થાઇરૉક્સિન અને કૅલ્સિટોનિન નામના અંત:સ્રાવોનું ઉત્પાદન કરે…
વધુ વાંચો >કૅન્સર નાના આંતરડાનું
કૅન્સર, નાના આંતરડાનું : તે જઠર અને મોટા આંતરડા વચ્ચે આવેલું પાતળું, પરંતુ લાંબું, નળી જેવું અવયવ છે. તેનું મુખ્ય કાર્ય ખોરાકનું પાચન અને પોષક દ્રવ્યોનું અવશોષણ છે. તેને લઘુઆંત્ર (small intestine) કહે છે અને તેના 3 ભાગ છે – પક્વાશય (duodenum), મધ્યાંત્ર (jejunum) અને અંતાંત્ર (ileum). પિત્ત અને સ્વાદુપિંડની…
વધુ વાંચો >કૅન્સર પિત્તમાર્ગ(biliary tract)નું
કૅન્સર, પિત્તમાર્ગ(biliary tract)નું : પિત્તાશય (gall bladder) તથા પિત્તનળીઓ(bile ducts)નું કૅન્સર. યકૃતમાંથી બે યકૃતનલિકાઓ (hepatic ducts) નીકળે છે જે જોડાઈને મુખ્ય યકૃતનલિકા (common hepatic duct) બનાવે છે. યકૃતમાં બનતું પિત્ત આ નળી દ્વારા પિત્તાશયમાં એકઠું થાય છે. પિત્તાશય 7થી 10 સેમી. લાંબી કોથળી જેવું છે. તે યકૃતની નીચેની સપાટી પર…
વધુ વાંચો >