ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કોરન્ડમ
કોરન્ડમ : રત્ન તેમજ ઘર્ષક તરીકે વપરાતું ખનિજ. રા. બં. Al2O3; સ્ફ. વ. હેક્ઝાગોનલ; સ્વ. વિવિધ પિરામિડ અને બેઝલ પિનેકોઇડ સ્વરૂપોથી બંધાયેલા પીપ આકારના સ્ફટિક, દળદાર, દાણાદાર; રં. રાખોડી, વાદળી, લાલ, પીળો, કથ્થાઈ, લીલો, નારંગી, જાંબલી કે રંગવિહીન; ચ. કાચમય, હીરક, ક્વચિત્ મૌક્તિક, કે ઝાંખો; સં. -; ભં.સ. વલયાકાર કે…
વધુ વાંચો >કૉરપેન વ્લાદિમિર પેતર
કૉરપેન, વ્લાદિમિર પેતર (જ. 25 સપ્ટેમ્બર 1846, લેનિનગ્રાડ, રશિયા; અ. 22 જૂન 1940, ગ્રાઝ, ઓસ્ટ્રિયા) : વિશ્વ આબોહવા વિસ્તારોના વર્ગીકરણ તેમજ તેના નકશાઓ માટે પ્રસિદ્ધિ પામેલ, જર્મન આબોહવાશાસ્ત્રી (climatologist) તથા વાયુશાસ્ત્રી (meteorologist). ક્રીમિયાના એક નવયુવાન વિદ્યાર્થી તરીકે કૉરપેનને, વનસ્પતિ ઉપર આબોહવાની અસરોમાં રસ પડવા લાગ્યો હતો. 1875થી 1919 સુધી હૅમ્બર્ગની…
વધુ વાંચો >કોરબા
કોરબા : છત્તીસગઢ રાજ્યમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન 22o 21′ ઉ. અ. અને 82o 41′ પૂ. રે. જિલ્લાનો વિસ્તાર 5,769 ચોકિમી. આ શહેર કોલસાના ક્ષેત્ર તથા સુપર થર્મલ પાવર પ્રોજેક્ટથી જાણીતું બનેલું છે. તાપવિદ્યુતમથક ઊભું કરવાથી જથ્થાબંધ વીજળી સસ્તા દરે પ્રાપ્ત થાય તે હેતુથી…
વધુ વાંચો >કોરમ
કોરમ : સંસદ કે મંડળીની કાર્યવાહીના પ્રારંભ માટે નિશ્ચિત કરેલી ઓછામાં ઓછી સભ્યસંખ્યા. સભા કે સમિતિમાં કોરમ ન થાય ત્યાં સુધી તેની કામગીરી શરૂ થતી નથી, અને જો શરૂ થાય તો તેણે લીધેલ નિર્ણયો કાયદેસર ગણાતા નથી. આ કારણથી જ કેટલીક સંસ્થાઓમાં એવો બંધારણીય પ્રબંધ કરવામાં આવતો હોય છે કે…
વધુ વાંચો >કૉરલ સમુદ્ર
કૉરલ સમુદ્ર : ઑસ્ટ્રેલિયાના ઈશાન ખૂણે ક્વિન્સલૅન્ડના કિનારા નજીકનો 10o-20o દ.અ. અને 145o-165o પૂ. રે. વચ્ચે આવેલો પ્રશાંત મહાસાગરનો ભાગ. તે સૉલોમન સમુદ્ર તરીકે પણ ઓળખાય છે. તેનો કુલ (ઍટૉલ) વિસ્તાર 47,91,000 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની ઉત્તરે ન્યૂગિની અને સૉલોમન ટાપુઓ, પૂર્વ સરહદે સાન્તાક્રૂઝ ટાપુઓ અને વાન્વાટુ, દક્ષિણ સરહદે ન્યૂ…
વધુ વાંચો >કોરસ
કોરસ (Chorus Theatre Group of Communication) : પ્રસિદ્ધ ગુજરાતી નાટ્યમંડળ. સ્થાપના : ઈ. સ. 1975. સંસ્થાપક-સંચાલક નિમેષ નિરંજન દેસાઈ. સત્વશીલ નાટ્યપ્રવૃત્તિ દ્વારા અવેતન ગુજરાતી રંગભૂમિને સતત ધબકતી રાખવાના મુખ્ય ઉદ્દેશ સાથે શરૂ થયેલી આ સંસ્થાએ અઢાર વર્ષ (1975-1993) દરમિયાન આશરે પાંત્રીસ નાટકોનું નિર્માણ અને રજૂઆત કર્યાં છે. મૌલિક ગુજરાતી નાટ્યકૃતિઓ…
વધુ વાંચો >કોરસ
કોરસ : ગાયકવૃંદ અને વૃંદગીત. પ્રાચીન ગ્રીક નાટકનું એક અનિવાર્ય, અવિભાજ્ય અંગ. ઈ. પૂ. પાંચમો સૈકો ઍથેન્સ જેવાં નગરરાજ્યોનો સુવર્ણકાળ હતો. સમૃદ્ધિના દેવ ડાયોનિસસના માનમાં નાટકો ભજવાતાં. દેવસ્તુતિમાંથી ગાયન અને પછી સંવાદ એ ક્રમે ગ્રીક નાટક વિકસ્યું છે. ઇસ્કિલસ, સૉફોક્લીઝ અને યુરિપિડીઝ જેવા ગ્રીક નાટકકારો વાસ્તવિકતા માટે સ્થળ, સમય અને…
વધુ વાંચો >કોરાપુટ
કોરાપુટ : ઓડિસા રાજ્યનો જિલ્લો તથા જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 180o 49′ ઉ.અ. અને 82o 43′ પૂ.રે. 8807 ચોકિમી. વિસ્તાર. તેની ઉત્તરે નવરંગપુર, કાલાહંદી અને રાયગડા જિલ્લા; પૂર્વ તરફ રાયગડા જિલ્લો અને આંધ્ર પ્રદેશની સીમા; દક્ષિણ તરફ આંધ્ર પ્રદેશની સીમા તથા પશ્ચિમ તરફ મલકાનગિરિ જિલ્લો અને છત્તીસગઢ રાજ્યની સીમા આવેલાં…
વધુ વાંચો >કોરાલી જ્યૉ
કોરાલી, જ્યૉ (Coralli Jean) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1779, પૅરિસ, ફ્રાંસ; અ. 1 મે 1854, પૅરિસ, ફ્રાંસ) : પ્રસિદ્ધ ફ્રેંચ બૅલે નર્તક અને કોરિયોગ્રાફર. તેમના દ્વારા કોરિયોગ્રાફ કરવામાં આવેલ બૅલે ‘ગિઝેલ’ (Giselle) રંગદર્શી બૅલેનો ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો ગણાય છે. ‘પૅરિસ ઓપેરા’માં કોરાલીએ નૃત્યની તાલીમ લીધી હતી. પોતાના નૃત્યનો પહેલો જલસો તેમણે 1802માં ત્યાં…
વધુ વાંચો >કૉરિગન મેઇરિયાડ મૅગ્વાયર
કૉરિગન, મેઇરિયાડ મૅગ્વાયર (જ. 27 જાન્યુઆરી 1944, બેલફાસ્ટ) : ઉત્તર આયર્લૅન્ડના શાંતિ આંદોલનના અગ્રણી સામાજિક કાર્યકર. ચૌદ વર્ષની ઉંમરે શાળાનો ત્યાગ કર્યો અને રોમન કૅથલિકોના ‘લીજિયન ઑવ્ મેરી’ સંગઠનમાં જોડાયા. બાળકલ્યાણ અને વિકાસપ્રવૃત્તિઓમાં સક્રિય બન્યા. ઑગસ્ટ 1976માં આયરિશ રિપબ્લિકન આર્મી(IRA)ના આતંકવાદીઓની એક મોટરગાડી પર બ્રિટિશ સૈનિકોએ ગોળીઓ છોડતાં વાહનચાલકે કાબૂ…
વધુ વાંચો >કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >