ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કૅથેરિનનો મહેલ
કૅથેરિનનો મહેલ : પુશ્કિન, લેનિનગ્રાડ ખાતે આવેલી વિશાળ, રમણીય અને ભવ્ય ઇમારત. પુશ્કિન શહેર ઝાર સત્તાધીશોના નિવાસસ્થાન તરીકે અઢારમી સદીમાં વસ્યું અને વિકસ્યું હતું. કૅથરિન પ્રથમ(1684-1727)ના નામ સાથે સંકળાયેલી આ ઇમારત સુશોભિત શિલ્પોની સમૃદ્ધિ માટે જાણીતી છે. ઍમ્બર રૂમ સહિત હારબંધ આવેલા સુંદર સોનેરી ખંડો રશિયાની સુશોભનમંડિત સ્થાપત્યશૈલીના સર્વોત્તમ નમૂના…
વધુ વાંચો >કૅથોડ કિરણો
કૅથોડ કિરણો (cathode-rays) : વાયુ વીજવિભાર પ્રયુક્તિમાંના કૅથોડમાંથી ઉદભવતા ઇલેક્ટ્રૉનના કિરણપુંજ. કૅથોડની ધાતુમાંથી નીકળતાં અર્દશ્ય ઇલેક્ટ્રૉનનાં કિરણોને કાચની વિદ્યુત-વિભાર નળી(electric discharge tube)માં તેના છેડાઓમાંથી સંલયન (fusion) દ્વારા દાખલ કરવામાં આવેલ બંને વીજાગ્રો (electrodes) વચ્ચે આશરે 15,000 વોલ્ટ જેટલું ઊંચું વિદ્યુતદબાણ લગાડી, તેમની વચ્ચે આવેલ હવા(કે અન્ય વાયુ)નું દબાણ અતિશય ઘટાડીને…
વધુ વાંચો >કેદારનાથ
કેદારનાથ : ઉત્તરાખંડના મધ્ય કુમાઉં પ્રદેશના ગઢવાલ જિલ્લાના પૌડી ઘાટની વાયવ્યે 72 કિમી. અને હરદ્વારથી 230 કિમી. દૂર રુદ્ર હિમાલયના શિખર પર આવેલું શૈવ તીર્થધામ. 30° 44′ ઉ. અ. અને 76° 5′ પૂ. રે. ઉપર 3,643 મી.ની ઊંચાઈએ આવેલું છે. અહીં નજીકમાં ગંગા (અલકનંદા) વહે છે અને શંકરાચાર્યની સમાધિ છે.…
વધુ વાંચો >કેદારનાથ (નાથજી)
કેદારનાથ (નાથજી) (જ. 25 ડિસેમ્બર 1883; અ. 1978) : મહારાષ્ટ્રીય જ્ઞાની સંત. વતન રાયગડ જિલ્લાનું પાલી ગામ, પિતા અપ્પાજી બળવંત, અટક કુલકર્ણી; પરંતુ વ્યવસાયે ઉપ-રજિસ્ટ્રારના હોદ્દા પર હોવાથી દેશપાંડે તરીકે પણ ઓળખાતા. બાળપણ થાણા, રત્નાગિરિ, ખાનદેશ વગેરે જિલ્લાઓમાં વીત્યું. ચાર-પાંચ વર્ષે રત્નાગિરિ જિલ્લામાં ગુહાગરની ધૂળી નિશાળમાં શિક્ષણનો પ્રારંભ. માધ્યમિક શિક્ષણ…
વધુ વાંચો >કૅન
કૅન : ભૂમધ્ય સમુદ્રના કિનારે દક્ષિણ ફ્રાન્સનું રિવિયેરામાં નીસથી 19 કિમી. દૂર આવેલ સહેલાણીઓ માટેનું પ્રખ્યાત પ્રવાસધામ અને આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મમહોત્સવનું કેન્દ્ર. ભૌગોલિક સ્થાન : 43° 42′ ઉ.અ. અને 7° 15′ પૂ.રે. નીસ પછીનું ફ્રાન્સનું તે બીજા નંબરનું પ્રવાસધામ મનાય છે. આલ્પ્સ પર્વતમાં આવેલું આ રમણીય સ્થાન મૂળ માછીમારોનું ગામડું હતું.…
વધુ વાંચો >કૅન ઇલાઇશા કેન્ટ
કૅન, ઇલાઇશા કેન્ટ (જ. 3 ફેબ્રુઆરી 1820, ફિલાડેલ્ફિયા; અ. 16 ફેબ્રુઆરી 1857, હવાના, ક્યૂબા) : ઉત્તર ધ્રુવના શોધક. શિક્ષણ વર્જિનિયા તથા પેન્સિલવેનિયા યુનિવર્સિટીઓમાં 1842માં ડૉક્ટરની સ્નાતક પદવી પ્રાપ્ત કર્યા પછી અમેરિકાના નૌકાદળમાં આસિસ્ટન્ટ સર્જન તરીકે જોડાયા. 1850માં પ્રથમ ગ્રિનેલ અન્વેષણમાં સર્જન તથા પ્રકૃતિવાદી તરીકે જોડાયા. તે જ વર્ષે અમેરિકાના તટવર્તી…
વધુ વાંચો >કૅનન ઍની જમ્પ
કૅનન, ઍની જમ્પ (જ. 11 ડિસેમ્બર 1863, ડોવર, ડેલાવર, અમેરિકા; અ. 13 એપ્રિલ 1941, કેમ્બ્રિજ, મૅસેચૂસેટ્સ) : તારકીય વર્ણપટ(stellar spectra)ના વર્ગીકરણમાં વિશેષજ્ઞતા (specialisation) પ્રાપ્ત કરનાર અમેરિકી મહિલા ખગોળજ્ઞ (astronomer). વેલસ્લી કૉલેજમાં અભ્યાસ કર્યા બાદ, 1896માં હાર્વર્ડની વેધશાળામાં મદદનીશ તરીકે જોડાઈ, મરણ પર્યંત ત્યાં જ સેવાઓ આપી. તારાઓના વર્ણપટનું ફક્ત એકલ…
વધુ વાંચો >કૅનબેરા
કૅનબેરા : ઑસ્ટ્રેલિયાના ઈશાન વિભાગમાં આવેલી ઑસ્ટ્રેલિયાની રાજધાની. તે 35° 17′ દ. અ. અને 140° 08′ પૂ. રે. ઉપર મોલાગ્લો નદીને કિનારે આવેલું છે. તે કૅનબરી અથવા કૅનબ્યુરી તરીકે ઓળખાય છે. તેનો અર્થ સભા માટેની જગ્યા થાય છે. કૅનબેરા સમુદ્રની સપાટીથી 580 મી.ની ઊંચાઈએ ઑસ્ટ્રેલિયન આલ્પ્સ વિસ્તારમાં આવેલું છે. તે…
વધુ વાંચો >કૅન લી
કૅન, લી (જ. આશરે 1310, ચીન; અ. ચૌદમી સદીનાં છેલ્લાં વર્ષો, ચીન) : વાંસને આલેખવા માટે જાણીતો, યુઆન રાજવંશ દરમિયાન થઈ ગયેલો ચીનનો ચિત્રકાર. રાજદરબારમાં ઉચ્ચ હોદ્દો ત્યાગીને તે વાંસના અભ્યાસ અને ચિત્રણામાં મશગૂલ બની ગયેલો. એણે ચીતરેલાં વાંસનાં ચિત્રો સમગ્ર ચીની ચિત્રકલામાં વાંસનાં શ્રેષ્ઠ આલેખનો ગણાયાં છે. તેમાં મંદ…
વધુ વાંચો >કૅના
કૅના : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા કુળ સિટેમિનેસી અને ઉપકુળ કૅનેસીની એક પ્રજાતિ. 67 જેટલી જાતિઓ ધરાવે છે. તેની ઘણી ઉદ્યાન-જાતો સંકરિત છે અને તેને સુંદર પર્ણો અને પુષ્પો માટે ઉછેરવામાં આવે છે. પુષ્પોનો રંગ આછા પીળાથી માંડી ઘેરા કિરમજી સુધીના હોય છે. Canna edulis જેવી જાતિઓની ગાંઠામૂળી ખાદ્ય હોય…
વધુ વાંચો >કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >